Als kunstschilder Wim Oepts de weersverwachtingen zou presenteren, worden we verblijd met een zonnige herfst. In Museum JAN in Amstelveen is nu de tentoonstelling ‘Wim Oepts en de schilders van het zonnige Zuiden’ te zien. Nadat Oepts de zon aan de Franse Rivièra heeft ontdekt, wordt zijn schilder palet lichter en vrolijker van kleur. Hij tekent het zonnige landschap in de zomer en schildert zijn landschap met vrolijke en frisse kleuren in de winter. Na je bezoek aan Amstelveen, zal de zon deze herfst extra warm en licht (aan)voelen. Ik wens je een warme en gloedvolle herfst.

Een kennismaking met Wim Oepts

Mijn eerste kennismaking met werk van Wim Oepts had ik in Museum Henriette Polak in Zutphen. In Amstelveen wordt deze ontmoeting verder uitgediept. Wim Oepts (Amsterdam, 1904 – Parijs 1988) is geboren als zoon van een meubelmaker. Vader Oepts nam zijn zoon regelmatig mee naar het Rijksmuseum. Naast de zorg van zijn moeder die van muziek hield, kreeg hij in de kunstenaar Charley Toorop een tweede moeder: zijn kunstmoeder. Na zijn opleiding aan de ambachtsschool aangevuld met een avondstudie MTS begon Wim op zijn veertiende als reclamerekenaar bij Schipper’s Hijsch-toestellen.

Het AJC en Toorop

Door zijn werk als reclametekenaar gaat hij in de avonduren meer tekenen. Als Wim twintig is, wordt hij lid van de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC). Hij verkoopt zijn eerste prent aan het echtpaar Tiggers die actief zijn binnen het AJC. En dan ontdekt Charley Toorop zijn werk. Zij nodigt hem uit voor een bezoek aan haar villa (De Vlerken) in Bergen (NH). De Vlerken is een ontmoetingsplek voor kunstenaars en intellectuelen. Als hij 21 is, doet Wim mee aan een tentoonstelling in het Stedelijk in Amsterdam. In 1927 maakt hij zijn eerste reis naar Parijs. Hier tekent hij op straat en in cafés. Deze tekeningen zijn te zien in de eerste zaal van de tentoonstelling. Oepts heeft in 1928 zijn eerste solotentoonstelling al te pakken in Utrecht. Op uitnodiging van Charley Toorop doet Oepts ook in 1928 en 1929 mee aan groepsexposities in het Stedelijk.

 Charely Toorop schreef in 1937 aan haar zoon Edgar
“Bij Wim Oepts is het nog steeds revolutie, vernietigt alles wat hij maakt.”

 Oepts en de schilders van het zonnige zuiden, Catalogus Feico Hoekstra (p. 9)

Donkere kleuren

In de eerste zaal krijg je een indruk van Oepts werk in zijn beginjaren. Net als Vincent van Gogh schildert hij in donkere tinten. In deze jaren schildert hij ook nog menselijke figuren. Je maakt hier ook kennis met collega schilders die net als Oepts rondtrekken. De mensen en de donkere kleuren verdwijnen als Wim Oepts met zijn tweede vrouw Marthe Caudal (1926-1990), na de Tweede Wereldoorlog naar Parijs verhuist. Marthe Caudal is een schilderes en kunstenaarsmodel uit Parijs. In 1946 vestigen zij zich definitief in Parijs, de zomers brengen ze vaak door in Zuid-Frankrijk. Daar schetst en tekent Wim zijn indrukken van het zonovergoten landschap.

Zomerse schetsen

Als ze tijdens de wintermaanden in de Franse hoofdstad wonen, schildert hij de Zuid-Franse landschappen in frisse en warme zomerkleuren. Zie hier een andere gelijkenis met Van Gogh. Na een kennismaking met zijn vroege werk en tijdgenoten, begint de zon volop te stralen in de tweede zaal. Oepts heeft ondertussen kennis gemaakt met het werk ‘Traité du Paysage’ (1939) van André Lhote. Feico Hoekstra omschrijft dit in de tentoonstellingscatalogus op p. 13 als ‘het gecomponeerde of samengestelde landschap.’

