Eén jaar nadat Vincent van Gogh (1853-1890) overleed is Charley Toorop (1891-1955) geboren. Charley is één jaar als haar vader Jan Toorop mede het initiatief neemt voor de eerste expositie van Van Goghs werk in ons land. We weten dus zeker dat Charley Toorop en Vincent van Gogh elkaar nooit persoonlijk hebben ontmoet. En toch… is het werk van Vincent Van Gogh van grote invloed geweest op de ontwikkeling van Charley Toorop tot kunstschilder. In de tentoonstelling Charley Toorop Liefde voor Van Gogh toont het Kröller-Müller Museum een nooit eerder verteld verhaal over de liefde van Charley Toorop voor Vincent van Gogh.

Ontdek een niet eerder verteld verhaal

Wie deze zomer het Kröller-Müller Museum op de Hoge Veluwe bezoekt ontdekt een niet eerder verteld verhaal over kunstenaar Charley Toorop en haar liefde voor Vincent van Gogh. Het werk van de Brabantse schilder maakt grote indruk op de jonge Toorop. Deze ervaringen vormen een van de belangrijkste redenen dat ze er uiteindelijk voor kiest voor het kunstenaarschap. Dit was het eerste geschil met haar vader, kunstschilder Jan Toorop (1858-1928) die het anders zag. Vader Toorop had een musical carrière voor zijn dochter in gedachten. Charley Toorop is na het zien van de eerste werken van Van Gogh geraakt door Van Goghs ‘diepe barre liefde voor de realiteit, de mens en de natuur. In februari 1953 schrijft Charley Toorop: “Voor mij was het de doorbraak naar een nieuwe wereld. Altijd is het een gebeuren gebleven om zijn werk te zien.”

‘Goddank begint het nu langzamerhand te komen
wat ik kan wat ik wil uitdrukken, zonder enige aparte schoonheid,
ik bedoel schoonheid op zich zelve, de schoonheid alleen van het innerlijk…’

Charley Toorop, Borinage 1922

De mijnwerkers in de Borinage

In de voetsporen van Vincent van Gogh reist Charley Toorop vanaf half september 1922 drie weken door de Belgische mijnstreek, de Borinage. Dit is de plek waar Van Gogh in 1880 naar toegaat als hij het vermoeden heeft dat hier zijn toekomst ligt als lekenprediker. Hij schrijft over zijn ervaringen aan broer Theo in talrijke brieven. Hij schrijft over de barre werkomstandigheden van de mijnwerkers en over de moeilijke leefomstandigheden van hun vrouwen en kinderen. Naast zijn preken, pakt Vincent hier de penselen weer op en laat ons zien hoe hij de barre realiteit ervaart. Met Van Gogh in gedachten reist de jonge Toorop door de regio. Je ziet in het begin van de tentoonstelling hoe zij op haar eigen manier, het zware bestaan in deze arme, door zwarte bergen getekende omgeving in beeld brengt. Naast de mijnwerkers en ‘de nachtwaker’ (1922) tekent en schildert Toorop ook de mijnwerkersvrouwen zoals ‘ (1912’ (1922) en ‘Lia en haar moeder’ (1922). 

Kijk eens rond in de zalen en zie dat er wanden zijn die vage kleuren laten zien. Als je je telefooncamera op deze wanden richt, ontdek je achter de werken van Toorop opeens een werk van Van Gogh. 

60 werken van Charley Toorop

In Charley Toorop, liefde voor Van Gogh ontdek je zo’n zestig werken van haar hand. Een deel ervan was zelden elders te zien. Je reist met Toorop door de Belgische Borinage en door de Franse Provence. Het voorjaar van 1923 was een Franse lente voor Toorop. Ze logeerde in het zuid Franse kunstenaarsdorp St. Paul de Vence. Al schilderend deelt Toorop Van Goghs voorliefde voor het verbeelden van de echte mens en de natuur. In deze tentoonstelling zie je geen werken van Van Gogh, toch is zijn invloed duidelijk zichtbaar in het werk van Toorop. Dit is goed te zien in het werk dat Toorop tussen 1921 en 1925 maakt. 

