Kassel verliefd op Saskia van Uylenburgh
Saskia & Rembandt nu te zien in Kassel
Saskia en profil (1633-1642) ©Rembrandt - Museumlandschaft Hessen-Kassel.
In ons land begon het feestelijke Rembrandt jaar met een ultieme liefdesverklaring in Leeuwarden: Saskia en Rembrandt, liefde in de Gouden Eeuw! Ruim 76.000 mensen waren getuigen van deze historische liefdesverklaring. Nu is het de beurt aan Kassel. Sinds 12 april jl is Saskia weer terug in haar ‘vertrouwde huis’ in de Gemäldegalerie Alte Meister. De tentoonstelling Kassel … verliebt in Saskia. Liebe und Ehe in Rembrandts Zeit is tot en met 11 augustus 2019 te zien in het Duitse Kassel.
De Friese Saskia
Saskia van Uylenburgh, de dochter van de eerste burgemeester van Leeuwarden was dé grote liefde van Rembrandt van Rijn. Eén van haar mooiste portretten hangt in het Gemäldegalerie Alte Meister in Kassel. Het doek was te zien in Leeuwarden maar is nu weer terug in Duitsland. Haar terugkomst wordt gevierd met een prachtige tentoonstellin : Kassel verlifd op Saskia. En wat is er dan mooier om in de lente van 2019 te genieten van een ontluikende liefde? Onderstaand verslag is een weergave van mijn bezoek aan het Fries Museum, eerder dit jaar. Ik wens je een liefdevolle zomer toe!
Woord vooraf over de opzet van de tentoonstelling in het Fries Museum.
In Kassel is een eigen (aangepast) ontwerp gemaakt voor Saskia & Rembrandt .
Levensverhaal verteld in vier seizoenen
Het levensverhaal van Saskia en Rembrandt is in Leeuwarden op koperkleurige wanden verteld. Dit een mooie verwijzing naar de vele gravures die Rembrandt heeft gemaakt.
De tweede verhaallijn is de weg van verliefdheid en trouwen, van kinderen krijgen, sterven en afscheid nemen. Dit verhaal wordt in vier seizoenen verteld met vier symbolische kleuren.
sneak preview van de Saskia-expositie in Kassel.
Onze Oosterburen hebben een steenkool-Duitssprekende Rembrandt toegevoegd aan onderstaande video. Dit werkt bij mij een beetje op mijn lachspueren. Maar oké, je doet wat als je verliefd bent…!
Saskia van Uylenburgh
Wie was Saskia van Uylenburgh? Wat weten we eigenlijk van haar? Rembrandt-kenner Ben Broos vertelt ons haar verhaal: Saskia Uylenburgh wordt in 1612 aan de Ossekop 11 in Leeuwarden geboren. Ze is een nakomeling in het gezin van acht kinderen van Rombertus van Uylenburgh (1554-1624) en Sjoukje Aessinga-Osinga (1565-1619). Saskia’s vader is de eerste burgemeester van Leeuwarden. Op de universiteit van Heidelberg heeft hij rechten gestudeerd. Terug in Friesland is hij betrokken bij de oprichting van de eerste universiteit in Friesland/Franeker.
Zicht op Sint Annaparochie (1790) ©
Saskia’s moeder overlijdt als Saskia een kleuter van zes jaar is. Nog eens zes jaar later, sterft haar vader. Gerrit de Loo, de man van zus Hiskia wordt voogd van de 12-jarige Saskia’. Als wees en tiener verhuist Saskia naar Sint Annaparochie. Hier wordt ze opgenomen in het gezin van haar zus Hiskia. In 1632 vlucht dit gezin, inclusief Saskia terug naar Leeuwarden. De oorzaak hiervan ligt in een van de vele conflicten tijdens de dan nog lopende Tachtigjarige Oorlog (1568-1648).
