Tijdens de warme zomerdagen van 2024 is een buiten expositie een extra fijne belevenis. Je hebt de keuze uit verschillende mogelijkheden zoals Lustwarande in Tilburg, de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum of Beelden op de Berg. Deze laatste beeldenexpositie vind je op de Wageningse Berg. In de groene oase van het Belmonte Arboretum is nu Heksenkruid te zien.
Beelden op de Berg
De beeldenexpositie Beelden op de Berg is een begrip in Wageningen in de omliggende regio. Iedere vijf jaar kun je in het Belmonte Arboretum een nieuwe editie verkennen. Curator Mirjam Westen heeft voor de 12de editie het thema ‘decolonising botany’ voorgesteld. Hierbij ligt de focus op het proces van dekolonisatie in de botanie. De koloniale machtsstructuren en machtsongelijkheid hebben hun sporen nagelaten in de voormalige koloniën op het gebied van bijvoorbeeld cultuur en natuurbewerking (biodiversiteit) enzovoort. Dekolonisatie in de botanie betekent volgens Arnold Bregt (voorzitter Stichting Beelden op de Berg) ook het erkennen en waarderen van de bijdragen van de inheemse gemeenschappen aan kennis over en beheer van planten en bomen.
“Wat kunnen we leren van bomen?
Waarom zijn zij zo waardevol voor ons?”
Beya Gille Gacha
Heksenkruid, decolonising botany
De volledige titel van de beeldenroute is Heksenkruid, decolonising botany. Bij de informatiewinkel kopen we het routeboekje. Hierin staan de dertien kunstwerken met korte verhalen in het Nederlands en Engels. De gastvrouwen adviseren ons om links af te slaan en goed in de bomen te kijken. Het duurt even maar dan zien we een rode gloed in een boom. Even later staan we oog in oog met Sentinelle (2024) een werk van de multidisciplinaire Frans-Kameroense kunstenaar Beya Gille Gacha (Parijs, 1990). Met Sentinelle brengt ze een eerbetoon aan de Afro-Braziliaanse eco-feministe Fabia Ex-Souza (De Souza in Belo Horizonte, 1980). Zij zet zich in voor een ecologie van zorg (ecology of care). Gille Gacha is bekend geworden met figuren waarvan de huid is bedekt met glanzend blauwe kralen. Deze techniek is een traditie van de Bamileke, de etnische gemeenschap van haar Kameroense moeder. Ook Sentinelle is bedekt met deze blauwe kralen.
Een theater van waarheid
Iets verderop ligt een groot keramisch hoofd op het gras. Het hoofd is roze-groen gestreept. Er omheen staan drie kleine cederbomen. All roads lead to you, even the ones I took to forget you (2024), is de titel van deze installatie van Duits-Nederlands-Palestijnse beeldend kunstenaar Susanne Khalid Yusef (1984). Dit hoofd verwijst naar een Palestijnse jongere. Yusef verbeeldt de aandacht voor de relatie tussen bepaalde eigenschappen van bomen en de politieke en culturele geschiedenis van een gebied. Met de strijd in het Midden-Oosten in onze gedachten lopen we verder het groen in.
Struinen in het groen
Tussen de bomen verscholen vinden we ‘a theatre of truth’(2024) van de Mexicaanse kunstenaar Juan Arturo Garcia (Mexico-City, 1988). Hij is gefascineerd door de vraag hoe de botanische wetenschap samenhangt met (post)kolonialisme, economische belangen en uitbuiting. Het lijkt alsof we een provisorisch drugslab hebben ontdekt. Garcia neemt ons mee naar de herkomst van de handel en wandel in kinine. Oorspronkelijk werd kinine in Zuid-Amerika gebruikt tegen koorts. Toen de Europese kolonisten van de helende werking hoorde, vervoerden zij de kinaschors in grote hoeveelheden naar Europa. Hier werd kinine als een (winstgevend) medicijn gebruikt tegen malaria.
