“ik schilder de dingen zoals ze denk, niet zoals ik ze zie”
citaat Picasso
Picasso in Holland – links Dutch Lady (2011) © Folkert de Jong
Picasso in Holland
We schrijven juli 1905, de jonge Picasso reist per trein van Parijs naar Noord-Holland. Zijn eerste halte is Alkmaar, toen ook al bekend als kaas-stad. In totaal blijft Picasso twee maanden in ons land. Wat deed hij hier? Waarom kwam hij naar Alkmaar en Schoorl en welke invloed heeft deze zomervakantie gehad op zijn latere werk? De antwoorden op deze vragen kun je vinden in het Stedelijk Museum in Alkmaar. Daar is een kleine tentoonstelling over de grote meester samengesteld: Picasso in Holland is nog te zien tot 28 augustus 2016. Dan worden zijn schetsboeken weer dichtgeslagen en verlaten ze samen met ‘les trois Hollandaises’ en ‘La belle Hollandaise’ ons land. Na wat ik in Alkmaar zag, kan ik je zeggen, dit wil je niet missen.
Kijk hier wat Picasso ontdekte in ons land …
Les trois Hollandaises en la belle Hollandaise gouaches Picasso 1905
Het land van Vincent Van Gogh
De jonge Pablo Picasso (1881-1973) woonde aan het begin de 20ste eeuw in Parijs in Le Bateau Lavoir (de wasboot) aan de toenmalige Rue Ravignan, nu Place Emile Goudeau (18e arrondissement). Een voormalige pianofabriek waarin kunstenaars uit diverse landen en met verschillende disciplines samen woonden en werkten. Onder hen ook de Nederlander Kees van Dongen. In Duitsland ontstaat in de jaren de beweging van Der Blaue Reiter en die Brücke (ook wel de Wilden genoemd). Verschillende Nederlandse journalisten hebben Le Bateau Lavoir bezocht. Onder hen waren Pieter van der Meer, Alexander Cohen en Tom Schilperoort, de laatste kwam net als Kees van Dongen uit Delfshaven. Het is Schilperoort die Picasso uitnodigt om in 1905 de zomermaanden in ons land door te brengen.
De ansichtkaart van Schilperoort (zie boven) aan Picasso met treintijden is te zien in de expositie. Schilperoort woonde in die tijd met zijn vriendin Nelly in het Noord-Hollandse Schoorl. Ze bieden hun vakantiehuisje aan als verblijfsplaats aan Picasso en van hieruit verkent de jonge kunstenaar delen van Noord-Holland. Picasso was onder andere benieuwd naar het land van één van zijn grootste voorbeelden, Vincent van Gogh.
omslag van een van de schetsboeken en schets gracht in Alkmaar © Picasso
Schetsboeken en gouaches
Picasso legt zijn kennismaking met ons land en de mooie, lange vrouwen onder andere vast in twee schetsboeken en enkele gouaches. Twee van de bekendste tekeningen ‘les trois Hollandaises’ uit de collectie van Musée Picasso (Parijs) en ‘la Bella Hollandaise’ uit de collectie van de Queensland Art Gallery (Brisbane, Australië) zijn in deze tentoonstelling voor het eerst herenigd. De Australische galerie leent haar kroonjuweel heel zelden uit. Het feit dat de Stedelijk Museum in Alkmaar er een compacte tentoonstelling mee zou maken, waarin ‘la Bella Hollandaise’ een waardige hoofdrol zou krijgen, deed hen overstag gaan. Alleen de wand met daarop beide gouaches zusterlijk naast elkaar vond ik de (trein)reis naar Alkmaar al waard.
Zoals gezegd gaat het hier om een kleine tentoonstelling. Het Stedelijk heeft twee zaaltjes ingericht rondom het verblijf van Picasso in ons land. Naast de twee gouaches zie je hier onder andere de speciaal voor de 1 meter 63 ‘lange’ kunstenaar gemaakte caféstoel uit Café Hollands Welvaren (nu het Wapen van Schoorl). De inhoud van de twee schetsboeken van Picasso maken zijn Hollandse souvenirs compleet. Van verschillende pagina’s uit deze schetsboeken zijn facsimile kopieën gemaakt zodat je zijn tekeningen goed kunt zien.