Rembrandts grote liefde
Leeuwarden is bij terugkomst van Saskia uitgegroeid tot een welvarende handelsstad. Er wordt volop handel gedreven met o.a. Amsterdam. Via deze weg kennen schilder en kunsthandelaar Lambert Jacobsz (1598-1636) en Hendrick van Uylenburgh (1584/1589-1661) elkaar. Hendrick is een neef van Saskia en hij heeft een kunsthandel in Amsterdam. Hij kent de jonge Rembrandt en heeft de schilder voorgesteld om zijn geboorteplaats Leiden te verlaten voor Amsterdam. Hier brandt het vuur van de vernieuwing. Ook een nicht van Saskia woont in Amsterdam. Aeltje Pietersdr. Uylenburgh (1570-1644). Zij is daar getrouwd met dominee Johannes Sylvius. In 1632 schildert Rembrandt op verzoek van Sylvius, een portret van zijn 62-jarige vrouw.
Volgens Broos ontmoeten Rembrandt en Saskia elkaar in het vroege voorjaar 1633 in Amsterdam, waarschijnlijk in het huis van nicht Aeltje en dominee Sylvius. Later dat jaar, laat Rembrandt aan Gerrit van Loo, Saskia’s voogd, weten dat hij met Saskia wil trouwen. De ondertrouw vindt in juli 1633 plaats in Sint Annaparochie. De datum wordt vastgesteld op basis van de doopplechtigheid van dochter Sophia van Loo, het derde kind van zus Hiskia. Zes dagen later tekent Rembrandt een portret van zijn geliefde Saskia. Deze tekening kun je zien op de tweede koperen wand van de tentoonstelling. In de periode van de ondertrouw blijft Saskia is Friesland wonen.
Friese bruiloft
In 1634 vindt ook het kerkelijk huwelijk plaats tussen Saskia en Rembrandt in het Friese Sint Annaparochie. Het deftige huis van zus Hiskia is het beginpunt van het society huwelijk. Na de plechtigheden vertrekt het jonge stel naar Amsterdam. Rembrandt is in de hoofdstad begonnen aan zijn roemrijke jaren. In de negen jaar dat ze getrouwd zijn, baart Saskia vier kinderen. Alleen de jongste zoon, Titus groeit op tot een levendige jongen. Hun oudste zoon Rumbartus, dochter Cornelia (1638) en de tweede Cornelia (1640) sterven als baby in de wieg. Als Saskia in 1642 kort na de geboorte van zoon Titus in het kraambed overlijdt, is ze pas 29 jaar.
In de tentoonstelling worden de verliefdheid, hofmakerij en het huwelijk breed uit gemeten. Aan de hand van ruim 250 voorwerpen en schilderijen zie je hoe het er aan toe ging in de 17e eeuw. De 23 werken van Rembrandt die hier te zien zijn, geven een persoonlijker beeld van zijn relatie met Saskia. Omdat we nog veel over Rembrandt zullen lezen in het komende Rembrandt-jaar, volg ik in deze tentoonstelling met extra belangstelling de levensweg van Saskia.
Saskia op bezoek in Leeuwarden
Vlak na de bruiloft begint Rembrandt aan een groot portret van zijn Saskia. Na haar dood brengt hij nog enkele wijzigingen aan op dit doek. Zo krijgt Saskia grote witte veren op haar hoed en een takje rozemarijn tussen haar vingers. De veer staat symbool voor de vergankelijkheid (vanitas) en de rozemarijn staat voor de eeuwige herinnering.
Rembrandt heeft het doek ‘Saskia en profiel in rijk gewaad’ zo lang mogelijk bij zich gehouden. In 1652 zijn de geldzorgen helaas zo groot dat hij gedwongen wordt zijn meest geliefde werk te verkopen. Gelukkig was daar zijn vriend en kunstverzamelaar Jan Six die het portret van hem kocht. Mijn hoop dat Rembrandt zijn geliefde portret daarna nog regelmatig heeft gezien bij de familie Six, wordt bevestigd Aaf Brandt Corstius (audiotour). Via de kunstverzameling van Valerius Röver (Delft) wordt het doek verkocht aan Willem VIII, landgraaf van Hessen-Kassel. Rembrandts lieveling verlaat ons land. Het goede nieuws is dat het na 268 jaar weer terug is in Leeuwarden.
En dan komende familielijnen weer bij elkaar. Want wist jij dat Willem VIII een broer is van Marie Louise van Hessen-Kassel (1688-1765)?