Een licht gevoel

Niet alleen Oepts kreeg een licht gevoel in Zuid-Frankrijk. Ook ik ervaar de lichtheid op de derde wand in deze zaal. In 1937 logeert Oepts voor het eerst in de Zuid-Franse kustplaats Collioure, aan de voet van de Pyreneeën. Collioure ligt vlakbij de Spaanse grens. Op deze plek ontdekt Henri Matisse in 1905 het mediterrane licht. Daarmee zet Matisse het Fauvisme in gang. In deze ruimte hangt een klein olieverfdoek Kust bij Collioure (1937) van Oepts. Hierin zie je de warme okers, groentinten en het azuurblauw. Een totaal ander palet dan in de eerste zaal. Naast schilderijen van Oepts hangt hier ook een werk van de Fauvist Emile-Orthon Friesz (1879-1949).

Schilders van het zonnige zuiden

 Na deze introductie begint de zomer in de volgende zaal met: schilders van het zonnige zuiden. Het zuiden van Frankrijk is in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw populair bij (Nederlandse) landschapsschilders. Geliefde schilderlocaties zijn naast Collioure, Saint Tropez, Saint Paul de Vence, Menton en Cagnes sur Mer. Van 1908 tot aan zijn dood in 1919 woont en werkt de impressionistische schilder August Renoir in Cagnes. Haute Cagnes is dan nog een betrekkelijk rustige plaats. Als je meer wilt weten over het leven van de Nederlandse schilders in Zuid-Frankrijk in die dagen, lees dan ‘Als de mimosa bloeit, De Nederlandse kunstenaarskolonie in Cagnes-sur-Mer, van schrijver en journalist Paul Arnoldussen (1949).

Rondtrekkende artiesten

Jan van Herwijnen (1889-1965), Jos Croin (1894-1949), Frits (Fred) Klein (1898-1990), Jeanne Van Hall-Brandsma (1902-1992), Otto B. de Kat (1907-1995), Geer van Velde, Charles Eyck en zijn vrouw de Zweeds-Nederlandse schilder Karin Eyck-Meyer (1901-1996) kwamen regelmatig in Cagnes-sur-Mer.

Wat maakt een schilderij tot een typische Oepts?
de felle en onnatuurlijke kleuren, de hoekige vormgeving en de grote vereenvoudigde vlakken, gecombineerd met dunne lijnen als contour of om details weer te geven.

                Oepts en de schilders van het zonnige zuiden, Catalogus, Feico Hoekstra (p. 12)

Gematigd modernisme

Het latere werk van Wim Oepts wordt omschreven als ‘gematigd modernisme’. Onder dit paraplu begrip wordt het werk gerekend van kunstenaars die na de Tweede Wereldoorlog openstonden voor veranderingen zonder direct aan elke nieuwe trend mee te willen doen. Met dit aanduiding wordt meer een houding van de schilder bedoeld dan een schilderstijl. In de een na laatst zaal in deze tentoonstelling zie je verschillende werken van Oepts en tijdgenoten zoals Otto B. de Kat, Bob Buys (1912-1970) en Jan van Heel (1998-1990). 

Lyrische Landschappen

Deze kleurrijke tentoonstelling eindigt met lyrische Landschappen. Naast de Plantanen (1984) van Oepts hangen hier grote werken van de Limburgse schilder Jef Diederen (1920-2009). Provence III van Diederen is los en luchtig geschilderd. Het hangt naast een kleiner, donker werk van Oepts, het Monument (1986). Buiten de overeenkomst in tijd, zie ik niet echt waarom er voor gekozen is om juist deze twee werken hier naast elkaar te hangen. Rue Dorée (1981) een groot olieverf doek van Jef Diederen. Het lijkt wel een vijfluik, maar de delen zitten straks naast elkaar in één dunne lijst. Grote vlakken wit, oker en roestbruin. Boven aan een strook blauw. Is het de zee of de lucht? Met deze vraag en een licht gevoel verlaat ik schilders van het zonnige zuiden. Buiten loop ik in de warme herfst zon.

Zonnige catalogus

In de trein terug lees ik de catalogus nog eens door. Om het werk van Oepts en zijn tijdgenoten beter te begrijpen, is deze tentoonstellingscatalogus een goed leesbaar en kleurrijk naslagwerk. Deze 80 pagina tellende publicatie is een uitgave van Waanders Uitgevers en is voor € 23,95 te koop in de museumwinkel van Museum JAN of online bij je favoriete boekhandel. 

Wim Oepts en de schilders van het zonnige zuiden is tot en met 26 februari 2023 te zien in Museum JAN in Amstelveen. 

Ook te zien in Museum JAN

Bewogen verstilling, glaskunstenaar Barbara Nanning is tot en met 22 maart 2023 te zien in Museum JAN.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en toestemming van Museum JAN, Eddy Wenting, de genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.