Als je 2023 het Vermeer-jaar noemt, zeg je niets verkeerd. Het Rijksmuseum toont dit voorjaar 28 van de 37 werken. Daarna volgt het Mauritshuis in Den Haag, waarin het meisje met de parel in het middelpunt staat. Maar het begint allemaal in Delft, de woon- en werkplaats van deze beroemde Nederlandse schilder. In Museum Prinsenhof maak je kennis met Het Delft van Vermeer. Met ruim 100 objecten wordt de  stad Delft rondom het leven van Vermeer uitgelicht. In de Oude Kerk glanzen gelijktijdig de Pearls of Light van Caroline Sikkenk. Ontdek het Vermeer Centrum of maak een Vermeer-wandeling door de stad. Ik neem je graag mee op de verkenningsreis die ik deze week heb gemaakt.

Eind april heeft het museumteam de 50.000ste bezoeker welkom mogen heten
Heb jij Vermeer in Delft al in je agenda staan?
Je hebt nog tot en met 4 juni 2023!!

Wie was Johannes Vermeer?

Ik kan helaas geen uitgebreid levensverhaal schrijven over de 17de eeuw kunstschilder Johannes Vermeer. Over de man en zijn privéleven is weinig bekend. Wat we over hem weten komt uit indirecte familieverhalen, juridische documenten met betrekking tot zijn schoonvader en zwager en uit de boedelinventaris opgesteld door notaris Johannes van Veen in 1675. Johannes is geboren aan de Voldersgracht 25/26. Zijn vader was een kleurrijk man die graag van zich liet horen.

Herberg Mechelen

Hij had een lucratieve kunsthandel en hij was uitbater van Herberg Mechelen aan de Markt in Delft. Aan de andere kant van de markt, aan de Oude Langendijk, woonde de familie Bolnes. De katholieke Catharina Bolnes (1621-1687), dochter van de vermogende Maria Thins trouwde begin 1653 met de protestantse Johannes Vermeer. Samen kregen zij veertien of vijftien kinderen waarvan er drie jong overleden. Toen de schilder in 1675 na anderhalve dag ziek te zijn geweest, onverwachts overleed, bleef zijn vrouw Catharina met twaalf kinderen en grote schulden achter.

Beroemde tijdgenoten

In het Delft van Vermeer woonden in die dagen verschillende bekende kunstenaars en wetenschappers. Denk aan de schilders Jan Steen (1626-1679), Carel Fabritius (1622-1654)  en Pieter de Hooch (1629-1684). Fabritius kwam om bij de Kruithuisontploffing in Delft in 1654. In het zelfde jaar geboren als Vermeer (1632) is de autodidact, wetenschapper Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723). Hij is onder andere bekend geworden door zijn geslepen lenzen, de toepassing in de microscoop en de ontdekking van micro-organismen. Bij het St. Lucasgilde waarvan Johannes in het najaar van 1653 lid werd, ontmoeten ambachtslieden en kunstenaars van verschillende disciplines elkaar. Gilde-leden werkten regelmatig samen en gaven reacties op elkaars werk. Naast schilder was Vermeer kunsthandelaar en runde hij de familie herberg aan de Markt in Delft. Hij werkte als schilder en woonde met zijn gezin bij zijn schoonmoeder in huis aan de andere kant van de Markt.

Vermeer’s schilderijen zijn droombeelden,
samengesteld uit onderdelen van de werkelijkheid.

Wat maakt een werk zo typisch Vermeer?

Op de vraag wat het werk van Vermeer zo uniek maakt, zegt kunstschilder Lisa Wiersma: “Als ik de kern in één woord moet samenvatten, zou ik zeggen iets fotografisch. In Vermeers weergave van de werkelijkheid zit iets dat je eigenlijk alleen door de lens echt bewust waarneemt.” Wiersma vermoed dat Vermeer gebruik maakte van de camera obscura. Ze heeft zelf ook eens door zo’n camera gekeken en daarin zag ze precies was je bij Vermeer ook tegenkomt ‘dat blauwige, dat wazige, en dat dwarrelende licht’, aldus de kunstschilder (Kunstschrift p.35).