Zij trouwt in 1709 met de Friese stadhouder Johan Willem Friso van Nassau Dietz. Als manlief twee jaar later in de strijd ten onder gaat, wordt Marie Louise tot 1731 regentes. De Friezen eren haar o.a. met een muurschilderingen dicht bij de Oldenhove.
Saskia en Govert Flinck
In het Fries Museum is nu ook een tweede portret van Saskia van Uylenburgh te zien. Lange tijd is gedacht dat ook dit portret van Saskia door haar echtgenoot was geschilderd. In 1968 wordt definitief vastgesteld dat deze Saskia niet door Rembrandt ’s penselen is gecreëerd. Na een intensief vervolgonderzoek wordt vijftig jaar later bekend dat Rembrandts leerling Govert Flinck de maker is van dit prachtige portret. Met dit portret en een vroeg zelfportret van Rembrandt uit 1632 opent de expositie.
Saskia en Govert Flink kennen elkaar vanuit Leeuwarden. Schildersleerling Govert Flinck (1615-1660) heeft het een deel van zijn artistieke opleiding in de Friese hoofdstad gevolgd. Lambert Jacobsz was hier zijn leermeester. In 1634 verhuizen zowel Saskia als Govert naar Amsterdam. Saskia als echtgenote van Rembrandt en Govert Flinck om in het atelier van de meester een vervolgopleiding te gaan volgen.
Saskia als moeder en model
Na het huwelijk woont het echtpaar Van Rijn- Van Uylenburgh bij de neef van Saskia, Hendrick van Uylenburgh. Hij woont en werkt op de hoek van de Jodenbreestraat. Op 5 januari 1639 is Rembrandt zo ver dat hij voor dertienduizend gulden een eigen pand kan kopen, iets verder op in de Jodenbreestraat. Je kunt dit huis nog bezoeken het Rembrandthuis is sinds 10 juni 1911 een museum. In de begin jaren maakte Rembrandt vooral portretten en historische figuurstukken. Voor dat laatste genre was Saskia vaak zijn model.
Een van de beroemdste werken is (Saskia als) Flora (1634) dat vorig jaar te zien was in de Hermitage in Amsterdam. Flora was een van de lievelingen van de Russische Tsaren. In 1636 tekent Rembrandt zijn Saskia zittend voor het venster voor een lezenaar. Voor haar ligt een groot opengeslagen boek. Dit zou een Bijbel kunnen zijn, maar net zo goed een kasboek. Volgens Broos zou je Saskia best kunnen voorstellen als een soort bedrijfsleider in Rembrandts kunsthandel.
Het laatste deel van het levensverhaal van Rembrandt (l), Saskia (m) en hun zoon Titus (r).
Afscheid van Saskia
Tijdens de liefde in vier seizoenen, kom je steeds terug bij Saskia & Rembrandt. We zagen in de eerste zaal al twee portretten. De Saskia in 1636 geschilderd door Govert Flinck en een zelfportret van de jonge Rembrandt (1632). In de laatste zaal zie je wederom twee portretten van deze hoofdrolspelers. Op dit zelfportret draagt Rembrandt een helm op zijn hoofd (1634). Van Saskia hangt hier het prachtige en-profil portret (1633-1642) Er hangt een derde portret naast hen. Hierop zie je Titus (1662-1668), hun enige zoon. Helaas sterft Titus ook jong (27 jaar). Net als zijn moeder, zal hij op zijn beurt zijn dochter Titia, niet zien opgroeien.
Nachtwacht – Rembrandt (1642) Collectie Rijksmuseum Amsterdam foto Erik Smits.
Als Saskia in 1642 op 29-jarige leeftijd sterft, is Rembrandt volop aan het werk met de Nachtwacht. Saskia is begraven in de Oude Kerk in Amsterdam.
Het eerste en het laatste beeld dat je in deze tentoonstelling ziet
is een prachtig huwelijkshart.
Kassel …. verliefd op Saskia is t/m 11 augustus 2019 te zien in de Gemäldegalerie Alte Meister in het Duitse Kassel.
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Fries Museum, Museumslandschaft Hessen Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister en alle andere bruikleengevers.