Mondriaan tot Dutch Design

             Een STIJLvol 2017!!
Dat kan ik je nu al toewensen.  En waarom?  Omdat het tijdschrift De Stijl, precies honderd jaar geleden in Leiden is opgericht. Rondom deze publicatie ontstond de Nederlandse avant-garde kunstbeweging met dezelfde naam. Het eeuwfeest van De Stijl wordt in 2017 in het hele land grootst gevierd. De Stijl staat internationaal bekend als één van Nederlands invloedrijkste bijdragen aan de moderne kunst. Kenmerken van de abstracte kunst van de De Stijl zijn anno 2017 nog steeds te zien in Dutch Design. Daarom kreeg het themajaar de titel: Mondriaan tot Dutch Design.

Ik heb heel veel zin in het themajaar van 2017 en ik hoop jij ook. Iedere eerste woensdag van de maand krijg je op mijn blog tips, informatie en updates over tentoonstellingen, wandelroutes en allerlei andere STIJLvolle evenementen.
Vier 2017 STIJLvol met ons mee. Je tips zijn weer van harte welkom!

Piet Mondriaan l. in Galerie ZAK en r. atelier in Parijs @RKD-DH

De Stijl: Vormgeving van de toekomst!

Net als het Van Gogh jaar in 2015 en het Jeroen Bosch themajaar 2016 , begin ik ook nu met een korte inleiding over De Stijl.
We schrijven 1917: de Eerste Wereldoorlog is al drie jaar aan de gang en zal nog tot 1 november 1918 duren. Ons land was in deze strijd neutraal. Ruim een miljoen Belgische vluchtelingen vonden tijdelijk een veilig onderkomen in ons land. Tijdens deze fase in onze geschiedenis stelden een aantal kunstenaars zich de vraag: Hoe geef je vorm aan de samenleving van de toekomst? De zoektocht naar het beantwoorden van deze vraag werd gestimuleerd door een sterke drang naar vernieuwing. Kunstenaars keerden zich af van de traditionele architectuur en kunst zoals de Amsterdam School en de Haagse School.

Tijdschrift de Stijl 1917 te zien in Stedelijk Museum Amsterdam

Tijdschrijft & Beweging

In oktober 1917 richt publicist, architect, kunstenaar en criticus Theo van Doesburg in Leiden het tijdschrift ‘De Stijl’ op. In dit maandblad kunnen vormgevers, architecten en kunstenaars hun vernieuwende ideeën over kunst publiceren. Heel snel na oprichting, lukt het Van Doesburg om Gerrit Rietveld, Vilmos Huszár en Bart van der Leck aan zijn tijdschrift te binden. Een aantal van hen ondertekent later een Manifest, dat de basis vormt voor de kunststroming met dezelfde naam. Dit Manifest is ook door Piet Mondriaan ondertekend. De leden van De Stijl stellen zich ten doel de kunst te zuiveren van elementen die daar, volgens hen, niet in thuis horen. Zij proberen langs rationele weg de elementaire (en in hun ogen universele) principes van iedere kunstvorm vast te stellen en toe te passen. Het ultieme doel is zuivere vormen en een helder kleurgebruik en met behulp van geometrische motieven. Ondanks het vurige pleidooi voor samenwerking en collectieve acties, blijven allen die bij de Nieuwe Beelding zijn betrokken, hun eigen standpunten en oeuvres uitdragen. Je zou kunnen zeggen dat ze elkaar vooral gebruikten als klankbord.

Integraal naar de toekomst kijken

Mondriaan is in 1917 al bezig met abstracte kunst en werkt met primaire kleuren en een zwart-wit-grijs lijnenspel. De groep van avant garde kunstenaars gelooft er sterk in dat zij met innovatieve en abstracte kunst de vastgelopen maatschappij kunnen moderniseren. Zij kijken met grote belangstelling naar veranderingen in de techniek, de wetenschap en op sociaal gebied. Kunstenaars, ontwerpers en architecten werken samen om een vrolijke, optimistische en ‘beeldende’ invloed op het na oorlogse leven uit te oefenen.  Ze zijn vol optimisme én humor en geloven er onvoorwaardelijk in dat wanneer alle kunstvormen samenwerken, zij alles om hen heen opnieuw vorm kunnen geven. Zo zien we het gedachtegoed van De Stijl terug in meubels, huizen, interieur decoraties en in de schilderkunst. Mede door deze multidisciplinaire inzet groeit De Stijl uit tot een internationale beweging. Ondanks het feit dat De Stijl in 1931 formeel is opgeheven, speelt deze Nederlandse kunstvorm vanaf de jaren dertig een centrale rol in de Europese avant-garde. Ook 100 jaar later is De Stijl voor veel kunstenaars nog steeds een grote bron van inspiratie. Aan de ander kant zijn er ook creatieven die De Stijl ervaren het als een onontkoombaar gegeven om zich flink tegen af te zetten.

Kunstenaars van De Stijl

De bekendste kunstenaars van De Stijl zijn Theo van Doesburg, Piet Mondriaan, Bart van der Leck, Vilmos Huszár en Gerrit Rietveld. Hun vooruitgangsdenken kreeg vorm in verschillende stromingen, zoals het constructivisme, futurisme, Bauhaus en meer recent in de Dutch Design beweging. Mondriaan blijft het gedachtegoed van De Stijl (De Nieuwe Beelding) tot aan zijn dood in 1944 trouw. Theo van Doesburg gaat zeven jaar na oprichting van De Stijl verder in de richting van het elementarisme.

De Stijl – De Nieuwe Beelding – Het Neoplasticisme

In het tijdperk van De Stijl worden drie begrippen door elkaar gebruikt: de Stijl, de Nieuwe Beelding en het neoplasticisime. De Stijl verwijst naar het tijdschrift én de beweging, met De Stijl wordt exclusief naar het tijdschrjft verwezen. In het Nederlands taalgebied gebruiken we, in navolging van Mondriaan, de term ‘De Nieuwe Beelding’. Dit begrip is afgeleid van het werkwoord ‘beelden’. Het staat voor het geheel van ideeën over de nieuwe kunst, dat door de leden van De Stijl is beschreven, maar waarover ze uiteindelijk nooit overeeenstemming hebben bereikt. Voor internationaal gebruik stelde Mondriaan zelf voor om ‘De Nieuwe Beelding’ te vertalen in ‘neo-plasticisme’. Dit begrip wordt dus vooral internationaal gebruikt voor de strikte visie die Mondriaan had ontwikkeld. Het verwijst ook naar de artiesten die bewust in de traditie van Piet Mondriaan werken.

Piet Mondriaan - compositie Nr IV 1929 coll Stedelijk Amsterdam

Kenmerken van De Stijl

De stijlelementen van de Stijl zijn:

Kleurgebruik: primaire kleuren (rood-blauw-geel en de niet-kleuren zwart-wit en grijs)
                     elke primaire kleur mocht maar één keer worden gebruikt
vormgebruik: rechthoekige vlakken
                     horizontale en vertikale lijnen (strikte visie van Mondriaan)
                    de diagonaal wordt later door Van Doesburg ingevoerd)
compositie: de totale abstracte compositie moest uiteindelijk asymmetrisch zijn

 

Mondriaan zocht altijd naar een absoluut evenwicht van vorm en kleur. Een balans dat de hogere werkelijkheid zou uitdrukken. Dit evenwicht kon alleen bestaan in een schilderij dat universele rust bezit. De horizontale lijnen in het werk van Mondriaan staan voor het mannelijke en de vertikale lijnen voor het vrouwelijke. Deze lijnen werden gebruikt om de kleurvlakken van elkaar te scheiden.

Mondriaan in zijn atelier in Parijs (1934)

Dutch Design anno 2017

Volgens Martijn Paulen, directeur van de Ducth Design Foundation wil zijn organistie de wereld inspireren met Dutch Design. Zij willen de mentaliteit voor vernieuwing op een toegankelijke manier toe passen in de samenleving. Kernwaarden zijn optimisme, onconventioneel, niet hierarchisch, toegankelijk en humor. 100 Jaar na de geboorte van De Stijl, kan het nationale en internationale publiek in 2017 zelf ervaren hoe Nederland vorm geeft aan de toekomst. Naast vernieuwing ligt de focus bij Dutch Design op het samengaan van ambacht en industriële productie.

2017 Wordt een STIJLvol feest en ontdekkingsjaar 

Voor liefhebbers van kunst en cultuur wordt 2017 een STIJLvol feestjaar. Door het hele land, van Drachten tot Winterswijk van Bergeijk tot Den Haag worden tentoonstellingen en activitieten georganiseerd. Het Gemeentemuseum in Den Haag is een goed vertrekpunt voor een STIJLvolle ontdekkingsreis. Zij hebben ruim 300 stukken van De Stijl in hun vaste collectie.

Mijn suggesties…

• 2017 wordt extra verrassend als je je ook verdiept in de culturele rafelranden van ons land. Reis eens af naar Winterwijk en dwaal rond in het stadje en in Villa Mondriaan;
• Reis door naar Noord-Brabant (Tilburg, Breda,Eindhoven, ’s Hertogenbosch, Helmond en Bergeijk) en laat je verrassen door eigentijds design;
• In Utrecht en Amersfoort kun je wandelen en fietsen in het spoor van Rietveld;
• In Leiden worden concerten georganiseerd en kun je meedoen aan een Dada veldtocht;
• In Noord Nederland volgt een keramiek tentoonstelling in Leeuwarden;
• Ontdek in de Papegaaienbuurt in Drachten de 16 woningen die Van Doesburg heeft ontworpen. Vanaf 1 juni 2017 is in deze straat het ‘Van Doesburg-Rinsema huis’ te bezoeken;
• Eelde eert Bart van der Leck;
• Ook mijn eigen provincie Gelderland pakt uit met verschillende op De Stijl geïnspireerde exposities zoals Peter Alma in Museum Arnhem, Hans Arp krijgt alle ruimte in het Kröller Müller Museum en Harderwijk richt de schijnwerpers op Vilmos Huszár.

Dank voor het volgen van mijn kunst- en museumblog in 2016. Zoals beloofd zal ik de iedere eerste woensdag van de maand meer vertellen over mijn ervaringen met De Stijl in 2017.        Geniet van een STIJLvol 2017!

© tekst Wilma Lankhorst
Gebruik foto’s met dank aan Gemeentemuseum Den Haag en het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis.