Gunta Stölzl Bauhaus-vrouw
in Groningen
Duitsland viert dit jaar 100 jaar Bauhaus. Wij vieren dit jaar 100 jaar vrouwenkiesrecht. In Groningen in het Wall House #2 komen deze twee historische ijkpunten bij elkaar in de persoon van Gunta Stölzl. Ze begon als leerling aan de Bauhaus-opleiding en wist als enige vrouw door te dringen tot het lerarenkorps. Gunta Stölzl, 100 jaar Bauhausstoffen vertelt een verhaal van gedrevenheid, moed en lef.
Video-impressie van mijn bezoek aan Gunta Stölzl 100 jaar Bauhausstoffen
Bauhaus vrouwen
In ons land is Gunta Stölzl (1897-1983) niet direct een naam die alle bellen doet rinkelen. In Duitsland is dat wel. Tijdens dit Bauhaus eeuwfeest zet Groningen Stölzl in het zonnetje. Door de gezamenlijke inzet van Monika Stadler (Gunta’s dochter) en Mirjam Deckers (masterstudent Kunst- en Cultuurwetenschap) ontdek je de kracht, het doorzettingsvermogen en de creativiteit van Gunta Stölzl. Tot 30 september 2019 heb je (elke zaterdag en zondag) de kans om het levensverhaal én een selectie van haar originele stoffen te ontdekken @Wall House #2 in Groningen.
Kennismaking met Gunta Stölzl
Op 5 maart 1897 wordt Gunta Stölzl in München geboren. Haar vader is rector aan een school en haar moeder huisvrouw. Tijdens de eerste twee jaar van de Eerste Wereldoorlog (1914 tot 1916) studeert Gunta aan de Kunstgewerbeschule in de Beierse hoofdstad. Op deze school volgt Gunta lessen keramiek, decoratie- en glasschilderen. Tijdens de laatste twee jaar van deze oorlog meldt Gunta zich als vrijwilligster voor het Rode Kruis. Hiervoor reist ze o.a. naar Italië en Frankrijk. In deze periode legt ze in verschillende tekeningen en schetsen het leven om haar heen vast.
Terug naar München
Als ze na de oorlog terugkomt in München, gaat ze verder met haar opleiding aan de Kunstgewerbeschule. Mede door de oorlog is er iets in haar veranderd. Ze wil en kan niet op de oude voet verder, ze wil iets nieuws. En dan krijgt ze het Bauhaus-manifest in handen. Als de nieuwe ontwerp-opleiding haar deuren in 1919 opent, is Gunta er bij. Net als alle leerlingen is ze verplicht eerst een half jaar de Vorkurs te volgen. Hierbij ontdekt ze de verrassende mogelijkheden van textiel en de techniek van het weefgetouw.
Bauhaus open voor vrouwen
Walter Gropius, bedenker en oprichter van de Bauhaus-opleiding, predikt in het begin volledige gelijkheid voor vrouwen en mannen op zijn nieuwe opleiding. De overweldigende toestroom van vrouwen overvalt hem en zijn staf, die bestaat uit alleen mannelijke docenten. Ze zijn bang dat hun nieuwe, progressieve, opleiding zal degraderen tot een kunstnijverheidsschool. De mannen zijn ook bang dat de afgestudeerde vrouwen straks de betaalde banen krijgen en dat is uiteraard niet hun bedoeling. De regels worden snel aangepast waardoor er in het tweede jaar een speciale vrouwenafdeling wordt opgezet. Gunta Stölzl draagt haar steentje bij aan deze ontwikkeling en zo ontstaat in 1920 de textielafdeling. Stölzl volgt als student ook deze richting, haar eerste ontwerpen zijn simpel geknoopte tapijten en gobelins.
Mede door enthousiaste inzet van de vrouwen
verandert de vrouwenklas al snel in een zelfstandig atelier.
