Mark Manders verkent de stille diepten van het menselijk bewustzijn. Hij fixeert gedachten en momenten in sculpturen, installaties en schilderijen. Het team van Museum Voorlinden gaf hem de ruimte in tien ruimtes om zijn gedachten-studies met ons te delen. Ontdek nu zelf hoe de objecten van Manders balanceren tussen het tastbare en het ongrijpbare. In Mindstudy komen ruim 80 werken van Manders bijeen waardoor je het gevoel krijgt door het atelier van zijn leven te lopen. Nu te zien tot met 18 januari 2026.

Beknopte kennismaking met Mark Manders

Mark Manders is in 1968 geboren in het Brabantse Volkel. Na de middelbare school besluit Manders om schrijver te worden. Niet een traditionele schrijver zoals wij die kennen, die werkt met woorden. Manders vertelt zijn verhaal met voorwerpen. Hij schrijft zich in voor de Hogeschool voor Kunsten in Arnhem. Als hij daar begin jaren 90 afstudeert, leert het grote publiek zijn werk kennen tijdens de tentoonstelling Park Sonsbeek in 1993. Zijn deelname aan de Kunst Biënnale in Venetië (2001) en Dokumenta 11 in Kassel (2002) lanceren zijn internationale carrière. In eigen land wint Manders in 2002 de Philip Morris Kunstprijs in de categorie beeldende kunst. Na zijn eerste solo in 2002 in het Cobra Museum is de solotentoonstelling in Voorlinden zijn meest recente expositie. In de tussenliggende jaren was zijn werk te zien in onder andere New York, Japan, België, Spanje, Frankrijk, Ierland , Mexico, Zwitserland, Duitsland en andermaal in Venetië.

‘Ik ben geïnteresseerd in de kracht en de kwetsbaarheid
van ons denken, in dat wij, als denkend wezen,
kwetsbaar zijn voor de fouten, neuroses en ook hoop.’

Uitspraak Mark Manders (Voorlinden, 2025)

Nieuwe ingang

Wie vaker in Voorlinden is geweest, is gewend om na de entree links de expositieruimte in te lopen. Nu kijk je tegen een dichte wand aan, waaraan het werk ……. van Manders hangt. Op mijn vraag wat er is gebeurt, antwoord de suppoost  dat Manders graag een andere ingang voor zijn solotentoonstelling wilde. En zo geschiedde.

Manders maakt installaties, tekeningen, sculpturen en korte films. Zelf zegt hij hierover: ‘Mijn  installaties zijn onderdeel van mijn Zelfportret als gebouw.’ In zijn installaties ‘verbeeldt’ Manders zijn ideeën en gedachten, hij nodigt ons, zijn toeschouwer, uit om zowel het mysterie van het werk, als dat van de kunstenaar te ontcijferen. Bij binnenkomst krijg je een handig boekje met daarin een overzicht van de zalen, de thema’s en verschillende afbeeldingen van Manders werk. De woorden van de kunstenaar leiden je door de zalen. Stap voor stap leer je de spelregels van Manders, zijn werk en zijn denkwijze kennen Ondanks het handige boekje is het advies van de kunstenaar: ‘Eerst zien, dan lezen.’

Treedt binnen in Mindstudy

We lopen door en komen bij de Manders ingang van Mindstudy. Het thema in de eerste zaal is opdrachten. ‘Mijn werk ontstaat vaak vanuit opdrachten die ik mezelf geef. Eigenlijk zijn het handelingen die vastgelegd worden, aldus Manders. De zelf opgedragen opdrachten variëren van het vangen van een muis om die daarna aan de muur te plakken tot een gekozen woord dat hij daarna op de best mogelijke manier in klei moet weten te vangen. In Suite with Dog and Pillows (1992) zien we een hond die niet dood of levend is. Het lijkt gemaakt van natte klei. Hierdoor lijkt het alsof het net door iemand is gemaakt die even is weggelopen. Welkom in de gedachtewereld van Mark Manders.

