Käthe Kollwitz in 3D

In de expositie ‘Käthe Kollwitz, Guss Geschichte(n)’ maak je kennis met een Käthe Kollwitz in 3D. Als Kollwitz in 1904 in Parijs aan een cursus beeldhouwen begint, heeft ze al carrière gemaakt als grafisch kunstenares. Haar posters, schetsen en etsen worden alom gewaardeerd. Als ze in 1945 terugkijkt op haar werkzame leven, bekent ze, dat wanneer ze het nog eens over mocht doen, ze beeldhouwer wil worden. Waarmee zou ze ons dan hebben verrast?

Het topje van deze artistieke ijsberg ontdek je op de nieuwste tentoonstelling in het Käthe Kollwitz Museum in Keulen: ‘Käthe Kollwitz, gegoten geschiedenis! Tot 5 juni 2016 kun je Kollwitz in 3D zien.

Bekijk hier de sneak preview

Académie Julian

Käthe Kollwitz (1867-1945) is 37 jaar als in 1904 twee maanden naar Parijs gaat om deel te nemen aan een cursus beeldhouwen. Ze heeft zich ingeschreven op de gerespecteerde Académie Julian en haar docent is Raoul Verlet. Tijdens dit verblijf ontmoet ze onder andere de Franse beeldhouwer Auguste Rodin. Käthe bezoekt zijn zowel zijn ateliers in Parijs als in Meudon. In dit jaar leert ze ook de jonge Duitse beeldhouwer Bernhard Hoetger kennen. Werk van hem kwamen we o.a. al eerder tegen in Bremen in de Böttcherstraße.

Binnen vier jaar zien we de eerste resultaten van haar beeldend werk. Kollwitz’s eerste plastiek is een portret in reliëf van haar grootvader, Julius Rupp. Ze maakt dit voor zijn graf als herinnering aan zijn 100ste geboortejaar. Hij ligt begraven in Käthe’s geboortedorp het voormalige Königsberg.

3D combi met grafisch werk

Na het grafreliëf voor opa begint Käthe aan de driedimensionale versies van de kinderhoofden van haar zonen Hans en Peter. Laatst genoemde beelden zijn in de oorlogsjaren helaas verloren gegaan. In een van haar dagboeken lezen we dat Käthe in 1926 begint met het modelleren van een zelfbeeld. Door de vele zelfportretten die ze in de achterliggende jaren heeft gemaakt, is ze goed bekend met de vormen en verhoudingen van haar gezicht en hoofd.

 

Dat een 3D versie van zichzelf maken, veel moeilijker is dan gedacht, schrijft ze in 1927 aan een vriendin: 
“Sinds een jaar werk ik aan mijn zelfbeeld. Het proces is bijna niet te beschrijven, elke dag nieuwe ontdekking doen en verbeteringen aanbrengen, maar nooit zijn ze goed genoeg. Deze ongelooflijke en niet beloonde tijdsinvestering waarbij het resultaat er beter uit ziet dan ik in werkelijkheid ben”.

Enkele maanden later schrijft ze opnieuw in haar dagboek: 
“Ik ben weer bezig met mijn plastische zelfbeeld, vloekend en tierend, want de geïnvesteerde tijd staat niet in verhouding tot het verkregen eindresultaat. Toch kan ik het niet loslaten, elke dag eindigt met een nieuwe illusie en iedere volgende dag begint met een woedende depressie”.

          

Twee maal Käthe Kollwitz zelfportrrt in brons 1926-1936 (coll. Baltmiomore Museum of Art) Afdruk links eind jaren 30 en afdruk rechts (postuum gegoten) begin jaren 50 van de vorige eeuw.

In 1936 heeft Kollwitz haar eerste zelfportret (als gietmodel) in 3D voltooid. In het voorjaar van 1937 wil ze het graag exposeren in Galerie Nierendorf in Berlijn. Door het heersende politieke klimaat werd deze tentoonstelling afgelast. In juni 1937 probeert Galerie Buchholz het nog een keer met dezelfde aanbod, ook nu valt naar enkele dagen het doek. Ondanks deze tegenslagen, lukt het Käthe om geld bijeen te krijgen om haar eerste beeld in brons te laten gieten. We schrijven dan winter 1937-1938.

3D in gips, stucco, tin en brons

Het bijzondere aan deze expositie is dat je naast sculpturen en gipsafdrukken ook de grafische werken ziet, die vooraf gingen aan het werken in 3D. Van Kollwitz is bekend dat zij veel en vaak zelfportretten heeft gemaakt. Een van de belangrijkste redenen hiervan was studie en ontdekking. Bij binnenkomst in het museum zie je twee bronzen Käthes met daarnaast vijf zelfportretten in verschillend grafische technieken. Verderop zie ik de Soldatenvrouwen op papier en in 3D, net als de Graflegging en het Afscheid.

Käthe in New York

Even word ik door de aankondiging ‘Käthe in New York’ op het verkeerde been gezet. Nee, Kollwitz is nooit in Amerika geweest, maar haar sculpturen wel. Na de ervaringen in Duitsland probeert Galerie Buchholz het in 1938 nog eens in New York. En zo begint Kollwitz’s beeldenavontuur hier in Amerika.

In Keulen loop je door de kamerhoge foto een van de galeriezalen uit Galerie Buchholz, zo de tentoonstelling van 1938 in. Hier zie je o.a. het een bronzen hoofd van Käthe, de Soldatenvrouwen en Moeder met kind. In de expositie Guss Geschichte(n), leer je ook hoe de beelden worden gemaakt. Kollwitz werkte zowel met gips- als met zandafdrukken. Beide processen hebben een eigen kenmerkend resultaat. Dat is hier goed te zien door de spiegels die onder drie beelden zijn geplaatst. Zo zijn de glinsterende zandkristallen goed zichtbaar in het zandmodel. Bij de receptie kun je zaklampen lenen om details nog beter te observeren.

