Deel 3 Trilogie Käthe Kollwitz
Käthe Kollwitz Museum in Berlijn
Berlijn is de derde bestemming op mijn verkenningsreis in het spoor van Käthe Kollwitz. Waar woonden en werkten Käthe & Karl Kollwitz in Berlijn? Onder welke omstandigheden leefden zij hier? Hoe was de sfeer toentertijd in de stad? En tot slot wat is er nu nog terug te vinden van hun verblijf in deze stad? Hoe meer ik over Käthe lees en schreef, des te meer nieuwe vragen komen in me op. Een deel van de antwoorden ga ik vinden in het Käthe Kollwitz Museum aan de Fasenstrasse 24 in Berlijn. Ben je er klaar voor?
Ik sta voor de eindbestemming van mijn Käthe Kollwitz verkenningsreis: het Käthe Kollwitz Museum. Het was een enerverende reis. Met veel plezier en enthousiasme heb ik het laatste jaar een stuk gelopen in het spoor van Käthe Kollwitz. Ze liet indrukwekkende werken na, zowel op het platte vlak als drie dimensionaal. Deze verkenningsreis leidde me naar bijzondere plaatsen en ik werd voorgesteld aan speciale mensen zoals de directrice van het Käthe Kollwitz Museum in Keulen en kreeg contact met Lotta Blokker. Ik stond bij haar Piëta in de ‘Neue Wache’ in een lange rij en eindigde in de stralende zon aan het graf van Käthe & Karl in Berlijn.
Zijstraat van de Ku-Damm
De Fasenstrasse 24 is een zijstraat van de bekende Kurfürstendamm (kortweg Ku-Damm) in Berlijn. U-bahn station Uhlandstrasse ligt op de hoek, ik loop een paar honderd meter en sta dan voor een statig herenhuis. Pal naast het Literatuurhuis staat het Käthe’s Museum. Het museum in Berlijn is in 1986 geopend en vindt zijn oorsprong in de privé collectie van de Berlijnse kunsthandelaar Hans Pels-Leusden. In een sfeervolle, mooi gerestaureerde stadsvilla, loop je in vier verdiepingen door het leven en werk van Käthe Kollwitz.
vaste collectie en wisseltentoonstellingen
De vaste collectie omvat een ruim aanbod aan schetsen, litho’s, foto’s en plastieken van de kunstenares. Daarnaast worden jaarlijks verschillende tentoonstellingen georganiseerd waarbij het thema altijd de dialoog tussen Kollwitz en de gast kunstenaar is. Als ik het museum bezoek is er geen tijdelijke expositie. Maar ook zonder extra tentoonstelling is dit museum een bezoek zeker waard. Een tijdslijn loopt over vier verdiepingen door de villa. Hier leer je Käthe, haar familie en haar vrienden kennen. Je leest welke mensen haar hebben geïnspireerd en in welke omgeving ze woonde en werkte.
Rode tijdslijn als verbinding
Bij de entree ligt de gastvrouw de opbouw van het museum toe. Een rode tijdlijn verbindt de vier etages en leid je door het leven en werk van de kunstenares. Op de begane grond word je direct geconfronteerd met de angel van pijn in haar leven. Hier hangen twee foto’s, een van haar zoon Peter en een van kleinzoon Peter. Zoon Peter zien we in uniform tijdens de Eerste Wereldoorlog en kleinzoon Peter staat lachend in uniform voor hij naar Rusland vertrekt om te dienen in de Tweede Wereldoorlog. Beide mannen sterven en voor beiden heeft ze unieke kunstwerken gemaakt. In Koekelare zagen we ‘Het treurend ouderpaar’. Na de dood van kleinzoon Peter gebruikte ze het beroemde citaat van Goethe “Zaden mogen niet vermalen worden’. Ik ben alleen in de ruimte en neem even de tijd voor de foto’s van beide mannen.
Vrienden en tijdgenoten
Op de eerste etage is ruime aandacht voor de vrienden en tijdsgenoten van Käthe Kollwitz. Als veertienjarige krijgt ze haar eerste lessen in kopergraveur Rudolf Mauer in haar geboorteplaats Königsberg. Daarna volgen Karl Stauffer-Bern in Berlijn en Herterich in München. Ik lees over de warme belangstelling van Käthe voor het werk van Goethe en Gerhart Hauptmann (de wevers). Belangrijke artistieke tijdgenoten van Kollwitz zijn Otto Nagel en Karl Liebknecht. Na mijn reis vanaf Koekelare via Keulen naar Berlijn vallen de stukjes van de Kollwitz-puzzel in dit museum mooi op hun plek. Je zou ook omgekeerd aan je Kollwitz reis kunnen beginnen en in Berlijn starten. Dan begin je met een goed overzicht van haar leven en haar achtergrond.
Het Berlijnse leven
De rode tijdslijn brengt het familieleven en de ontwikkelingen in haar werk synchroon in beeld. Zo krijg ik op de derde verdieping een beter beeld van het leven in Berlijn in de bijna 50 jaar die Käthe er met Karl en haar kinderen heeft doorgebracht. Ook de maatschappelijke ontwikkelingen aan het begin van de 20ste eeuw en de jaren tussen de twee wereldoorlogen in worden belicht. De Boerenoorlog en de weversopstand trekken aan me voorbij. Het harde leven van de arbeiders, hun hongerige kinderen worden door Käthe scherp in beeld gebracht. Keer op keer word ik opnieuw geraakt door de maatschappelijke betrokkenheid van de beide Kollwitz en de manier waarop zij er mee omgaan. In gedachten gekeerd loop ik de trap op naar de zolder, de vierde verdieping.
Oog in oog met Käthe
Midden in de ruimte staat een bronzen beeld van Käthe. Ze zit stevig op een stoel en kijkt geconcentreerd de wereld in. Gustav Seitz heeft dit beeld in 1958 gemaakt in opdracht van de Magistraat van Berlijn. In 1960 werd het op de Käthe Kollwitz Platz dicht bij haar woning in Prenzlauer Berg onthuld. In 1986 heeft de weduwe van Seitz het oorspronkelijke model van dit beeld in brons laten gieten en ter gelegenheid van de opening van het Käthe Kollwitz Museum in Berlijn geschonken.
Overdenking
Ik pak een stoel en ga er eens rustig bij het beeld van Käthe zitten. De reis in de voetsporen van deze bijzondere Duitse kunstenares heeft me veel gebracht. Het heeft me als mens verrijkt om meer inzicht te krijgen in het leven en de kracht van Käthe Kollwitz. Echte ‘girl power’ zouden we nu zeggen. Daarnaast heb ik bijzondere mensen ontmoet zoals Hannelore Fischer de directrice van het Käthe Kollwitz Museum in Keulen. Mijn vriendin Roly heeft me in Museum de Fundatie op het spoor gezet van de Nederlandse beeldhouwster Lotta Blokker en zij heeft zich op haar beurt ook weer door Kollwitz laten inspireren.
Nog een statie te gaan
Gelukkig stopt mijn reis in de voetsporen van Kollwitz stopt hier nog niet. Er staan nog twee wensen op mij ‘Käthe Kollwitz bucket list’: een bezoek aan de Rüdenhof, het huis in St. Moritzburg waar de kunstenares haar laatste levensjaren heeft volbracht. Zowel de directrice van het museum in Keulen als mijn bloglezers Anne Smit attendeerden me op deze extra locatie. Dank aan beiden, en wordt vervolgd! De tweede wens een persoonlijke kennismaking met de beeldhouwster Lotta Blokker die op 21 juni a.s. de dialoog aangaat met zeven werken van Käthe Kollwitz in het museum in Berlijn.
Lotta Blokker in dialoog Käthe Kollwitz
77 Jaar lang mocht zij op deze planeet wonen en werken. Vanaf haar veertiende vertrouwde ze haar gedachtegoed aan het papier toe. Als ik op de vierde etage van het Berlijnse museum aankom, staat er aan het einde van haar tijdslijn een bijzondere uitspraak: “Als ik het leven nog eens over mocht doen, dan zou ik beeldhouwer willen worden”.
Zij die beroemd werd met houtdrukken, grafieken en houtskooltekeningen, kon mede door geldgebrek en het gebrek aan tijd een tweede grote passie niet voldoende tot wasdom brengen, althans dat is haar beleving. Ze heeft verschillende prachtige beelden en plastieken nagelaten. Haar beroemdste is zonder twijfel het treurende ouderpaar op de Duitse begraafplaats in Vadslo (kopie in Keulen) en de Pieta in Berlijn. Het zijn juist haar beelden die de jonge Nederlandse beeldhouwster Lotta Blokker hebben geïnspireerd tot een hommage aan Käthe Kollwitz. De dialoog tussen Käthe Kollwitz en Lotta Blokker is in Berlijn te zien van 21 juni tot 1 november 2015.
Käthe Kollwitz Museum Berlijn, Fasenstrasse 24
dagelijks geopend van 11.00 tot 18.00 uur.
Vervoer naar en in Berlijn
Handig voor je verblijf in Berlijn is de Berlin Welcome Card . Als je deze pas voor je vertrekt online bestelt, kun je na aankomst in de Berlijn direct gebruik maken van het openbaar vervoer. Berlijn is heel relaxt met de trein vanuit ons land te bereiken. Fietsen in Berlijn is ook een leuk en aantrekkelijk alternatief. De Duitse spoorwegen biedt onder de naam Call a bike op veel stations huurfietsen aan. Hiervoor moet je je vooraf wel even online registreren.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
Gebruik foto’s met dank aan en toestemming van het Käthe Kollwitz Museum Berlin
