Jean Dubuffet zomergast in Amsterdam
Wie kent hem niet… de email tuin (Jardin d’email) (1974) van Jean Dubuffet in het Kröller Müller Museum? Dit reusachtige wit glimmende project was mijn eerste kennismaking met het werk van deze Franse kunstenaar. Ik mocht het aanraken en er zelfs op spelen. Deze zomer zetten het Rijksmuseum, het Stedelijk Museum en de Hermitage in Amsterdam Jean Dubuffet in het zonnetje. In de vijfde editie van beelden in de Rijksmuseumtuinen is hij de vrolijke zomergast. Gelijktijdig eert het Stedelijk hem met een expositie en duikt de Hermitage dieper in zijn gedachtegoed met een selectie uit de Prinzhorn Collectie. De zomer van 2017 wordt in Amsterdam de zomer van Dubuffet.
Sneak preview (video Rijksmuseum)
Arbre Biplan (versie III – 1968-1969) ©Jean Dubuffet foto Wilma Lankhorst
Zomergast in tuinen van het Rijks
Sinds 2013 organiseert het Rijksmuseum haar eigen variatie van zomergasten. Henry Moore beet in 2013 het spits af, gevolgd door Alexander Calder (2014), Joan Miró (2015) en Giuseppe Penone (2016). De zomer van 2017 is in de Rijks tuinen de zomer van Jean Dubuffet (1901-1985). Uit zijn omvangrijke oeuvre zijn hiervoor werken gekozen in het thema: de mensen tussen cultuur en natuur. Lopend door de Rijks tuinen ontdek je allerlei menselijke figuren, die in mijn gedachten zo in de email tuin in het Kröller Müller kunnen wonen. Vanuit Lissabon is de bijna vijf meter hoge boom-sculptuur Arbre Biplan (natuur) in Amsterdamse bodem her-plant. Het thema cultuur/architectuur kun je hier zien in het vier meter hoge werk Tour aux Récits (1973-2007). Dit werk staat normaal in Londen.
Fontein van Studio Jeppe Hein omgeven door sculpturen van Jean Dubuffet
In de watertuin
De sfeer in de tuinen is altijd heel ontspannen. Als de zon schrijnt, zitten en lopen er overal mensen. De een leest een boek, de ander eet een broodje. Kinderen en volwassenen spelen in de fontein van Studio Jeppe Hein. Enkele menselijke figuren van Dubuffet staan in de directe omgeving van deze waterpartij. Ze lijken mee te spelen in het plezier van de bezoekers. Zijn sculpturen hebben wonderlijke namen als Coucou Bazar, Deviseur en Calamuchon uit de Welcome Parade.
Centraal Hale Rijksmuseum met daarin Banc Salon en Cerfs Volants
Ik tel in totaal 12 werken waarvan er twee in de hal van het museum staan/hangen. In de hal staat Banc Salon (1970) en hangend aan het plafond ontdek ik enkele delen van cerfs-volants (vliegers) (1968-1970). Net als Jardin d’email nodigt Banc salon je uit om het werk aan te raken en in dit geval om er eens lekker op te gaan zitten. De andere tien werken staan buiten verspreid over de vier tuinkamers. Alle sculpturen die je hier ziet behoren tot de Hourloupe-cyclus. In totaal werkte hij twaalf jaar aan dit project. Grillige witte vormen net zwarte lijnen, hier en daar ingevuld met rode en blauwe vlakken, vormen een landschap van de innerlijke geest..
De Rijksmuseumtuinen zijn dagelijks gratis te bezoeken tussen 09.00 en 18.00 uur
Zaaloverzicht 1 – overzicht van werk Dubuffet uit de jaren 50
Stedelijk Museum
The deep end is de titel van de Dubuffet expositie in het Stedelijk Museum. Voor het eerst laat het Stedelijk alle werken van Dubuffet zien uit de eigen collectie. In twee zalen zie je hier bekende en minder bekende werken uit de jaren 50 en 60. In de jaren 50 experimenteerde Dubuffet in zijn schilderkunst met ongebruikelijke materialen zoals asfalt en verdorde bladeren. De verwarring wordt nog groter als je ontdekt dat hij in zijn composities twee perspectieven mengt. De opwaartse blik vermengt zich met het panoramisch perspectief. Mijn oog valt op het portret van verdorde bladeren, Faire front (1959). Het fascineert me hoe hij met deze droge bladeren een sprekend gezicht heeft gemaakt. Hiernaast hangt het kleurrijke werk La pointe au pitre, Pajaspeik (1956).
Zaaloverzicht 2 – twee van Dubuffet uit de jaren 60
Voor de tweede zaal is een keuze gemaakt uit zijn werk uit de jaren 60. Volgens eigen zeggen werkte hij in die periode aan een irrationale wereld. Hij creëerde een cyclus waarin hij figuren, landschappen en objecten reduceerde tot een wirwar van zwarte lijnen opgevuld met witte, rode en blauwe vlakken. Wat je hier ziet is een verwarrende illusie van holtes en uitstulpingen. Onze kijk op de wereld wordt hier als het ware geproblematiseerd, we verliezen ons houvast. Dat gevoel beschrijft Dubuffet als ‘kijken in het diepe’.
Prinzhorn Collection – August Klett
De lijst van Dubuffet
Als je de tentoonstelling in een aparte vleugel van de Hermitage gaat bekijken, moet je een paar dingen weten. Ten eerste is het Outsider Art Museum (OAM) is het enige museum in Nederland met nationale en internationale Outsider Art. Ten tweede komen de werken die je hier ziet uit de zogenaamde Prinzhorn Collectie. Dr. Hans Prinzhorn (1886-1933) was een Duitse arts en kunsthistoricus die werk van patiënten uit psychiatrische instellingen analyseerde en verzamelde. Hij publiceerde in 1922 het boek ‘Bildnerei der Geisteskranken’, een publicatie die veel kunstenaars waaronder de surrealisten heeft beïnvloed.
Prinzhorn Collection – Else Blankenhorn
Na de Tweede Wereldoorlog is Jean Dubuffet één van de eerste kunstenaars die de Prinzhorn Collectie heeft gezien. Hij beschouwt deze indrukwekkend collectie als de voorloper van zijn eigen serie ‘Collection l’Art Brut’. Naar aanleiding van dit bezoek schrijft hij zijn vriend Henri Matisse een brief met daarin de vermelding:
‘Ik heb in alle rust en onder de beste omstandigheden eindelijk de schitterende collectie van dokter Prinzhorn, die ik al jaren heel graag wilde zien, kunnen bezichtigen’.
Art Brut in zaal 1 van het Stedelijk Museum
De tentoonstelling laat zien dat Dubuffet de kunstwerken op een andere manier bekijkt dan Hans Prinzhorn. Prinzhorn bekijkt en beoordeeld kunst vanuit de optiek van een wetenschapper. Dubuffet kijkt als kunstenaar en verzamelaar naar deze onconventionele collectie.
Dubuffet heeft in de late jaren 40 en begin 50 een belangrijke rol gespeeld in de waardering voor de kunst van psychiatrische patiënten, kinderen en autodidacten. De werken van deze niet traditioneel opgeleide kunst makers wordt vaak omschreven als outsider art. Dubuffet had er een ander naam voor, hij noemde het rauwe kunst, ‘art brut’. De onaangepaste en onbedorven creativiteit en de sterke zeggingskracht van de beelden van de outsiders, was weer een bron van inspiratie voor kunstenaars uit de 20ste eeuw die op zoek waren naar vernieuwing. Denk hierbij aan de Cobra groep met mannen als Karel Appel, Corneille en Constant.
Jardin e’mail (1974) ©Jean Dubuffet – collectie Kröller Müller Museum
Facelift voor Jardin d’email
Jardin d’email in het Kröller Müller Museum is nu ruim 40 jaar oud. Vanaf het begin kampte deze sculptuur van geverfd beton en glasvezel met afwateringsproblemen. Deze en andere ouderdomsverschijnselen worden nu grondig aangepakt in een grootschalige restauratie. Via videoclips houdt het restauratieteam belangstellenden op de hoogte van de vorderingen.
Jardin d’email is een ommuurde kunstmatige tuin die speciaal voor de Beeldentuin van het Kröller Müller Museum is ontworpen. Je kunt met een trapje in het kunstwerk ‘kruipen’, als je weer boven komt waan je je in een compleet andere wereld. Juist omdat je er in kunt, op het kunstwerk mag zitten, lopen en liggen ervaar je dit als een bijzonder object. Naast de Echo van de Veluwe van de Nieuw-Zeelandse kunstenaar Chris Booth is dit het kunstwerk dat ik altijd even bezoek als ik op de Hoge Veluwe ben.
Overzicht van Jean Dubuffet’s Hollandse zomer tour
- Een selectie van Dubuffet’s beelden uit de Hourlopue Cyclus is t/m 1 oktober 2017 te zien in de Rijksmuseumtuinen.
- Werk uit de jaren 50 en 60 van Dubuffet met ‘The deep end’ is t/m 7 januari 2018 te zien in het Stedelijk Museum.
- In het Outsider Art Museum van de Hermitage kun je t/m 24 september 2017 ‘De lijst van Dubuffet’ bekijken.
Jardin d’email wordt dit jaar uitgebreid gerestaureerd in de tuin van het Kröller Müller Museum. Hier kun je de laatste stand van zaken zien.
Restauratie van Jardin d’email
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik afbeeldingen met dank aan Rijksmuseum, Stedelijk Museum en het Outsider Art Museum / Hermitage Amsterdam en het Kröller Müller Museum.