Verborgen verlies krijgt een ‘gezicht’

In de derde zaal is het thema verlies. Centraal in deze ruimte staat een groot hoofd dat op vier tegels lijkt te staan. Om de hals van het hoofd zie ik een sjaal, met een bobbel. Ik sta voor het beeld Monument dat Manders in 2024-2025 heeft gemaakt. Het is een monument voor iedereen die lijdt onder een vorm van ingrijpend, verborgen verlies. Manders ouders hebben een kind, een paar dagen na de geboorte, verloren. In de jaren zestig ging je dan gewoon door, je sprak niet over je verlies. Er was weinig plek voor emoties. Door het werk van Manders vrouw, zij is psychotherapeut en gespecialiseerd in schaduwverlies, heeft de kunstenaar veel geleerd over rouw, verlies en over zijn jeugd. Ik loop verschillende malen om dit beeld en denk aan Fieke, Luc en Xavi. Wat mooi en fijn dat je als kunstenaar dit bijna niet te omschrijven verdriet en de leegte daarna vorm kunt geven.

Woordenboeken & landschappen

Als ik de zaal met ‘taal’ inloop, denk ik terug aan mijn eerste jaar op de middelbare school. Aan de muur hangen schilderijen van woordenboeken: heel specifiek het woordenboek Engels-Nederland. Wie herinnert zich dat blauwe woordenboek niet? Een woordenboek met alle bestaande woorden, van dat moment. Taal is dynamisch en er komen steeds nieuwe woorden bij. Dat maakt de geschilderde woordenboeken in deze ruimte tot een momentopname: die staat altijd stil. In diverse zalen hangen ook geschilderde kranten vol met ‘Manders-woorden’.

‘Mijn werk bestond altijd uit kamers, een architectuur die
zich in hoofd vormde. Toch wilde ik naar buiten, daarom begon ik
landschappen te maken.’

Mark Manders (Voorlinden, 2025)

Novelist Lounge Chaire

In de zaal met het thema ‘landschappen’ loop je door Manders denkbeeldige landschappen. Deze creaties ontstonden binnenshuis aldus de kunstenaar. Centraal in de zaal staat een grote werktafel met daarop landschappen die samen één groot mentaal netwerk vormen. Vergeet ook niet onder de tafel te kijken, daar ontdek je verschillende verassingen. Ook een exemplaar van het blauw-witte woordenboek zie ik hier weer liggen. Tegen een wand staat een groot aantal lockers. Op de deurtjes hangen door Manders zelf gemaakte foto’s van wolkenluchten.

Aan het andere hoofdeinde van de werktafel staat een loungestoel. Deze stoel kreeg de titel Novelist Lounge Chair (Chair With All Existing Words, 2005-2024). Deze stoel is gemaakt voor een schrijver, je ziet een kussen liggen van zelfgemaakte kranten met daarin allerlei Engelstalige woorden. Voor de vorm van de loungestoel heeft de kunstenaar zich verdiept in de geschiedenis van dit type stoelen. Uit al deze elementen heeft hij de ultieme stoel gemaakt. Zittend in de stoel ‘heeft de schrijver’ zicht op het atelier (zaal 6).

Welkom in het atelier

Op de vloer ligt plastic, ook de wanden zijn voorzien van een laag beschermend plastic. Voor me staan vier hoofden met gele planken. Manders werkt al jaren aan een serie beelden met gele verticalen, horizontale en diagonalen. De groep die hier staat Composition With Four Yellow Verticales (2017-2019) en is onderdeel van deze serie. Ik loop om de hoofden heen en heb het gevoel dat ze van klei zijn gemaakt. Dat blijkt niet zo te zijn. Het oog bedriegt want de hoofden zijn van beschilderd brons. Voor Manders vormen de vier hoofden samen een ruimtelijk schilderij.

Dry Clay Head

Kijk maar eens goed naar de achterzijde van het atelier, daar ontdek je een afbeeldingen van figuren die verwijzen naar de Italiaanse kunstenaar Piero Della Francesca   (1421-1492). Achterin het atelier ontdek ik Dry Clay head (2015-2016) en half klei hoofd dat schuin op z’n kant ligt. Onder het rechteroor liggen een homp klei en een plank, als van een schommel waarvan het touw vastzit aan de rechterkant van het hoofd. De opgedroogde klei geeft volgens Manders verstilling. Het touw aan het achterhoofd zorgt voor een onverwachte spanning.

Op weg naar de badkamer

Na zes zalen en de ruime, lichte passage met de twee fabrieksopstellingen (Bonewhite Factory (2015-2025) en Camouflaged Factory (2013-2025) gaat de atelierroute verder in drie kleine ruimtes. In deze drie geschakelde kamers ontdek je de huiskamer met verzamelingen zoals Broom with Fives (1999-2024). Een bezem uit de reeks vijven die je in de twee aansluitende kamers ook terug zult zien.

Tears of Eros

In de tweede ruimte (thema ontsteltenis) staat de installatie Notional Cupboard (1989-2003). Een vroeg werk van Manders, geïnspireerd door het boek Tears of Eros (1961) van de Franse filosoof, dichter, dissident, surrealist en schrijver Georges Bataille (1897-1962). Manders heeft in deze ruimte het boek ruimtelijk vertaald als een performance. Hier verliest Manders mij en loop ik door naar de derde ruimte met het thema Stillevens.

My bed

Kitchen (reduced to 82% 2002-2025) is een driedimensionaal schilderij in een onbewerkt canvas. Aan de andere kant heeft Manders het woord keuken gereduceerd tot de essentie. Let op de waterstraal. In dit stilleven isoleert Manders een dagelijks fenomeen en geeft het extra aandacht. De blikvanger hier is My bed (1992-2024). Op het bed ligt een verzameling van iemand ‘met een stoornis’ (dit zijn de woorden van Manders). Ik ontdek onder andere weer een blauw-wit woordenboek.

‘In mijn werk sta ik mezelf zelden toe om kleuren te kiezen.
Die worden altijd ingegeven door het materiaal of het object.’

Mark Manders (Voorlinden, 2025)

Isolated Bathroom

Na de wonderlijke reis door de drie geschakelde kamers, kom ik bij het slotakkoord van Mindstudy: de badkamer. In de openheid van de hal, met zicht om de mooie tuin, heeft Manders een badkamer geïnstalleerd. Ook dit werk, Isolated Bathroom/Composition with Four Colours (2010-2021) is volgens Manders een driedimensionaal schilderij. De maker van het theatrale decor is niet aanwezig. Het gaat Manders hier om het proces van creëren. Er staat een stoel met daarop een figuur, geboetseerd rondom een houten balk. De persoon is gemaakt van de klei uit de badkuip. Het lijkt een fragiel figuur, het heeft geen armen of benen. Toch lijkt het op z’n gemak. Je kunt de figuur niet in de ogen kijken, daar is Manders als maker heel blij mee.

Vier handdoeken

In deze badkamer liggen vier handdoeken, hier komt de kleur in het werk. Vanwege de vier handdoeken stond de kunstenaar zichzelf toe om vier kleuren te gebruiken. En zo ontstond de tweede titel: een compositie met vier kleuren. Ik heb in de laatste tien jaar met enige regelmaat werk van Mark Manders gezien, steeds moet ik weer op zoek naar de spelregels, werk- en denkwijze van Manders. Ook nu vertrek ik weer met veel indrukken en nog meer vragen. Hoogleraar klinische neuropsychologie, Erik Scherder (1951) zou dit een gezonde hersenoefening vinden. In ded tuin rondom het museum staan nog vier sculpturen van Manders, een ideaal moment voor wat extra beweging en om een fris hoofd te halen.

Mindstudy van Mark Manders is nog tot en met 18 januari 2026 te verkennen en te ontdekken in Museum Voorlinden. Kijk hier voor de details.
Voorlinden prikkelarm: Elke zaterdag en zondag kun je het museum tussen 10.00 en 11.00 uur prikkelarm bezoeken: Kijk hier voor details voor Stilte op Sokken. 

Nu ook te zien in Voorlinden

Stilte in de storm, collectievoorstelling Voorlinden: tot en met 17 mei 2026

Video-installatie Doors van Christian Marclay: tot en met 18 januari 2026

Verwacht in 2026 in Voorlinden

Claire Tabouret, eerste museale overzicht van haar werk in ons land: van 31 januari tot en met 25 mei 2026

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van Museum Voorlinden, Mark Manders en alle bruikleengevers.