Rust door een beperkt kleurenpalet

Maar er is meer. Vermeer gebruikte maar een beperkt kleurenpalet, hij gaf de voorkeur aan blauwen, groenen en gelen en over zijn schaduwen ligt altijd een blauwe waas. Door dit beperkte kleurgebruik ontstaat er rust in het werk. ‘Zijn schilderijen bestaan niet zozeer uit veegjes als wel uit stippen en vlekjes. Toetsen van licht. Ook daardoor ontstaat die speciale glinstering van licht’, besluit Wiersma (Kunstschrift 1-2023 p. 36). Bekijk hier de uitzending Het geheim van de meester, waarin Lisa Wiersma het melkmeisje van Vermeer reconstrueert. 

Wat is er te zien in de Prinsenhof ?

Uiteraard was de aanleiding voor de expositie in Delft de grote Vermeer-tentoonstelling in het Rijksmuseum. In Het Delft van Vermeer in de Prinsenhof in Delft staan het leven, zijn netwerk en Vermeers relatie met de stad Delft centraal. De samenstellers zijn opzoek gegaan naar de invloed van de stad en haar bewoners op Vermeer en zijn werk. Ze hebben ingezoomd op het bruisende artistieke, sociaaleconomische, wetenschappelijke en religieuze klimaat in Delft in de 17de eeuw. Delft was in die dagen een rijke stad met veel ambachtslieden, plateelschilders en wetenschappers. Kunstenaars en wetenschappers zoals Vermeer en zijn leeftijdsgenoot Antoni van Leeuwenhoek, kenden elkaar vaak via hun netwerk.

Een reis door de tijd

Het Delft van Vermeer volgt een chronologische lijn. In de video in de eerste zaal ontdek je de grote lijnen van Vermeers leven tussen zijn geboorte in 1632 en zijn vroege dood in 1675. Op de oude plattegrond van het centrum van Delft zie je de locatie van zijn geboortehuis aan de Voldersgracht (25/26), Herberg Mechelen en de woning van zijn vrouw Catharina Bolnes en zijn schoonmoeder Maria Thins. De levenscirkel is rond bij een bezoek aan de Oude Kerk waarin de herdenk-grafsteen van hem ligt. In de volgende zaal maak je kennis met zijn (katholieke) schoonfamilie en zijn sociale en economische netwerk. Je verkent Vermeers leven aan de hand van meer dan 100 objecten uit binnen- en buitenland. Dat varieert van schilderijen tot Delfts blauw, van geweven kleden tot munten en van boeken tot archiefstukken. Vermeer leefde in een spannende en vernieuwde periode in de Delftse schilderkunst.

Twee nieuwe vondsten

Tijdens de voorbereiding van deze tentoonstelling zijn twee nieuwe biografische feiten aan het licht gekomen. Zo ontdekte Bas van der Wulp, oud archivaris van Erfgoed Delft, een nog onbekende inschrijving van Vermeer in het begrafenisregister van de Oude Kerk in Delft. In het gevonden document stond dat de schilder een begrafenis op stand kreeg. Zijn kist werd gedragen door maar liefst veertien dragers en de klokken werden geluid. Uit vergelijkbare documenten lijkt het er op dat Maria Thins de luxe begrafenis van haar schoonzoon heeft betaald. Babs van Eijk van Museum Prinsenhof ontdekte op haar beurt een archiefstuk over schadevergoedingen als gevolg van de Delftse Donderslag op 12 oktober 1654. Tijdens deze knal zijn onder andere alle ramen van Herberg Mechelen gesprongen. De moeder van Johannes, Digna Baltens kreeg een schadevergoeding van 60 florijnen.

Na 1650 groeide Delft uit tot een van de belangrijkste
centra voor schilderkunst in de Noordelijke Nederland.

Janelle Moerman, directeur Museum Prinsenhof

Jan Steen

Zoals vermeld, komt alle kennis uit indirecte bronnen. Ik vind het verbluffend wat het museumteam hier allemaal bij elkaar heeft gebracht. Er hangen werken die nog nooit in Delft te zien waren zoals De Koppelaarster (na 1623 ) van Dirck van Baburen (1595-1624)    en Adolf en Catharina Croese beter bekend als De burgemeester van Delft en zijn dochter (1665) van collega-schilder en stadsgenoot Jan Steen (1626-1679).