Sentipensar: denken door voelen
Ramos & Yuchen Li
Van exotische mini-tuin tot spekkoek
De verhalen achter de installaties zijn indrukwekkend. De Maleise kunstenaar Kim Ng (Kluang, Johor, Maleisië, 1965) laat ons in zijn exotische mini-tuin met daarin twaalf witte zetels het stille geluid’’ van de bedreigde planten ‘horen’. De titel van dit werk Pindah (move/relocate/travel) verwijst naar de reis die planten afleggen, van hun oorspronkelijke leefomgeving naar andere locaties. Het Maleise word Pindah betekent de verplaatsing van dingen van de ene naar een andere plaats. Verder lopend ontdekken in en om de bomen Weaving Realties Collective van het kunstenaars duo Aldo Ramos (Mexico-City, 1986) & Yuchen Li (China, Nanchang, 1991). In hun werkt legt dit duo verbanden tussen de locatie en sociaal-culturele, economisch, politieke en koloniale geschiedenissen, tradities en hedendaagse kunst.
Spekkoek
Even verderop ligt een groot stuk spekkoek op het grasveld. Voor de Nederlands kunstenaar Jerrold Eliano Saija (Sittard, 1996) is de invloed van het koloniale verleden van de Molukken op het heden, op zijn familie en op hemzelf een belangrijk thema. Met zijn werk Selamat jalan, Moluks voor goede reis, brengt hij een ode aan Molukse sagopalm.
Monument voor heksen
We lopen naar de hoge rand van de stuwwal en zien een hekwerk opgebouwd uit dunne houtendelen. Met het hekwerk links van ons, gaan we op zoek naar de installatie van de Nijmeegse kunstenaar Femke Herregraven (1982). De nu zo groene en serene rand van de stuwwal was eeuwen geleden het toneel van dramatische taferelen. Op oude kaarten is te zien dat hier ooit een galg heeft gestaan. Vanaf de 15de tot in de 17de eeuw werden op soortgelijke locaties in Europa ter dood veroordeelden opgehangen. Het grootste deel waren oudere, alleenstaande vrouwen, kruiden- en vroedvrouwen. Zij werden te kust en te keur beschuldigd van hekserij. Femke Herregraven verdiepte zich in de cultuurhistorische geschiedenis van de plek waar we nu staan.
“Zijn deze bomen onze oma’s, die met hun rimpelige huid
niet als -knoop maar duizendkruid, zich plooien en vertakken…”
Begin van het gedicht Genezing, dat Ivanka de Ruijter schreef voor Aleyda & Entgen
Galgenhuchje
De plaats op de Wageningse Berg waar we nu staan heette toen het Galgenhuchje. Herregraven legt verbanden tussen de kennis van de medicinale werking van kruiden en planten en de heksenvervolging. Dit indrukwekkende eerbetoon aan Aleyda & Entgen. Kruiden- en vroedvrouw Aleyda woonde en werkte in het Gelderse kerkdorp Almen. Ze werd in 1472 verdacht van hekserij en op basis van speculaties als eerste heks in ons land veroordeeld en verbrand. Entgen werd in 1674 veroordeeld. De installatie van Herregraven is een eerbetoon aan hen en aan meer dan 400 veroordeelde vrouwen en aan hun kennis van planten en kruiden.
Beelden op de Berg #12, Heksenkruid, decolonising botany is nog tot en met 15 september te zien in Belmonte Arboretum op de Wageningse Berg. Kijk hier voor de details. De entree is gratis. Met de aankoop van het routeboekje (€ 7), de poëziebundel, Dichters op de berg (€ 7) en/of het essay ‘Een ander verhaal over planten’ van Arnold Bregt (€ 7) ondersteun je de organisatie van deze bijzondere beeldententoonstelling.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.
© gebruik van de afbeeldingen met toestemming van en met dank aan Beelden op de berg, alle genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.