Eerste vrouwelijke docent
In 1925 moet de school vanwege politieke omstandigheden verhuizen van Weimar naar Dessau. Gropius heeft een speciale school ontworpen waarbij ook plaats is voor een weverij. Gunta Stölzl krijgt de technische leiding van deze studierichting. Door deze aanstelling is zij de eerste vrouw in het docentenkorps van Bauhaus. Een aantal mannelijke docenten zoals Paul Klee en Wassily Kandinsky zijn niet blij met deze ontwikkeling. Volgens Klee kunnen vrouwen niet driedimensionaal denken. Hierdoor zou architectuur, de kernwaarde van de opleiding, volgens hem niet haalbaar zijn voor de vrouwen. Kandinsky protesteerde omdat volgens hem vrouwen een mindere soort zijn. Hoe zo avant-garde kunstenaars?
Video Anni Albers na mijn bezoek aan het Tate Modern (najaar 2018)
Gunta Stölzl en Anni Albers
Gunta Stölzl stond gelukkig niet alleen in haar strijd voor egalitair onderwijs. In april 1922 schrijft Annelise (Anni) Else Frieda Fleischmann, bij velen beter bekend als Anni Albers (1899-1994) zich in voor de Bauhaus-opleiding. Na de introductiecursus (Vorkurs) komt ook zij op de textielafdeling. Dit is niet haar eerste keuze, Anni wil graag naar de schilderklas van Oskar Kokoschka. Hij geeft aan dat ze beter huisvrouw en moeder kan worden (M. Verhoeff, Kunsttijdschrift 2019,1 p. 39). Anni is in het begin niet enthousiast over deze koerswijziging. Zij vindt het werken met draden in het begin ‘too sissy’. Gunta laat haar al snel andere verrassende mogelijkheden van het weven ontdekken. Anni ontwikkelt als snel een heel eigen architectonische aanpak.
De strijd van de Bauhaus-vrouwen
Op de textielafdeling voeren Gunta en Anni, zij aan zij, de strijd voor een egalitaire samenleving. 1925 trouwt Anni met medestudent Josef Albers (1888-1976).
Na de verhuizing van de school naar Dessau wordt Josef hier al snel aangesteld als junior master. In 1927 wordt Stölzl officieel benoemd tot hoofdverantwoordelijke voor de hele weverij.
l. Gunta Stölzl verandert zelf haar positie op de Bauhaus pas, afgestudeerde wordt Meister.
Mede door het technisch inzicht van Stölzl, haar unieke weeftalent én de tomeloze inzet van haar studenten wordt de weverij financieel de meest succesvolle
afdeling van het Bauhaus.
Gunta wordt stateloos
In 1929 trouwt Gunta met architect Arieh Sharon. Arieh is van Joodse komaf, hij staat geregistreerd in Palestina (dan nog een Britse Mandaatgebied). Door dit huwelijk verliest Gunta officieel haar Duitse Staatsburgerschap. Tevens wordt ze in 1931 gedwongen om het Bauhaus te verlaten. Anni Albers neemt dat haar positie als leidinggevende van de weverij over. Sharon gaat naar Palestina, Gunta verhuist met hun dochter (Yael 1929) naar het neutrale Zwitserland. Samen met Bauhäusler Gertrude Preiswerk en Heinrich-Otto Hürlimann richt ze handweverij S.P.H. Stoffe op. Als Arieh in 1932 aangeeft dat hij in Palestina blijft en wil scheiden, wordt Gunta stateloos. Ondanks deze situatie blijft ze zich vol energie inzetten voor de handweverij. Eind jaren 30 begint ze zelf weverij Flora.
Zwitserland wordt het nieuwe thuis
Gunta blijft in Zwitserland, ook als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Hier ontmoet ze de schrijver Willy Stadler. Het stel trouwt in 1942 waardoor Gunta de Zwitserse nationaliteit krijgt. Een jaar later wordt haar tweede dochter Monika geboren. Op haar weverij Flora werken nu vijf wevers en Gunta is naast het ontwerpen, volop actief om opdrachten binnen te halen. In de jaren 1950-1960 wordt Bauhaus als het ware weer herontdekt. Voor Gunta Stölzl betekent dit dat veel van haar werk uit de Bauhaus-periode door musea wordt aangekocht. In 1961 organiseert het Bauhaus Archiv-Darmstadt een tentoonstelling. Daar is Gunta’s werk voor het eerst voor een groot publiek te zien.