Engelenplafond van Bramer

Het plafond in deze zaal is geschilderd door de Delftse meester Leonaerd Bramer (1596-1674). Er wordt gezegd dat hij een van de leermeesters was van Vermeer. Ook dat weten we niet zeker. Zonder ook maar één werk van Vermeer te zien, kruip je gaande weg de tentoonstelling steeds dieper onder zijn huid. Sfeervol zijn de groot opgeblazen afbeeldingen van het Melkmeisje, de brieflezer en de geograaf. Het Delft van Vermeer is een mooi begin of zo je wilt een goede afsluiting na alle andere Vermeer-exposities die je dit jaar kunt bezoeken.

Het Delft van Vermeer is van 10 februari tot en met 4 juni 2023 te ontdekken in Museum Prinsenhof in Delft. Als je tijd hebt, is het leuk om een stadswandeling onder leiding van een gids van het Gilde te volgen. Kijk hier voor het uitgebreide activiteiten programma rondom het Delft van Vermeer. Er zijn verschillende publicaties gemaakt, naast een catalogus (€ 29,95) is er een gouden boekje voor kinderen, Het meisje met de blauwe steen (€ 9,99) en een speciale Vermeer-uitgave van Kunstschrift (€ 12,25).

Vermeer-wandeling met het Gilde

Bij de entree van het museum ligt een kaartje voor een wandeling door de stad van de meester schilder. Hierop staan twaalf locaties waarmee je in de voetsporen van Johannes Vermeer Delft  kunt verkennen. Een andere optie is een Vermeer-wandeling maken met een lid van het Gilde Delft. De derde optie is een Pod-walk, een wandeling die je ook thuis (al) kunt maken. In acht verhalen nemen de makers je mee door de stad van Vermeer. Hier kun je de wandeling online alvast verkennen. Liever niet met een groep? Koop dan de folder met de Vermeer-wandeling. Deze wandeling is te koop bij VVV Delft (Stationsplein 7) of het Vermeer Centrum Delft voor € 3,00. De wandeling is verkrijgbaar in het Nederlands, Engels, Frans en Duits.

Vermeer Centrum

Een van de twaalf locaties op de wandelkaart is het Vermeer centrum aan den Voldersgracht. Dit is het oorspronkelijke gebouw van het schildersgilde, het St. Lucasgilde in Delft. Vermeer werd in 1653 lid van het Gilde. In het Vermeer Centrum kun je alle 37 werken van Johannes Vermeer op ware grootte zien, als reproductie uiteraard. Ontdek de eigen wereld die Vermeer creëerde in zijn schilderijen. Ook de tijdsgeest en enkele tijdsgenoten zoals lenzenslijper en wetenschapper Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723) worden hier behandeld. Er is ook een atelier ingericht waarin je van alles leert over de werkwijze van Vermeer. Ontdek hoe in de 17de eeuw verf werd gemaakt. In de winkel van het centrum vind je een van de grootste collecties Vermeer-souvenirs. Kijk hier voor alle details over het Vermeer Centrum. 
Nog een tip voor bierliefhebbers. In het proeflokaal van brouwerij de Koperen Kat kun je het speciaal bier ‘De parel van Delft’ proeven.

Pearls of Light

In de Oude Kerk (naast museum Prinsenhof) kun je nu de tentoonstelling Pearls of Light zien. Fotograaf Caroline Sikkenk concentreert zich in haar werk op de mens in alle vormen. Zij maakt indrukwekkende beelden van mensen. Daarin is ze net als Vermeer altijd op zoek naar het juiste moment en het mooie licht. Sikkenk maakt portretten, documentaire-, mode- en promotiebeelden. Voor serie Pearl of Light heeft ze zich laten inspireren door het werk van Vermeer. Loop eens rustig rond en herken het Melkmeisje, de 2.3 versie van de brieflezende vrouw in blauw, het meisje met de parel en de vrouw met de weegschaal. Pearl of Light is tot en met 1 april 2023 te zien in de Oude Kerk in Delft. Kijk hier voor alle details over bezoektijden en prijzen voor de Oude en Nieuwe Kerk. 

