Dit voorjaar viel onze keuze voor een korte break op een oude liefde. Eilanders Hessel en zijn dochter Tess (van der Kooij) bezongen het eiland in hun lied ‘Terug naar Terschelling’. Hessel en Tess runnen hun geliefde café de Groene Weide, helaas niet meer zelf, máár … Terschelling staat bol van de mooie verhalen en heeft ons wederom verrast. We gingen eigenlijk voor de rust, de ontwakende natuur en de wellness faciliteiten in onze accommodatie. Aan boord van de veerboot, las ik de Sjouw en daarin ontdekte ik de Kunst- en Monumentenroute. Dus toch de fiets op en zoeken maar. Lees hier wat we zoal hebben ontdekt. 

Keuze uit talrijke routes op Terschelling

Uit het ruime aanbod aan routes bij de VVV kiezen wij voor de Kunst- & Monumentenroute. Enerzijds omdat ik me aan jullie, mijn lezers ‘verplicht’ voel om tijdens mijn ‘break’ kunst op te sporen. Anderzijds omdat vrienden en familie vóór ons vertrek naar dit Waddeneiland wat lachend zeiden: “Goede keuze Terschelling, dan heb je eindelijk eens een weekje echt vrij, want op het eiland zal wel niet veel kunst zijn”. We vallen met onze neus in de boter en hebben de mooiste voorjaarsweek op het eiland te pakken met heel veel zon, nog relatief weinig gasten en verrassende kunst. Zonnebrand op ons gezicht, route bij de hand en met de fiets op weg. In het boekje staat een route van 38 kilometer waarvoor we volgens de VVV zo’n drie uur nodig hebben. Die drie uur worden drie dagen, we nemen alle tijd want we hebben vakantie.

Knooppunt West-Terschelling

Van de 21 locaties die in de route worden vermeld, vind je er 14 in en om West-Terschelling. Op tien van de beschreven locaties tref je een kunstwerk aan, de andere elf zijn monumenten of historische locaties op het eiland. Direct bij aankomst met de veerboot, vind je op het Havenplein Scheepsvormen van kunstenaar Marco van Goldenbeld. Op de uiterste punt in West-Terschelling staat boven aan de stenen trap een vrouw, gegoten in brons, die over de zee uitkijkt. Beeldhouwer Gosse Dam doopte zijn kunstwerk het Zeeliedenmonument (1993). Dit beeld is een eerbetoon aan de eilanders die op zee zijn gebleven. Op de sokkel staat een citaat van dichter en theoloog De Génestet.

Cartograaf en ontdekkingsreiziger Willem Barentsz

Bij de ingang van Maritiem Instituut Willem Barentsz (in de volksmond de zeevaartschool) staan 26 glazen panelen. Op deze panelen staan in gravures en dichtregels (van Guus Luijters) het historische verhaal van Nova Zembla. In 1596 vertrekt ontdekkingsreiziger Willem Barentsz (1549-1596) met zeventien bemanningsleden naar de oost. Kapitein en cartograaf Barentsz heeft als doel om een alternatieve zeeweg naar China te zoeken. De reis mislukt, schip en bemanning komen vast te zitten in de Noordelijke ijszee. Ze bouwen met aangespoeld hout een tijdelijk onderkomen dat wij uit de geschiedenisles kennen als ’t Behouden Huys’ op Nova Zembla. Na de barre winter, keren maar 12 zeelieden terug in Nederland. Willem Barentsz sterft in het harnas tussen de ijsschotsen. Een tweede beeld ter ere van Willem Barentsz vind je in Formerum, zijn geboortedorp. Dit beeld is in 1996 gemaakt door Frans Ram. 

Beelden uit Zee

Als je vanuit West-Terschelling over de zuidelijke Waddendijk naar Oosterend fietst, kom je even buiten West bij de beeldgroep Beelden uit Zee. De Marokkaans-Israëlische kunstenaar Yaël Artsi (Marokko, 1946) heeft zes kunstwerken gemaakt tijdens de 25ste editie van theaterfestival Oerol in 2006. Het graniet waarvan deze sculpturen zijn gemaakt, is afkomstig van het Zweedse stoomschip Otto. Dit schip is in 2003 met haar zware lading bij Terschelling vergaan. De brokstukken die de duikers aan land hebben gebracht, zijn door Artsi gebruikt voor deze monumentale groep. De sculpturen symboliseren de relatie van de eilandbewoners met het water. Ze gaf de beelden de volgende namen: Eiland, Bolder, Zeilen, Wrak, Vergaan en Eilanders. Dit is een prachtig punt om uit te waaien en te genieten van een mooi uitzicht op West-Terschelling.

Stryper Wyfke

Op Terschelling wonen en woonden verschillende bekende eilanders. We noemden al ontdekkingsreiziger en cartograaf Willem Barentsz (Formerum), zangers Hessel en zijn dochter Tess van der Kooij (Hoorn) en kunstenaar Frans Schot (Midsland). Naast levende legenden zijn er ook verschillende fictieve legenden zoals het Stryper Wyfke (het vrouwtje van Strype) en Sil de Strandjutter. De twee laatst genoemden leer je kennen op deze kunst- en monumentenroute. Het beeld van het Stryper Wyfke (1982, kunstenaar Huib Noorlander) staat langs de Hoofdweg op het eiland, iets voor Striep. Het vertelt over een sage uit 1666, Engelse soldaten trokken al plunderend in de mist van west naar oost Terschelling. In de buurt van Striep doemt in de mist een kerkhof met grafzerken op.

