De week vóór Pasen wordt de Goede, Heilige of Lijdens Week genoemd. Kerkelijk instellingen kennen tal van tradities die beginnen op Palmzondag. Op deze zondag voor Pasen worden in kerken palm(buxus)takjes uitgereikt ter herinnering aan de intocht van Jezus in Jeruzalem. Daarna volgen Witte Donderdag (Het Laatste Avondmaal), Goede vrijdag (De kruisiging), Stille Zaterdag (Sabbat) en Paaszondag (De Verrijzenis). Deze verhalen komen samen in de kruisweg. Dit concept is al eeuwen een inspiratiebron voor gelovigen, religieuze leiders èn kunstenaars. De meest recente kruiswegen die ik zag zijn Floris Hovers en Agata Siwek. Hun werk leunt op een rijke traditie. Ik wens je een goede week.

Wat is een kruisweg?

Het lopen van de kruisweg begon in de 13de eeuw, ten tijde van de Kruistochten. Franciscaner monniken plaatsten in die dagen de eerste kruisweg langs de Via Dolorosa (Latijn voor ‘Wandeling van verdriet’) in Oud-Jeruzalem. De tocht die Jezus maakte van het paleis van Pilatus naar de heuvel Golgotha, staat model voor de kruisweg. Jezus was net ter dood veroordeeld en moest zelf, gekroond met een doornenkroon, het kruis dragen waaraan hij op de berg Golgotha later die dag zou sterven.

Veertien staties

Een kruisweg bestaat uit veertien staties. Dit woord komt van het Latijnse woord statio, “ik sta”, het verwijst naar een plek ‘waar stil wordt gestaan. Bij elke van de veertien staties wordt een fragment van het lijdensverhaal uitgebeeld c.q. verteld. Het lopen van een kruisweg biedt gelovigen een moment van bezinning en een plek om stil te staan en na te denken over Christus’ lijden. Het lijden (de kruising) dat vóórging aan de overwinning op de dood, de herrijzenis tijdens Paaszondag.

Johannes de Doperkerk in Keijenborg

Als kind gingen we vanuit de basisschool jaarlijks naar de kerkelijke ijkpunten in de Goede Week. Op Goede Vrijdag zaten we iets voor 15.00 uur in de Johannes de Doperkerk in Keijenborg (de Achterhoek). Deze pseudo basiliek is in 1932 gebouwd op basis van een ontwerp van architect Jan Stuyt. Alle ramen zijn voorzien van glas-in-lood met talrijke Bijbelse voorstellingen. Alle muren zijn beschilderd met wandschilderingen van Jos ter Horn (1894-1956). Ter Horn was naast glazenier, tekenaar en schilder ook hoogleraar grafische vormgeving aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht.

Als jong meisje was het voor mij heel normaal dat we alle vieringen in deze rijk gedecoreerde kerk hadden. Toen vorig jaar veel vrienden van ver naar deze kerk kwamen om afscheid te nemen van mijn vader, was iedereen verbaasd over de vele muurschilderingen. Een mooi moment om een beeldimpressie nu met jullie, mijn lezers te delen.

Floris Hovers in de Bethelkerk in Scheveningen

Sinds 2021 nodigt predikant Gerco Lock van de protestantse Bethelkerk in Scheveningen een kunstenaar uit om iets te bedenken voor de passietijd en het lijdensverhaal. Het begrip kunstenaar neemt Lock ruim, dat kunnen zowel schrijvers, fotograferen als beeldend kunstenaars zijn. Dit project van Lock heet De Nieuwe Passie, hierin wordt kunst gecombineerd met klassieke muziek rondom het passieverhaal. Een kunstenaar en een orkest werken hierbij samen. Na Marc Smulders, Paul van Dongen, Giovanni Dalessi en Martin Cobijn was dit jaar de eer aan Floris Hovers (Raamsdonksveer, 1976).

