deel 1 drieluik Käthe Kollwitz

Het koekoeksjong van Koekelare

In de Vlaamse Westhoek ligt bij het plaatsje Vladslo een Duitse begraafplaats. Deze plek is wereldberoemd geworden door het beeld van ‘het treurende ouderpaar’. Wat begon als een persoonlijke zoektocht om het verlies van een zoon een plek te geven, monde uit in de creatie van een nationaal symbool. Käthe Kollwitz had 18 jaar nodig, dezelfde tijd als haar zoon op deze planeet leefde om zijn verlies een waardige vorm te geven. Nu trekt deze  beeldengroep jaarlijks duizenden bezoekers naar de Vlaamse Westhoek. Ouders die troost zoeken bij het verlies van een kind, of familieleden die rouwen om een geliefde die in de oorlog is omgekomen. Een bewonderaar van Kollwitz liet na zijn dood zijn collectie schetsen, een oude brouwerij, geld en plannen na voor een expositie over haar werk. Het Gemeentebestuur van Koekelare zag de potentie en gaf opdracht tot de realisatie van de Käthe Kollwitz Toren in de oude brouwerij in het hart van de stad.

In het spoor van 14-18
Vorig jaar is de herdenking van de Groote Oorlog in België al begonnen. Onze zuiderburen pakken het groots aan en herdenken de Eerste wereldoorlog in een totale periode van vijf jaar. In 2018 herdenken we uiteindelijk dat 100 jaar geleden de vrede werd getekend. Ondertussen vult de herdenkingskalender zich nog maandelijks met nieuwe evenementen, tentoonstellingen en lezingen. Ons land was neutraal, maar in vier jaar tijd waren ruim 33 landen bij de Groote Oorlog betrokken.

Veel Duitse slachtoffers zijn in België begraven, zo ook Peter Kollwitz. Zijn eerste graf met houten kruis lag op begraafplaats Het Roggeveld bij Esen. Op deze locatie is het beeld ‘het treurend ouderpaar’ in 1932 onthuld. In de jaren tussen 1953 en 1957 zijn vele doden door hun families herbegraven in Duitsland. In België zijn plannen gemaakt voor een centrale begraafplaats, Dat werd het Praatbos in Vladslo bij Diksmuide. De houten kruisen werden vervangen door platen van arduin, met op iedere plaat de naam van 20 overleden militairen. Op deze graafplaats liggen 25.644 soldaten. Buiten bij de entree staan informatiepanelen met foto’s van Peter en Käthe Kollwitz en wordt de geschiedenis van deze plaats beschreven.

Als we door de poort het kerkhof oplopen zijn we even alleen op dit terrein. Herkenbaar vlak zoals andere Duitse erebegraafplaatsen in Normandië, het Nederlandse IJsselstein en de Ardennen. Op afstand zien we het beeld, we lopen er in stilte naar toe. De wind ruist licht door de loofbomen, de zon schijnt en er fluiten een paar vogels. Ik heb veel over dit werk en het wordingsproces gelezen, maar nu ik er naar toe loop, word ik stil en voel me nietig. Als ik dichterbij kom is het verdriet bijna voelbaar. Als ik naast het beeld van de man sta en de begraafplaats bekijk, zie ik op de eerste steen voor hem de naam van Peter Kollwitz.

Käthe Kollwitz Toren
En dan rijdt er een touringcar voor. Tientallen mensen stappen uit, luid pratend lopen ze de begraafplaats op. Voor ons het moment om deze plek te verlaten. Als we naar de auto lopen zien we en bordje met een verwijzing naar de ‘Käthe Kollwitz Toren’. We volgen het bordje en komen tijdens de lunch in het stadje Koekelare. Iedereen zit aan tafel, de publieke gebouwen zijn tijdelijk gesloten. We maken een wandeling in het park en het aangrenzende bos. Na de lunchpauze lopen we terug naar de oude brouwerij waar de expositie is ondergebracht.