Ze staan er met honderden maar liggen er bij duizenden

De soldaten vermoeden dat ze een Hollandse versterking tegenkomen. Ze zien een oud eiland-vrouwtje en vragen haar wat dat in de verte is. Haar antwoord is: ”Ze staan er met honderden, maar liggen er bij duizenden.” De Engelsen slaan op de vlucht en verlaten het eiland. Het vrouwtje wijst naar het oude kerkhof waar ook de plattegrond van een kapel te zien is. 

Sil de Strandjutter

Een andere fictieve figuur, Sil der Strandjutter, ontmoeten we als we van Oosterend op weg naar de strandlocatie Heartbreak Hotel. Langs de fietsroute staan drie ronde houten sculpturen met daarop drie symbolen uit het boek van Cor Bruijn. Het is een ontwerp van kunstenaar Frans Schot die op Midsland woont. Schot is bekend als schilder, met name van aquarellen. Het boek Sil de Strandjutter is in 1940 door Cor Bruijn geschreven. De schrijver neemt ons mee in de familiegeschiedenis van strandjutter Sil Droeviger. Sil leefde aan het eind van de 19e eeuw, hij is boer en woont met zijn vrouw Jaakje en zonen Jelle en Wietse op een familieboerderij bij Oosterend. Sil vult zijn inkomen uit de boerderij aan met vondsten tijdens het strandjutten na stormen op het eiland.

Een drenkeling op het strand

Tijdens een van deze juttochten vindt hij op het strand een jonge drenkeling. Hij neemt het meisje mee naar huis en voedt haar op als zijn eigen dochter. Hij noemt haar Lobke. In de jaren zeventig van de vorige eeuw heeft toneel- en filmschrijver Willy van Hemert (1912-1993) het boek bewerkt tot een zevendelige tv-serie. De prachtige natuurbeelden in deze serie waren een goede promotie voor het toerisme naar Terschelling. Fiets na deze ontdekking door naar Heartbreak Hotel, dit is een van de mooiste strandpaviljoens van het eiland. De inrichting ademt de stijl van de vijftiger en zestiger jaren. Het is een perfect adres voor een lunch of koffie met iets lekkers. 

Jutters walvis

Niet opgenomen in de route is de jutters walvis voor de entree van accommodatie Stayokay. Op weg naar onze accommodatie fietsten wij steeds langs deze kleurrijke walvis. Voor mij mag dit kunstwerk in de volgende editie van de route worden opgenomen. Makers van deze walvis zijn de deelnemers aan de jaarlijkse actie Milieu-jutten. Dit voorjaar werd de 33ste editie gehouden van het Milieu-jutten op Terschelling. Initiatiefnemer is Stayokay in samenwerking met de Waddenvereniging. De deelnemers gaan drie dagen jutten op de mooiste plekken van het eiland en volgen daarnaast een educatief programma. Van het gevonden materiaal wordt de laatste jaren een kunstwerk gemaakt dat je in of om de Stayokay accommodatie kunt vinden. De walvis is in 2024 gemaakt, de krab uit 2025 hangt in de huiskamer van de accommodatie. 

“Als je niet bang wordt van je dromen
zijn de niet groot genoeg.”

Joop Mulder, initiatiefnemer van Oerol en Sense of Place

Kunstwerk de Streken

Op 10 januari 2021 is Joop Mulder, theaterproducent en initiatiefnemer van Sense of Place en Oerol overleden. Mulder droomde groot en was er duidelijk in dat wanneer je niet bang werd van je droom, deze niet groot genoeg was. Tijdens zijn actieve leven heeft Mulder met talrijke medewerkers en kunstenaars dromen laten ontstaan, laten groeien en gerealiseerd. Kunstenaar Marc van Vliet was een van de artistieke geesten die volop de ruimte kreeg van Mulder. Van Vliet heeft samen met Oerol / Sense of Place landschapsproject De Streken vorm gegeven.

Unieke belevening Waddenlandschap

Voor Joop Mulder was De Streken een iconisch werk van waar je het Waddenlandschap op een speciale manier kunt beleven. Vanaf juni tot en met half september 2025 kun je in Oosterend via een 150 meter lange houten installatie over het Wad lopen. Een smalle brug leid je naar een bloemvorm die meebeweegt met het ritme van eb en vloed. Bij laagwater opent het kunstwerk zich naar buiten, bij hoogwater sluit de bloem zich weer. 

Op dit moment is er alleen nog budget om de Streken tijdens de zomer van 2025 te ervaren op Terschelling. De initiatiefnemers en Marc van Vliet willen de Streken, willen als eerbetoon aan Mulder, ook na 2025 de installatie bij Oosterend opnieuw opbouwen in de Waddenzee. Deze droom kan alleen werkelijkheid worden met behulp van particuliere giften. Kijk hiervoor op deze website.

Foto: Marc van Vliet (’s-Hertogenbosch, 1961) Van Vliet is beeldend kunstenaar, theatermaker en vormgever. Hij woont en werkt in Overschild, Groningen.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.