Deze zomer brengt Noord-Brabant op drie locaties een eerbetoon aan het werk van de Poolse kunstenaar Magdalena Abakanowicz (1930-2017). Het Noordbrabantsmuseum in ‘s Hertogenbosch toont Human Nature. In Textielmuseum in Tilburg kun je de tentoonstelling Everything is made of fiber verkennen. Dat dit eerbetoon uitgerekend in Brabant plaatsvindt is goed verklaarbaar. In het Brabants Provinciehuis in Den Bosch hangt het grootste kunstwerk van Abakanowicz, het ‘Bois le Duc’ . Dit werk kun je op afspraak bezoeken. Ik heb beide exposities bezocht en neem je graag mee in wat ik daar zag.
Pionier van de installatiekunst
We vinden het anno 2025 heel normaal dat we in allerlei musea installatiekunst zien/ervaren. Eén van de pioniers van deze kunstvorm is de Poolse kunstenaar Magdalena Abakanowicz. Je stapt in Tilburg en Den Bosch in een indrukwekkend universum van monumentale textiele sculpturen. Het zijn vormen waarbij de kunstenaar de grenzen tussen kunst en natuur laat vervagen. Abakanowicz werd wereldwijd beroemd met haar sculpturen, ze sneed onderwerpen aan die ook nu nog actueel zijn.
Het begon met oorlog en onderdrukking
De jeugd- en opleidingsjaren van Magdalena Abakanowicz spelen zich vooral af tijdens de oorlog (jeugd) en naoorlogse periode (studietijd in Warschau vanaf 1950). Na de Tweede Wereldoorlog werd Polen een satellietstaat van Rusland. Aan bijna alles was een tekort. De natuur en mystieke verhalen speelden vanaf haar geïsoleerde kinderjaren een grote rol in haar leven. Later raakte ze ook geboeid door de textuur van textiel. Ze ging opzoek naar de structuur van natuurlijke vezels en de aard natuurlijke verfstoffen. Deze fascinatie gebruikte ze als basis voor haar weefsels en later ook om het menselijk lichaam te verbeelden.
In 1960 heeft ze haar eerste solotentoonstelling in Warschau. Een professionele weefster Maria Laszkiewicz ziet haar werk en is direct onder de indruk. Laszkiewicz vind dat veel meer mensen het werk van Abakanowicz moeten zien en ze schrijft Magdalena in als kandidaat voor de ‘Biennale Internationale de la Tapisserie in Lausanne’. Nadat Abakanowicz door de voorselecties kwam, stortte ze zich volledig op dit weefproject.
Abakans
Haar ‘Composition of White Forms’ in Lausanne werd een succes. Sindsdien (1960) reist ze de hele wereld over met haar textiel installaties. Ze richt alle tentoonstellingen altijd zelf in. Ze laat het traditionele wandkleed ver achter zich en plaatst haar sculpturale vormen juist midden in de ruimte. Door de sculpturen vrij in de ruimte te plaatsen, creëert ze een omgeving, een eigen wereld voor haar textiele werken. Abakanowicz kunstwerken zijn zo vernieuwend dat er nog geen naam voor was. Daarom zijn ze vernoemd naar de maker: Abakans. Met dit ruimtelijke concept was ze een van de voorlopers van de installatiekunst.
Abakanowicz zoekt balans tussen mens en natuur
Naast verschillende abakans zie je in Tilburg ook een ruimte vol menselijke figuren. De mens gaat na 1971 (in dat jaar bezocht Abakanowicz de Club van Rome) een steeds grotere rol spelen in haar leven en in haar werk. Ze maakt een afdruk van een rug van een persoon en bekleedt de afdruk met jute. Door de jutebekleding krijgt elke rug een unieke persoonlijke vorm. In Den Bosch zie ik dat terug in de zaal met de installatie Crowd. Hier staan talrijke menselijke figuren waarvan de basis ook één en dezelfde mal is. Ook deze mallen zijn bekleed met jute. Abakanowicz onderzoekt op deze manier wat mensen bindt, waardoor het eigenheid krijgt en waar trauma’s zich in het lichaam vastzetten.
Everything is made of fiber van Magdalena Abakanowicz is tot en met 24 augustus 2025 te verkennen in Textielmuseum Tilburg. Kijk hier voor alle details. MK = geldig. Meer over de drie tentoonstelling vind je hier online.
Human Nature in ‘s Hertogenbosch
Na mijn kennismaking met het werk van Magdalena Abakanowicz in Tilburg ben ik benieuwd naar Human Nature in het Noordbrabants Museum. De zalen hier zijn ruimer en lichter dan in Tilburg. En er hangen koptelefoons. In ieder zaal hoor je via deze koptelefoon dagboekfragmenten uit het leven van de kunstenaar. Abakanowicz’s oeuvre inspireert nog altijd vele kunstenaars. Dat zag ik Tilburg, hier in Den Bosch wordt haar werk in iedere zaal gecombineerd met een werk van een hedendaagse kunstenaar zoals Anish Kapoor, Kimsooja, Marlene Dumas, Diana Thater en Kader Attia.
“Best when no one saw me. I got up when the light came through the shutters.
Beyond the park, near the marshes, the grass reached my face.
I know each blade.”
Magdalena Abakanowicz in Portrait x 20
Vijf themazalen en dialogen
In de gang, vóór de eerste zaal, staan een tijdslijn en verschillende persoonlijk foto’s uit het leven van de kunstenaar op de muur. Aansluitend een wand met een grote foto van de installatie Bois le Duc uit het Brabants Provinciehuis. Om dit grote kunstwerk te zien, kun je een speciale rondleiding aanvragen. Daarna volgt het eerste thema Omgeving waar werken van Abakanowicz hangen samen met Void van Anish Kapoor. Kapoor suggereert met Void dat hier een donkere holte in de muur zit. De rode Abakan van Abakanowicz heeft ook verschillende openingen waardoor je zou kunnen verdwijnen.
Macht & Protest
Zoals je op de foto’s hebt kunnen zien begon Abakanowic’s loopbaan als kunstenaar na de Tweede Wereldoorlog. Daarna leefde ze onder de Russische onderdrukking. De beelden in deze zaal lijken werktuigen van oorlog en onderdrukking. Granaten van berkentakken een met staal bewapende boomstronk. Dit beeld doet denken aan een geamputeerd lichaam. De bollen (van takken) die hier liggen lijken op eieren vol levenskracht. Door natuurlijke materialen te transformeren, spreekt Abakanowicz zich uit tegen geweld. Ze vraagt aandacht voor de kracht van de natuur. Haar werk is ook een protest tegen het (onderdrukkende) systeem waar ze vanaf haar jeugd onder heeft geleefd.
Kimsooja
In deze zaal ontdek ook enkele bottari (kledingbalen) van de Zuid-Koreaanse kunstenaar Kimsooja (1957), die ik eerder zag in de Leidse Lakenhal. De veelkleurige bottari, geknoopte bundels van Koreaanse bedspreien waarin persoonlijke bezittingen worden vervoerd, verwijzen naar de relatie tussen textiel en migratie.
Arboreal Architecture en Post-humaan
Veel thema’s uit Abakanowicz werk, zoals de strijd tussen Oost en West, zijn nu weer actueel. In 1971 bezocht ze de Club van Rome. Hier werd ze geconfronteerd met het thema klimaatverandering en de gevolgen hiervan. Dit intrigeerde haar zo dat ze sindsdien zocht naar manieren om de balans tussen mens en natuur te herstellen. Dit thema wordt hier verder uitgediept in de thema’s arboreal architecture, post humaan en de menselijke conditie. Arboreal Architecture is een plan dat zij in 1991 heeft ingestuurd voor een kunstwerk in de Parijse woonwijk la Défense. Helaas durfde niemand het plan aan en zo verdwijnt het in een lade. Hier kun je zien hoe de kunstenaar een nieuwe vorm van wonen bedacht.
Seated Mutant
Er tegenover staan drie dierlijke figuren Seated Mutant (1996). Wat is dit voor een wezen? Het heeft iets menselijks en iets dierlijks. In de video Chernobyl (2011) van Diana Thater zien we wat er met de natuur gebeurt na een grote ramp.
De menselijke conditie
In de vierde zaal is de installatie Crowd III (1988-1989) de blikvanger. Hierboven heb ik het al aangehaald in relatie met de serie ruggen van jute in Tilburg. Als je goed kijkt, ontdek je een pad in de Crowd. Het is rustig als ik in het museum ben, in deze zaal is nog één andere bezoeker. Opeens waagt hij het en stapt hij tussen de figuren. Ik wacht tot hij zijn ontdekkingsronde heeft gemaakt en stap dan zelf in de Crowd. Het is een aparte ervaring om de jute figuren zonder hoofd van dichtbij te zien en te ervaren hoe Abakanowicz elke figuur iets eigens heeft gegeven. De betekenis van deze figuren ligt in hun samenhang, het weefsel van de maatschappij, het ecosysteem van de natuur. En dan zie ik opeens het schilderij Magdalena (1995) van Marlene Dumas (Kaapstad, 1953). Het schilderij valt nauwelijks op in deze zaal.
Human Nature van Magdalena Abakanowicz is tot en met 24 augustus 2025 te verkennen in het Noordbrabants Museum in Den Bosch. Kijk hier voor alle details. MK = geldig. Meer over de drie locaties vind je hier online. De rondleiding in het Brabants provinciehuis gaan door na sluiting van de tentoonstellingen in de twee musea.
Je kunt beide tentoonstellingen in principe in één dag combineren. Het wordt dat wel een volle dag met veel indrukken. Mijn tip is begin in Tilburg. Het Textielmuseum daar gaat om 10.00 uur open, dat is een uur eerder dan het museum in Den Bosch.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de foto’s met dank aan en met toestemming van de genoemde musea, genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.
Creditlines foto Magdalena Abakanowicz en Bois le Duc
Magdalena Abakanowicz by Marek Holzman, © Estate Marek Holzman, the Marta Magdalena Abakanowicz-Kosmowska and Jan Kosmowski Foundation
foto: Bois le Duc: Magdalena Abakanowicz, Bois le Duc, (1970-1971), Provinciehuis Noord-Brabant © The Marta Magdalena Abakanowicz Kosmowska and Jan Kosmowski Foundation, Warsaw. © foto Rob Lipsius.