Nepbeelden op een voetstuk

Je ziet en voelt dat er veel energie in deze tentoonstelling is gestopt. Naast het vijf jaar durende onderzoek en de speciaal samengestelde catalogus, is er een compact boekje met extra uitleg over de sculpturen en de grafische werken van Kollwitz. Niet eerder kon je zoveel sculpturen en gietmodellen van Kollwitz in één tentoonstelling bij en naast elkaar zien. Zoon Hans heeft na de dood van zijn moeder alle overgebleven gipsmodellen laten gieten. Deze actie heeft een waardevolle bijdrage geleverd aan het recent uitgevoerde beeldhouw-oeuvre-onderzoek door de Duitse wetenschapper, kunsthistorica en Kollwitz-specialist Annette Seeler.

Naast veel originele beelden is hier ruimte gemaakt voor enkele kopieën en zelfs illegale gietsels. Al in het midden van de jaren dertig van de vorige eeuw zijn de Kollwitz-sculpturen populair in o.a. Amerika. Regelmatig werden èn worden beelden illegaal nagenoten, soms zelfs voorzien van een namaak zegel van de Berlijnse bronsgieterij Noack. Nu 70 jaar na haar overlijden wil het Kollwitz Museum in Keulen nog eens duidelijk laten zien welk werken terug te herleiden zijn naar de meester. In de kantlijn van deze tentoonstelling worden liefhebbers van haar werk wel geattendeerd op de vele illegale kopieën die in omloop zijn.

Käthe Kollwitz laatste woning

De cirkel wordt rond gemaakt aan het einde van de expositie. Je ziet weer een kamerhoge zwart-wit foto. Hierop staat de kamer afgebeeld waarin Käthe Kollwitz sinds juli 1944 logeerde bij een bevriend en vermogend kunstenaar, prins Ernst H. von Sachsen. Hij woonde in Moritzburg in de omgeving van Dresden. (Deze kamer is met financiële steun van het Käthe Kollwitz Museum in Keulen gerestaureerd (noot WL).

Op de foto zie je twee witte gipsafdrukken: rechts de moeder met het kind over haar schouder en links de rustende soldatenvrouwen.

   de cirkel is rond      

Ook deze twee beelden symboliseren de cirkel van Käthe’s 3D leven. De moeder met het kind op haar schouder (1917) behoort tot een van de vroegste plastische werken van Kollwitz. Käthe was erg aan dit beeld gehecht en om die reden stond het ook in haar laatste woonkamer in Moritzburg. In gezelschap van de twee wachtende soldatenvrouwen, dat op zijn beurt een van de laatste beelden van Kollwitz is. Dit beeld heeft ze in 1943 gemaakt. Zelf heeft ze alléén deze gipsafdruk nog gezien, het bronzen exemplaar is pas na haar dood in 1950 gegoten.

Door de bruine kleur van beide gipsafdrukken wordt je enigszins misleid. Het is echt gips, maar de afdrukken zijn verschillende keren gebruikt en daarvoor steeds voorzien van een speciale emulsie zodat het gegoten brons los zou laten.

Mijn ervaringen

Het meest bijzondere voor mij is dat je hier nu interessante combinaties ziet van grafisch werk waarin hetzelfde thema terugkomt in studies voor gipsmodellen en sculpturen. Combinaties die je alleen hier kunt zien.

Alleen hier zie je nu drie bronzen sculpturen van haar hoofd, zoals het beeld dat in 1938 in New York bij Galerie Buchholz was te zien.

Alleen hier kun je nu zien wat de keuze van de hoek doet waarin een beeld wordt geplaatst met de blik in de ogen van het model.

Alleen hier kun je nu ervaren welke effect patineren heeft op de uitstraling van de uitgebeelde persoon, beter gezegd welke macht de patineer meester heeft op het uiteindelijke beeld.

De tentoonstelling Käthe Kollwitz, Guss Geschichte(n) is nog tot 5 juni 2016 te zien in het Käthe Kollwitz Museum in Keulen.

Catalogus van ruim drie kilo

Annette Seelen, wetenschapper en kunsthistorica heeft ruim vijf jaar onderzoek gedaan naar de beelden van Käthe Kollwitz. Kollwitz speelt al meer dan 25 jaar een grote rol in het werk van Seelen. Ze ontwikkelde een eigen meetinstrument om de beelden te meten en nader te beschrijven. Ze reisde naar bijna alle locaties waar tegenwoordige beelden en kopieën van werk van Kollwitz staan. Dit meesterwerk telt 423 pagina’s met daarop 290 afbeeldingen van werken van Kollwitz.

De catalogus is o.a. online te koop op de site van het museum. 3,5 kilo kunst voor € 39,-

© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
© gebruik foto’s met dank aan het Käthe Kollwitz Museum in Keulen
© gebruik foto's van twee bronzen portretten met dank aan Baltimore Museum of Art - collectie Baltimore Museum of Art.

Meer weten over Käthe Kollwitz?

Eerder verscheen op dit blog een beknopte biografie van Käthe Kollwitz
Of lees de biografie in boekvorm van Käthe Kollwitz van Sonya Winterberg (2015).
Deze biografie (voorlopig alleen in het Duits) is in ons land online te bestellen. Sonya Winterberg, is als Mme Winterberg @experimentdays te volgen op Twitter. Je kunt haar (ook in het Engels) vragen stellen over dit boek.

Wil je meer lezen over Keulen? Lees dan hier verder.