Wat is er te zien in het Mauritshuis?

Ook buiten Delft is dit jaar veel over Vermeer te zien en te lezen. Het Mauritshuis (Den Haag)  is de trotse eigenaar van drie Vermeers: Gezicht op Delft (1660-61), Diana en haar nimfen (1653-1645)  en Het meisje met de parel (1664-1667). Met grote uitzondering hebben ze hun kroonjuwelen voor enkele maanden uitgeleend aan het Rijksmuseum. Op 1 april 2023 komt het Meisje met de parel al weer terug naar Den Haag.

Van 16 februari tot en met 29 mei 2023 (Jacobus) Vrel, voorloper van Vermeer verkennen in het Mauritshuis. 

My girl with a pearl …. een leuke verrassing

Op de lege plek waar normaal het Meisje met de parel hangt, kun je van vanaf 6 februari t/m 8 mei 2023 een digitale serie van het moderne meisje met de parel zien. Het museumteam heeft een oproep gedaan om een moderne versie van dit beroemde schilderij te maken. Er kwamen maar liefst 3.482 variaties op dit thema binnen. 170 zijn uit het totale aanbod geselecteerd en samengebracht in een digitale voorstelling. Via deze link kun je op Instagram de hele collectie zien. 

Met een bezoek aan Vermeer in het Rijkmuseum dit voorjaar
maak je een ‘reis’ van 51.383 kilometer in vogelvlucht.
Je bespaart daarmee 7.903 kilo CO-2 uitstoot

Vermeer in het Rijksmuseum

Het team van het Rijksmuseum is ruim acht jaren bezig geweest om zo veel mogelijk werken van Vermeer naar Amsterdam te halen. Veel musea hebben hun topwerk(en) tijdelijk uitgeleend voor de grootste Vermeer-tentoonstelling ooit. Normaal leent The Frick Collection in New York zijn Vermeers niet uit. Maar door een verbouwing ontstond een unieke kans en kreeg Amsterdam groen licht. Vanuit onder andere Dresden, Berlijn, Frankfurt, Wenen, Parijs, Londen, Boston, New York, Washington D.C. èn Den Haag kwamen stevige kisten met daarin de kostbare doeken. In een periode van twintig jaar, schilderde Johannes Vermeer 37 schilderijen, maar liefst 28 daarvan kun je nu in Amsterdam bij elkaar zien. Vermeer in het Rijksmuseum duurt nog tot en met 4 juni 2023. Kijk hier voor alle details. Met een druk op deze knop, kom je door de verhalen van Joy Delima dichter bij Vermeer. 

De groene Vermeer

Voor zo ver bekend was Vermeer altijd in Delft. Er zijn geen bronnen die verwijzen naar bijvoorbeeld reizen naar het buitenland. Hij creëerde zijn eigen verstilde wereld in zijn atelier op de eerste verdieping van zijn woonhuis. De 28 werken die je nu in Amsterdam kunt zien, zijn in de eeuwen verspreid over de hele wereld. Op basis van de schilderijenlijst van het Rijksmuseum heb ik berekend hoe ver deze musea in vogelvlucht van Amsterdam verwijderd liggen. Ook de afstand tot de Europese steden en Den Haag heb ik op basis van vogelvlucht berekend. Als je alle Vermeers gaat bekijken op de plaats waar ze normaal hangen, reis je 51.382 kilometer. Op basis van de CO-2 berekening op ecotree.green bespaar je met een bezoek aan het Rijksmuseum ruim 7.900 kilo CO-2 uitstoot. Daarmee kun je de Eiffeltoren 107 dagen en 10 uur verlichten. De CO2-uitstoot van je reis naar Amsterdam moet je er zelf nog even bij tellen.

Voor alle genoemde musea in dit artikel geldt, boek je ticket, op tijd,
online en voorkom zo teleurstellingen.

© foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de foto’s met dank aan en toestemming van Museum Prinsenhof Delft,  Marco de Swart, alle genoemde musea, kunstenaars en bruikleengevers.

Meer lezen over Delft?

Lees dan hier mijn ervaringen met street art en mozaïek in de Delft.