Hovers is bij velen bekend door zijn minimalistische kerkstal. Voor de lijdensweg koos hij wederom voor deze minimalistische stijl. Simpele houten blokjes vormen de basis voor de veertien staties van Hovers. Tijdens Palmzondag (13 april jl.) is zijn nieuwste kruisweg gepresenteerd in de Bethelkerk. De muziek bij zijn werk werd uitgevoerd door het orkest van Ars Musica onder leiding van dirigent Patrick van der Linden. Tijdens de Goede Week is de kruisweg van Hovers nog te zien in de Bethelkerk.

Neobarokke kruisweg in Bürgersaalkirche in München

Groter kan het contrast bijna niet zijn van de minimalistische kruisweg van Hovers naar de neobarokke kruisweg in de Bürgersaalkirche in München. Wij ontdekten deze katholieke kerk in het wandelgebied van het historische centrum in München. Het oorspronkelijke gebouw van architect Giovanni Antonio Viscardi is in 1709-1710 gebouwd als raads- en vergaderzaal voor de Mariale Congregatie. In 1778 is de burgerzaal door Ludwig J. Freiherr von Welden, ingewijd als kerkgebouw. Als we de kerk binnenlopen, worden we welkom geheten door een van de vele vrijwilligers. Ze attendeert ons op de benedenkerk, die we beslist niet mogen vergeten.

Als we even later de trap afdalen komen we in een spaarzaam verlichte ruimte. De veertien staties zijn tussen 1892 en 1898 in deze ruimte opgesteld. Josef Elsner heeft de basisfiguren ontworpen. Daarna heeft kunstenaar en houtsnijder Hans Sprenger de ontwerpen in lindehout uitgesneden. Elke statie bestaat uit vier figuren van 1,20 meter hoog. De zachte pastelkleuren passen bij de neobarokke stijl van Josef Elsner. Op 26 mei 1898 is deze kruisweg ingewijd door de toenmalige aartsbisschop van München-Freising, Franz Josef von Stein. Hier vind je alle details over de kruisweg in de onderkerk in München.

Agata Siwek: de Barmhartige Bever

Een heel eigentijdse versie van de kruisweg zag ik onlangs in de tentoonstelling ‘It’s not a joke’  in Museum Bommel van Dam in Venlo. Agata Siwek (Polen, 1972) groeide als kind op in het katholieke Polen. Siwek woont en werkt nu al jaren in Limburg. Het katholieke geloof is een belangrijk thema in haar werk. In de Barmhartige bever ‘vertelt’ ze een absurdistisch verhaal rondom het kruisbeeld. Het kruisbeeld is een eeuwenoud symbool dat je nu nog veel ziet in het Limburgse landschap. “Zo’n kruisbeeld, een buitenaards wezen dat hier landt, zou er niks van snappen: iemand die gemarteld wordt als symbool van liefde”, aldus Siwek.

Landschap Horst aan de Maas

Het bankje en het kruis maakte Siwek in 2023 voor Landschap Horst aan de Maas, in een gebied waar veel bevers leven. “Ik dacht: dit is mijn kans om Jezus eindelijk vrij te laten,” vervolgd Siwek. In het museum staan we in een kapel, speciaal voort deze tentoonstelling gebouwd, met daarin het kruis en veertien staties. Op de kruiswegstaties ontdek je hoe de Barmhartige Bever Jezus van het kruis bevrijdt en nieuwe kleren voor hem besteld. Na meer dan 2000 jaar is Jezus eindelijk vrij om de wereld in te trekken op weg naar een menswaardig bestaan.

It is not a joke is tot en met 14 September 2025 te ontdekken in Museum Van Bommel Van Dam in Venlo. Kijk hier voor de details. MK = geldig.
Naast Agata Siwek is hier het werk van nog 10 andere kunstenaars te zien. AANRADER.

Ik wens je samen met familie en vrienden gezellige en warme Paasdagen.

© tekst en foto(collages) Wilma Lankhorst