In deze tentoonstelling staat het verhaal van Peter Kollwitz, een jonge Duitse frontsoldaat centraal.  Hij is nog geen 18 maar wil met zijn vrienden iets doen voor het vaderland. Zijn moeder, Käthe Kollwitz, steunt hem in dit plan en weet haar man er uiteindelijk van te overtuigen dat hun zoon zijn eigen keuze moet kunnen maken. Peter reist met kameraden per trein naar het front in België. Binnen 10 dagen na aankomst sneuvelt Peter. Het duurt enkele weken voordat zijn ouders dit verdrietige nieuws ontvangen. Bij binnenkomst in de expositie is het eerste wat opvalt een platte steen met daarop 20 namen van gesneuvelde soldaten, een van hen is Peter Kollwitz. Ik lees dat het hier om de oude grafsteen gaat. Na de hal met de steen, kom je in een klein filmruimte. Hier maak je kennis met Peter, zijn lot en de reactie van zijn moeder. Ik lees dat Peter verschillende keren model heeft gestaan voor het werk van zijn moeder. Bijvoorbeeld in de schepping van ‘Vrouw met dood kind’ en later in de cyclus ‘Boerenoorlog’. In de introductiefilm volg je ook het wordingsproces van het ‘Treurende ouderpaar’. Na het overlijden van Peter maakt Käthe zichzelf verwijten. Haar gevoel van trots te zijn op de keuze van haar jongste zoon, verandert in de loop der jaren in het afstand nemen van geweld, tot de strijd aangaan tegen de oorlog. Ze schets, modelleert en onderzoekt. Achttien jaar, net zo lang als Peter heeft geleefd, heeft zij na zijn dood nodig om dit verlies een plek te geven.

Weversopstand & Zwarte Anna
De rest van de zolderverdieping is ingericht met grote opgeblazen kopieën van werk van Käthe Kollwitz. We maken kennis met Kollwitz als teken virtuoos en lezen over haar sociale betrokkenheid. Je maakt kennis met de cyclus ‘Weveropstand’ de figuur van Zwarte Anna, de Boerenoorlog en Käthe’s als vredesactiviste. Er hangt een kopie van een van haar bekendste posters is: ‘Nie wieder krieg’  die ze voor de Nationale jeugddagen in Leipzig ontwerpt. In de jaren 1930-1940 ontwikkelt Kollwitz zich verder als kunstenares met een pacifistische boodschap. Als haar kleinzoon Peter in 1942 aan de Russische grens sterft tijdens de gewelddadigheden van de Tweede Wereldoorlog spreekt ze de historische woorden uit: Zaden dienen niet vermalen te worden. Hier doelt ze op de zinloosheid van het sterven van jonge mensen in oorlogstijd en nutteloos geweld.

Brouwer met passie voor kunst
De Käthe Kollwitz Toren in Koekelare is op 21 februari 2014 onder grote belangstelling geopend. De oude eigenaar van de brouwerij Raf Seys was naast een gepassioneerd brouwer, groot bewonderaar van het werk van Käthe Kollwitz. Na zijn dood laat hij zijn collectie schetsen, de oude brouwerij en een vermogen na aan de gemeenschap van Koekelare. De bijhorende opdracht luidt: renoveer de brouwerij en creëer hierin tevens een gedenkplaats voor het gedachtegoed van Käthe Kollwitz. En zo geschiedde. In het gebouw is zowel plaats voor de geschiedenis van de brouwerij als voor het werk van Kollwitz.

In combinatie met een bezoek aan de erebegraafplaats Vladslo is deze expositie een          interessante aanvulling. De schetsen die je ziet zijn vooral opgeblazen kopieën. Ondanks dat er in de tentoonstelling weinig authentiek werk te zien is, krijg je als de bezoeker wel een aardig inkijkje in het gedachtegoed van Duitslands grootste kunstenares van de 20^ste eeuw.  Kollwitz is niet alleen schilder, ook etser, lithograaf, beeldhouwer, hoogleraar, vrouw én   moeder. De expositie heeft mij in ieder geval nieuwsgierig gemaakt om het Käthe Kollwitz  Museum in Keulen te gaan bezoeken.

 Als ik terugkom bij de balie zie ik dat er ook een Käthe Kollwitz wandeling (12 km) is uitgezet. Die houd ik graag tegoed voor een volgende keer.

Deze website geeft meer informatie over de openingstijden en praktische informatie voor een bezoek aan de Käthe Kollwitz Toren.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst