Ontdek vier Realisten in Museum MORE
Museum MORE neemt je mee op een reis met vier Realisten. Elke tentoonstelling in dit museum voor Moderne Realisme, ontdek je meer in de wereld achter het beeld. Wat is ‘realisme’ en hoe herkennen we de tijd in dit genre? Wat willen de realistische schilders ons laten zien of ervaren? Waarin verschillen de vier Realisten, Floris Verster, Jan Mankes, Dick Ket en Henk Helmantel van hun voorgangers? Antwoorden op deze en nog meer vragen, ontdek je nu in Museum MORE. De tentoonstelling de Serene Blik is nog t/m 13 mei 2018 te zien in Gorssel.
Sneak preview
Omdat deze tentoonstelling het werk en leven belicht van vier kunstenaars, heb ik het verdeel verdeeld in twee afleveringen. Vandaag deel een en morgen volgt deel twee.
Ik wens je veel kijk- en leesplezier!
Realisme staat los van stromingen
Het begrip ‘realisme’ is even eenvoudig als complex. Eenvoudig omdat het vaak simpelweg als synoniem wordt gebruikt voor figuratief, fotografisch of naturalistisch. Complex als je aan het modern realisme denkt. Deze kunstenaars verpakken hun realistische beelden met persoonlijke bedoelingen.
In de 15e tot de 17e eeuw was de Nederlandse schilderkunst internationaal bekend én beroemd door de natuurgetrouwe schilderijen. Doeken met realistische afbeeldingen van de natuur, stillevens en genrestukken werden als zoete broodjes verkocht.
Twee maal Verster: stilleven met flessen (1892) en geplukte haan (1891)
De wereld van mysterie
Een grote Nederlandse vernieuwer van het realisme vanaf het einde van de 19e eeuw is Floris Verster. Ook hij schilderde stadsgezichten en stillevens, maar op een andere manier. Ype Koopmans (directeur Museum MORE) beschrijft de vernieuwing van Verster in de zeer informatieve tentoonstellingscatalogus. “Verster werd de schilder van het bijna absoluut materiële van dingen en tegelijk van de gewaarwording uit een wereld daarachter”, aldus Koopmans. Met Verster begint een verjongd en interpreterend realisme. Dit is ook het beginpunt van de verkenningsreis langs vier Realisten in de tentoonstelling. De kunstenaars leiden onze blik op een heel eigen manier van het alledaagse, naar een bijna mysterieuze wereld. Neem de tijd om dit zelf te ervaren.
De vier realisten hebben elkaar opeenvolgend beïnvloed.
In de kern zijn het eenlingen met een geheel eigen signatuur. Ze zijn niet te harnassen in een stroming.
Naast traditie is er eigenheid.
Floris Verster
De oudste van de vier kunstenaars hier is Floris Verster (1861-1927). Hij introduceerde in de Nederlandse kunst als eerste het moderne stilleven. In de eerste zaal zie je enkele van zijn kleurrijke en flamboyante bloemstillevens. Als jonge schilder exposeert hij zijn doeken al in Brussel (1891) tussen werk van Georges Seurat, Paul Gauguin en Vincent van Gogh. En dan is er de ommekeer. Van flamboyant naar geconcentreerde, nauwkeurige stillevens. Het begon in 1893 met een serie waskrijttekeningen met de nadruk op lijn en vorm. Jan Toorop was in dit veranderingsproces zijn grote inspirator. Later vertaalt Verster de waskrijttekeningen naar schilderijen met verdunde olieverf in sobere kleuren. Helene Kröller Müller was een groot bewonderaar van zijn werk. De dichter van de Tachtigers Albert Verweij vat het oeuvre van zijn vriend Verster samen met de woorden: “Bedwongen drift is ook een drift”.
Zelfportret met uil (1911) ©Jan Mankes Collectie Museum Arnhem
De serene blik van Jan Mankes
Na de kennismaking met Verster, loop ik door naar het werk van Jan Mankes (1889-1920). Zijn zelfportret met uil vangt als eerste mijn eerste blik. De uil kijkt me direct aan, Mankes heeft zijn hoofd gedraaid en heeft zijn blik iets naar beneden gericht.
Mankes heeft verschillende opleidingen, korte tijd gevolgd. Hij is op geen enkel instituut afgestudeerd. Mankes deed o.a. ervaring op als huisschilder en kreeg tekenlessen van Herman Veldhuis. Veldhuis was is die dagen de eerste ontwerper op het Delftse atelier voor gebrandschilderd glas ’t Prinsenhof. Via deze weg kreeg Mankes hier een baan, die hij later weer opgeeft om een zelfstudie in de schilderkunst te gaan volgen. Naast schildertechnieken beheerst Jan Mankes ook de werkwijze van het etsen en het maken van litho’s.
Vernieuwing & traditie
Het werk van Jan Mankes viel al snel op. Enerzijds omdat hij zich ondanks alle vernieuwingen in de schilderkunst, vasthield aan de traditie. Dat stelde velen in die dagen gerust. Anderzijds omdat hij door zijn onvoltooide opleidingen moeite had met bepaalde aspecten van het schilderen. Mankes wist deze (technische) beperkingen, handig om te zetten tot een persoonlijk sterk punt. Iets wat alle liefhebbers van Mankes werk aanspreekt, is de rust en de verstilling die er van uit gaat. Hij kreeg zo de naam van ‘Hollands meest verstilde schilder’. schilders die Mankes inspireerden waren Holbein, Vermeer en Verster.
Op de doeken van Jan Mankes staat alles stil. Ook de dieren.
Hij streefde eigenlijk nooit naar een beweging of een moment van actie. Het onderwerp zelf is bewegingsloos. In die zin is alles wat hij schilderde een stil-leven.
De serene blik, vier realisten is nog t/m 13 mei 2018 te zien in Museum MORE in Gorssel
Deel twee van dit tweeluik verschijnt op vrijdag 20 april.
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik van de foto’s met dank aan Museum MORE, de genoemde bruikleengevers en de genoemde kunstenaars.