Terwijl ik op zoek ben naar Thread Roots van de Koreaanse kunstenaar Kimsooja, ontdek ik Anton de Kom in de Museum De Lakenhal in Leiden. In mijn ogen kan deze strijder niet genoeg aandacht van ons krijgen. Daarom eerst zijn verhaal. In De Lakenhal wordt dat verteld door de Surinaamse Studenten Unie in samenwerking met de Universitaire Bibliotheken Leiden. De aanleiding voor deze expositie was het onderzoek van Henna Goudzand Nahar (Paramaribo 1953).
Anton de Kom in het kort
Er zijn verschillende boeken over Anton de Kom (1898-1945) geschreven. Ik beperk me daarom tot de toevoeging van De Kom in 2020 tot de Canon van Nederland. Om daarin te worden opgenomen moet je wel iets bijzonders hebben gedaan. En dat heeft De Kom. In 1934 kwam de eerste druk van zijn boek ‘Wij slaven van Suriname’ uit. Anton de Kom was de eerste auteur in de geschiedenis die een aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing, schreef vanuit een niet-westers perspectief. Tot die dag kenden we alleen de verhalen van de winnaars. En dat waren zeker niet de tot slaafgemaakten. Antons vader is nog in slavernij geboren, hij kende de situatie dus goed vanuit zijn persoonlijke ontwikkeling. De Kom streed voor een menswaardig bestaan. Naast dat hij voor zijn landgenoten die onderdrukt werden opkwam, streed hij voor iedereen die te lijden had onder uitbuiting en onderdrukking.
Oproerkraaier en onruststoker
De inzet én de strijd van Anton de Kom werden door de heersende partijen (lees de politiek) in zowel Suriname als in ons land niet gewaardeerd. Hij werd als een gevaar voor de samenleving gezien. In juli 1920 verrekt hij vanuit Suriname naar Haïti, enkele maanden later pakt hij de boot naar Nederland. In ons land leert hij Petronella (Nel) Borsboom kennen, waarmee hij later trouwt en vier kinderen krijgt. Naast zijn werk was hij in ons land actief in verschillende linkse organisaties, zoals de Linkse Richten. In die tijd begint hij met het schrijver van zijn boek ‘Wij slaven van Suriname’.
Vertrek naar Paramaribo
Door ziekte van zijn moeder vertrekt De Kom in 1932 met zijn gezin naar Paramaribo. De publicatie van zijn boek wordt hierdoor uitgesteld. Vanaf het moment dat Anton de Kom op 4 januari 1933 voet aan wal zet in Suriname, houden de autoriteiten hem scherp in de gaten. Hier begint het proces van ‘framing’ zoals wij dat nu noemen. Maar De Kom gaf niet op.
Anton de Kom kwam niet alleen op voor zijn landgenoten die onderdrukt werden,
maar voor iedereen die lijdt onder uitbuiting en onderdrukking.
ZschuschenSurinaamse Studenten Unie
In Leiden wordt het verhaal van De Kom door de Surinaamse Studenten Unie (SSU) verteld. In de jaren zestig van de vorige eeuw ontdekte SSU-student Rubia Zschuschen de tekst van De Kom in de Leidse universiteitsbibliotheek. Ze sloeg steil achterover van de teksten en het gedachtegoed van De Kom over vrijheid en gerechtigheid voor alle Surinamers. Zschuschen las een beleving van de Surinaamse geschiedenis die ze nog niet kende. Ze las de geschiedenis van haar geboorteland Suriname voor het eerst beschreven vanuit een gekoloniseerde landgenoot.
Geschiedenis van Suriname
De Surinaamse studenten in Leiden herkenden in deze teksten hun eigen ideeën over hun moederland Suriname en de Surinaamse geschiedenis. De reden door de oprichting van de Surinaamse Studenten Unie (begin jaren zestig) was om een protestgroep op te zetten die zich verzette tegen kolonialisme en die streed tegen iedere vorm van overheersing. Voor deze strijd ging ze ook daadwerkelijk de barricades op: ze organiseerden demonstraties, politiek geïnspireerde optredens, ze publiceerde een opinieblad (OPO) en verzorgde cabaretavonden.
De eerste roofdrukken
Leden van de SSU tikten de zinnen van De Kom woord voor woord over en verspreidden ze in een stenciluitgave. In de vitrines ontdek ik enkele van deze zogenaamde roofdrukken. De eerste versie ging in een oplage van 400 stuks over de toonbank. In de hal van het museum staat ook nog een heuse stencilmachine, die ik nog herken van uit mijn lagere schooltijd. In zijn boek uit 1934 noemt Anton de Kom twaalf manieren waarop belangrijke doelen voor vrijheid en gerechtigheid kunnen worden bereikt. Hierin benoemt hij expliciet gelijke rechten voor vrouwen.
Oud-studenten vertellen hun verhaal op video’s
Eén van de oud-studenten die zijn verhaal op video verteld is Paul Day (nu 83 jaar). Hij kwam in 1964 vanuit Suriname naar Nederland om aan de Universiteit Leiden biochemie te studeren en was daarna jarenlang gemeenteraadslid voor de SP. Day ‘was zelf in zijn jaren bij de SSU voornamelijk bezig met politiek cabaret. ‘Ik schreef toneelstukken en liedjes die we opvoerden in de Leidse Stadsgehoorzaal, maar ook in Duitsland en België’, aldus Day. ‘Ik had absoluut geen besef van wat voor impact het zou hebben.’ Mede door de videogesprekken krijg je in deze tentoonstelling in de gang en het trappenhuis van Museum de Lakenhal meer inzicht en begrip voor de strijd van de Surinaamse Studenten Unie van toen.
Tekst in context
Deze strijd gaat door in de vorm van nieuw ontwikkeld lesmateriaal dat in 2022 verscheen bij de Amsterdam University Press. In de serie Tekst in context, is het verhaal van Anton de Kom en zijn strijd voor Suriname nu beschikbaar voor de hogere klassen van het voortgezet onderwijs. Deze lesuitgave is verzorgd door Henna Goudzand Nahar en professor doctor Michiel van Kempen (Universiteit van Amsterdam (UvA)). Laatst genoemde kreeg op 2009 het volledige literaire archief van Anton De Kom van de Kom’s kinderen Judith en Aad. Dit archief, dat ook de handschriften van De Kom’s gedichten bevat, is volledige gedigitaliseerd en zo beschikbaar gesteld voor onderzoekers. De UvA heeft De Kom’s archief later overgedragen aan het Nederlands Letterkundig Museum in Den Haag. Daar is het nu voor belangstellenden in te zien.
De publicatie van Nahar en Van Kempen bevat uitvoerige commentaren op het leven van De Kom en op allerlei aspecten van zijn tekst. Het bevat ook een uitvoerige literatuurverwijzingen en didactische vragen en opdrachten, met een afzonderlijke docentenhandleiding (prijs € 20).
Mijn ervaring met Strijden ga ik…
Ik heb in mijn familiehistorie, voor zo ver bekend, geen persoonlijke banden met de geschiedenis van Suriname. Op de lagere en middelbare school kregen we alleen (uitgebreid) les in de zogenaamde Vaderlandse geschiedenis. Uit Wij slaven van Suriname weet ik dat ook Anton de Kom deze geschiedenislessen kreeg, in plaats van zijn eigen Surinaamse geschiedenis. In Leiden kun je, dit voor velen nog onbekende verhaal, zelf ontdekken. Voor ons collectief geheugen is deze gedeelde geschiedenis erg waardevol om beter te verkennen. Daarom beveel ik een bezoek aan deze tentoonstelling van harte aan.
De tentoonstelling Strijden ga ik – Anton de Kom en de Surinaamse Studenten Unie is nog tot en met 7 juli 2024 te zien in Museum De Lakenhal in Leiden. Kijk hier voor de details. Museum De Lakenhal is gratis te bezoeken met de Museumkaart.
Meer lezen over Anton de Kom en het slavernijverleden
Wij slaven van Suriname, Anton de Kom (Paramaribo, 1898). Surinaamse antikoloniale schrijver en nationalist. De Kom was in Suriname een vrijheidsstrijder, en een verzetsstrijder in ons land tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij overleed op 24 april 1945 in concentratiekamp Sandbostel in Neuegamme. Wij slaven van Suriname is in 2021 opnieuw uitgegeven. ISBN 9789045041094 (€ 20,00). Hier online te bestellen.
Anton de Kom (2016), Alice Boots en Rob Woortman. Biografie over de jeugd van Anton de Kom in Paramaribo, zijn vertrek naar Nederland en zijn afkeer van het Nederlandse kolonialisme. ISBN 9789045032825 € 24,99.
© tekst en foto's Wilma Lankhorst.
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van Museum De Lakenhal, genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.