Kijk maar eens naar het schilderij ‘de ezeldrijver’ (1923) en de pentekening van St. Paul de Vence (1923). In de tuin en de boomgaard op de voorgrond in het stadsgezicht ervaar ik duidelijke verwijzingen naar de sfeer van Van Gogh. Ook de sfeer van het gele huis op Toorop’s doek de ‘Côte d’Azur’ (1923) voelt als een herinnering aan Van Gogh.

Portret van de geest

Na haar verkenningen in Frankrijk werkt Charley Toorop in maart 1924 drie weken in afzondering in de psychiatrische instelling Willem Arntsz Stichting in Utrecht. Van 1912 tot 1917 was Charley Toorop bijna vijf jaar getrouwd met filosofie student Henk Fernhout. Ze leerde Fernhout kennen via haar Amsterdamse kunstvrienden Piet Mondriaan, Jan Sluyters en Cees Spoor. Met Henk Fernhout krijgt Toorop twee zonen Eddy (Edgar) en John en dochter Antje. Vanaf 1915 is Henk Fernhout meerdere malen opgenomen in de Willem Arntsz Stichting. Hij drinkt, is paranoïde en agressief. Door zelf enkele weken in deze omgeving te werken, wil Toorop haar ongelukkige huwelijk afsluiten. De drie vrouwen portretten die ze hier maakt zijn indringend, waardig en realistisch. Na een paar weken moest Toorop stoppen omdat het werken in deze omgeving haar ‘te machtig’ werd. De ervaring in Utrecht brengt Toorop dichter bij Van Goghs ervaringen in Arles. 

Toorop’s levenslange bewondering

In Amsterdam en later in Parijs leert Charley Toorop vele kunstenaars en hun werk kennen. Ze bewonderde de schilderkunst van Bart van der Leck en Piet Mondriaan en van internationale  tijdgenoten zoals Georges Braque, Pablo Picasso en Fernand Léger. Het werk Vincent van Gogh heeft haar het meest geïnspireerd; ze heeft hem haar hele leven bewonderd. Zijn werk was voor haar ‘de doorbraak naar een nieuwe wereld’. Ondanks deze grote (kunst)liefde heeft het werk van Charley Toorop een geheel eigen oorspronkelijkheid en kracht. Haar werk is heel herkenbaar, denk bijvoorbeeld aan de grote ogen die je aankijken in haar vele portretten. Net als Van Gogh neemt Charley Toorop een bijzondere plek in de collectie van het Kröller-Müller Museum in. Helene Kröller-Müller en haar kunstadviseur Henk Bremmer zagen in beide kunstenaars iets hogers, omdat zij ‘onbeïnvloed door den tijdgeest eigen wegen zijn gegaan’.  

Grootste museale verzameling

Tussen 1916 tot aan haar dood in 1939 heeft Helene Kröller-Müller vele werken van Charley Toorop gekocht. Na het overlijden van is deze collectie verder aangevuld waardoor het Kröller-Müller Museum anno 2025 in het bezit van de grootste museale verzameling van het werk van Charley Toorop. Op het Van Gogh Museum in Amsterdam na heeft dit museum ook de grootste Van Gogh collectie van ons land. Zoals gezegd zie je in de Toorop-tentoonstelling geen werk van Van Gogh. Dat is ook fijn omdat het werk van Charley Toorop een eigen waarde heeft. In de mooi uitgevoerde catalogus van Waanders Uitgevers (143 pagina’s) is naast het werk van Toorop wel werk van Van Gogh te zien. De gekozen beelden ondersteunen de vijf essays in deze tentoonstellingscatalogus. 

Mijn tip: neem na de tentoonstelling van Charley Toorop even een korte pauze en bezoek daarna, in de vaste collectie, de Van Gogh galerij. 

Charley Toorop, liefde voor Van Gogh is nog tot een met 17 september 2025 te ontdekken in het Kröller-Müller Museum op de Hoge Veluwe (Otterlo). Kijk hier voor de details. MK=geldig.

© tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van het Kröller-Müller Museum en fotograaf Marion Gemmeke.