Nalatenschap in Groningen
Als Gunta in 1967 officieel met pensioen gaat, sluit ze de deuren van weverij Flora. Twee jaar later verhuist haar jongste dochter Monika naar Groningen. Als Gunta op 22 april 1983 overlijdt in Zürich, heeft ze de zeggenschap over haar nalatenschap aan Monika overgedragen. En zo komt een indrukwekkend deel van de Bauhaus (vrouwen) geschiedenis naar ons land. De Duitsers zijn Gunta Stölzl niet vergeten. In 1987 organiseert het Bauhaus Archiv Berlijn een grote expositie in Berlijn die later doorreist naar Zürich en het Noord-Duitse Bremen. In 1997 doet Bauhaus Dessau een duit in het herinneringszakje met een grote retrospectief expositie in Dessau.
Gunta’s dochter Monika
En nu is Nederland aan de beurt. Het is heel bijzonder en intiem wat dochter Monika Stadler en Mirjam Deckers in Wall House #2 hebben samengesteld. Hier kun je ervaren welke invloed het werk van Stölzl anno 2019 nog heeft. In de film over het Bauhaus en de positie van de vrouwen op deze school, vertelt Monika Stadler heel helder, hoe haar moeder dit heeft ervaren.
Gunta Stölzl, 100 jaar Bauhausstoffen is nog t/m 15 september 2019 te zien in Wall House #2. De entree is gratis. Wall House #2 is alleen op zaterdag en zondag geopend. Kijk hier voor alle details.
© foto, video en tekst Wilma Lankhorst © gebruik van de foto’s met dank aan het Groninger Museum, Gunta Stölzl Foundation en Monika Stadler.
Extra Bauhaus-lezingen-programma
Lezing in Wall House #2 – Zondag 9 juni 2019
14.00 – 15.00 uur WallHouse #2
Gunta Stölzl in haar atelier foto Gunta Stölzl Foundation
Ingrid Radewaldt schreef de biografie ‘Gunta Stölzl, Pionierin der Bauhaus-weberei’. In het kader van het Bauhausjaar kun je in het Wall House kennis maken met de auteur en haar boek. De toegang is gratis, maar vol = vol. Er is maximaal plaatsen voor 35 belangstellenden. Meld je aub aan via dit email adres wallhouse@groningermuseum.nl
Lezing in Wall House #2 – Zondag 7 juli 2019
14.00 – 15.00 uur WallHouse #2
Mirjam Deckers is de co-curator van ‘Gunta Stölzl: 100 jaar Bauhausstoffen’. In deze lezing vertelt Deckers over het samenstellen van de expositie. Ze start om 14 uur. De toegang is gratis, maar vol = vol. Meld je aan via wallhouse@groningermuseum.nl.
Meer lezen over Gunta Stölzl, lees dan hier verderop op een speciale website.
Wat is Wall House #2?
Wall House #2 is een bezienswaardigheid in een buitenwijk van de stad Groningen. Dit kleurrijke woonhuis is een ontwerp van de Amerikaanse architect John Quentin Hejduk (1929 – 2000). In de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw profileerde de stad Groningen zich als podium voor internationale postmoderne architectuur. Eén van de ontwerpen uit die tijd is Wall House #2. John Quentin Hejduk was erg enthousiaste toen eindelijk één van zijn 24 variaties op dit woonhuis gerealiseerd zou worden. Helaas duurde het vergunningen traject zo lang dat hij het niet meer mee heeft gemaakt dat dit woonhuis is gebouwd. Twee weken na zijn dood in 2000, kwam er groen licht voor de bouwvergunning.
Nu ook te zien in het Groninger Museum
Strijd! 100 jaar Vrouwenkiesrecht
Alles over De Ploeg – vast collectie
Wordt verwacht in het Groninger Museum
Daan Roosegaarde ‘verbouwt’ het Groninger Museum tot een Levend Lab
22 juni 2019 – 12 januari 2020.