Voorstudies voor de bruiloft van Pierrette
Ontwerpen uit zijn schetsboeken van Schoorl en Alkmaar vormden voorstudies voor enkele latere werken. Op de laatste wand zie je enkele verbindingen met zijn verblijf in ons land en het latere doek, de bruiloft van Pierrette (les noches de Pierette 1905) en zijn draaiorgelspeler (la jouer d’ogneu de barbarie 1905 – (tempera op karton)). Picasso heeft zijn verblijf in ons land dus ook gebruikt om oplossingen te vinden voor artistieke uitdagingen waarvoor hij stond bij zijn vertrek uit Parijs. In zijn schetsboeken staan zeker vijftien studies voor de eerder genoemde bruiloft. Tevens onderzocht Picasso mogelijkheden voor de achtergrond van zijn werk ‘Familie van Saltimbanques’. Voor het woestijnachtige decor achter de acrobaten heeft Picasso zich laten inspireren door de duinen van Schoorl. De afstand tot Parijs, gaf de kunstenaar blijkbaar voldoende ruimte om zijn eigen stijl te ontwikkelen.
In 1955 is al vastgesteld dat het verblijf van Picasso in Schoorl-dam van wezenlijke invloed is geweest op zijn levensgeschiedenis. Het heeft een kentering in zijn kijk op het bestaan tot gevolg én in zijn werkwijze Vóór hij Parijs verliet zat Picasso in zijn blauw periode en was hij eind 1904 in de ban van het circus. Het liet ons de wereld van het circus kennen in tere kleuren, in pasteltinten. (Picasso in Holland’ 1995 Kees Komen, Uitgeverij Conserve, p.16).
Boek & Documentaire
Ter herinnering aan de expositie ‘Picasso in Holland’ is mooi boek verschenen met afdrukken van de pagina’s uit de schetsboeken en twee bijdragen van o.a. Picasso-expert Marilyn McCully en historicus Gerrit Valk. Dit boek is te koop in de museumwinkel.
In het museum is een videodocumentaire te zien op de tweede verdieping. Deze is gemaakt door journalist Chris Houtman. Op de site van het museum staat een video waarin museum directeur Lidewij de Koekkoek samen met presentatrice Dieuwertje Block door Alkmaar en langs het kanaal bij Schoorl loopt. Ik vond het waardevol om beide producties te bekijken vóór ik de expositie heb bezocht.
Mijn ervaringen
Naast de mooie catalogus ontdekte ik het boek van journalist Kees Komen in de Museumwinkel. In 1995 verscheen van zijn hand het boek ‘Picasso in Holland’ en als ik in de trein terug naar Nijmegen stap, begin ik te lezen. Opeens realiseer ik me dat ik nu door hetzelfde landschap reis als Picasso 111 jaar geleden. Zijn vergezichten waren waarschijnlijk grootser dan de mijne die anno 2016 regelmatig worden onderbroken door woonwijken. Ik leg het boek even opzij en kijk naar het door waterwegen doorsneden boerenland en ik zie koeien en rietkragen. Beelden die Picasso ook zag net als de wilgen en de beroemde Hollandse wolken. Ver aan de horizon ontdek ik de moderne molen-variant, iets dichterbij draaien nog enkele historische exemplaren. Molens die Picasso ook heeft bestudeerd tijdens zijn verblijf in ons land. Na doorkomst in Amsterdam, reis ik al lezend door naar de oudste stad van ons land. Deze reis verliep extra snel door het interessante boek van Komen.
‘Picasso in Holland’ is nog tot 28 augustus 2016 te zien in het Stedelijk Museum in Alkmaar. Gratis voor houders van een Museumkaart en de Rembrandtkaart
Extra Tip … Gerrit Willem van Blaaderen
Gelijktijdig met Picasso in Holland is in dit museum een overzichtstentoonstelling van de Nederlandse schilder Gerrit Willem van Blaaderen (1873- 1935) te zien. Deze moderne artiest werd in zijn tijd gezien als één van de belangrijkste kunstenaars uit ons land. De archieven leren ons dat de prijs voor een Van Blaaderen destijds aanzienlijk hoger lagen dan voor werk van tijdgenoten zoals Piet Mondriaan, Leo Gestel en Jan Sluijters. Van Blaaderen bleef zijn werk steeds vernieuwen. Je ziet hier onder andere doeken naar aanleiding van zijn reizen door Frankrijk (het Franse licht, de Bretonse kust) en Italië (Taormina). Vanaf 1910 raakt hij steeds meer geïnteresseerd door het (kubistische) werk van Paul Cézanne en het Franse werk van Vincent van Gogh. Gerrit Willem van Blaaderen, Modernist in Bergen’ is ook nog te zien tot 28 augustus 2016
© tekst en video Wilma Lankhorst © gebruik foto’s met dank aan Stedelijk Museum Alkmaar, Musée Picasso (Parijs) en Queensland Art Gallery uit Brisbane Australië.