Wolfgang Mattheuer
in Museum de Fundatie

Het leuke van een museumbezoek vind ik dat je een reis maakt naar een (vaak)  onbekende bestemming. In de tentoonstelling Retrospectief van Wolfgang Mattheuer maak je een reis terug in de tijd. De tijd dat de DDR nog bestond en kunst daar op een geheel eigen manier werd onderwezen éngemaakt. Eerder dit jaar gaf Museum de Fundatie een kijkje in de artistieke DDR-wereld van Werner Tübke. Maar liefst 85.000 mensen (her)beleefden zo een bijzonder stuk cultuur-geschiedenis. Museum de Fundatie presenteert nu de eerste overzichtstentoonstelling van Wolfgang Mattheuer, buiten Duitsland. Krijg je al zin in een DDR-reisje in de komende kerstvakantie?

Sneak preview

Wie is Wolfgang Mattheuer?

Wolfgang Mattheuer is in 1927 in Reichenbach im Vogtland, in de Deelstaat Sachsen geboren. Na de Tweede Wereldoorlog studeert hij grafische vormgeving aan de Leipziger Hochschule für Grafik und Buchkunst. Vijftien jaar later wordt hij aan dezelfde opleiding benoemt tot professor (1965-1974). Hij ontwikkelt zelf zijn schildertechnieken en dan wordt het tijd voor het volledig kunstenaarschap. Voor zijn werk haalt hij o.a. inspiratie uit de Bijbel, de Griekse mythologie en de Duitse literatuur. Op een versluierende manier stelt hij ook vragen over de maatschappelijke toestand in zijn land (DDR). Hij denkt na over de verhouding tussen het individu en de gemeenschap. Hij onderzoekt de natuur en haar onderwerping aan de techniek. Hij is de eerste consequente milieucriticus onder de schilders. Daarnaast richt hij zich op de vragen omtrent vrijheid en falen.

Je ziet hier een uitgekoold en uitgezogen landschap als gevolg van de steenkool-dagbouw. De ironisch-vertwijfelde titel verwijst naar de romantische landschappen van zijn landgenoot Caspar David Friedrich (1774-1840). De meester van de allegorische landschappen, nu o.a. te zien in Romantiek in het Noorden in het Groninger Museum.

Zwevende figuren

Een vaak voorkomend element in zijn composities zijn landschappen vanuit vogelperspectief. Zijn directe omgeving Leipzig en het Vogtland laat hij ons zo weids en werelds ervaren. Op zijn doeken zie je met grote regelmaat surreële en soms zwevende figuren, zoals zijn eerste liefdespaar in 1964 en een tweede versie in 1970.

Mattheuer gaat uit van de wereld die dicht bij hem is, die hij zelf ziet en beleeft. De ontwikkelingen in Leipzig en de directe omgeving volgt hij nauwgezet.

Een mooi voorbeeld van het thema Vrijheid en falen zijn de twee versies van zijn doeken ‘Hinter den 7×7 Bergen’. Het eerste werk heeft hij in 1973 gemaakt het tweede doek twintig jaar later. In de tussenliggende tijd was de Muur gevallen.

Je had het vast zelf al gezien, deze zwevende liefdesparen zijn geïnspireerd op een gouache (1944) van Marc Chagall (1887-1985). Dit symbool sluit naadloos aan bij Mattheuers wens om te vliegen in een alles vergetende omhelzing door het oneindige. 

Leipziger Schule

Net als Werner Tübke en Bernard Heisig is Wolfgang Mattheuer één van de oprichters van de Leipziger Schule. Deze stroming verandert het streng geprogrammeerde realisme in de DDR met dubbelzinnige, metaforische doeken. Eduard Beaucamp schrijft hierover in zijn bijdrage in de catalogus: “Wolfgang Mattheuer heeft het opgelegde socialistische realisme omgevormd in een maatschappij- en systeemkritisch realisme”.
Mattheuer reageert met zijn kunst op de wereld om hem heen. Hij kijkt kritisch en houdt vraagstukken tegen het licht. Hij interpreteert de werkelijkheid en probeert deze te verklaren. Met zijn doeken informeert hij de kijker (en de politiek) en geeft hij op een versluierende manier kritiek.

 

Twee variaties op man met masker (gezichtsteken) © wolfgang Mattheuer

“Wie het vaderland opvat als een stuk van de wereld kan een wereldburger zijn”.

Uitspraak Wolfgang Mattheuer (1984)

Wat gebeurde er in de wereld toen Mattheuer met dit werk kwam?

• In 1972 vonden in München de Olympische Zomerspelen plaats. In ons collectief geheugen zijn dit de spelen van de aanslag op het Israëlische team;
• Eerder dat jaar werd Noord-Ierland opgeschut door ‘Bloody Sunday’;
• In december 1972 vindt de laatste maanlanding plaats met de Apollo 17;
• én de Club van Rome presenteert haar rapport ’Limits to Growth’.

Mattheuer probeert met zijn werk zijn medemens wakker te schudden en hun denken en gedrag, als het mogelijk is, te veranderen. Hij omschrijft zijn kunst als Behauptung, dat zowel bewering als handhaving betekent.
In dit Retrospectief kun je ruim 80 belangrijke werken van hem zien. Aan de hand van deze werken reis je terug in de tijd van de DDR en de nieuwe wereld na de val van de Muur.

Mijn eerste kennismaking met deze kunstenaar was in Bonn. Naast de entree van de Kunsthalle in Bonn, zag ik een groot beeld. Dit bleek één de exemplaren van zijn project de Jahrhundertschritt (de stap van de eeuw) uit 1984. Een gigantisch bronzen beeld waarin Mattheuer terugkijkt naar de problematische eeuw die (oost) Duitsland achter de rug heeft. Begin dit jaar zag ik een tweede exemplaar in het nieuwe Barberini Museum in Potsdam.

De Jahrhundertschritt is een groots en polariserend beeld. Mattheuer laat ons hier 100 jaar Duitse geschiedenis zien. Eerst het Nationaal Socialistisch en daarna het communistisch land. De bronzen figuur brengt de Hitlergroet met gebalde vuist en draagt aan één been een soldatenlaars. Wat bedoelt de kunstenaar hiermee?
De voet die één stap vooruit zet, is bloot en staat symbool voor kwetsbaarheid. De vuist verwijst naar de DDR, de voet met de soldatenlaars naar de Weimar Republiek. Mattheuer vraagt zich met dit werk af: Wat zal de toekomst zijn voor Duitsland?
Naast de twee exemplaren die ik heb gezien, staat er sinds 1999 ook een in het centrum van Leipzig en nu een in Zwolle.

Winnaar van staatsprijzen en demonstrant

Bronnen laten zien dat Mattheuer een belangrijke positie had binnen het DDR-regime. Tijdens zijn loopbaan ontvangt hij verschillende staatsprijzen en is hij officieel geëerd. In 1988 verlaat hij de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED). Een jaar later neemt hij deel aan de zogenaamde Montagsdemonstrationen in Leipzig. Deze demonstratie hebben uiteindelijk bijgedragen aan de val van de Muur en het einde van de DDR.

De tentoonstelling Retrospectief van Wolfgang Mattheuer is nog t/m 7 januari 2018 te verkennen in Museum de Fundatie in Zwolle.

 Memoires aan Dr. jur. Schulze II (1965) ©Werner Tübke (Kunstmuseum Moritzburg-Halle.

Je kunt Retrospectief van Wolfgang Mattheuer zien als een vervolg op de tentoonstelling ‘Meesterschilder tussen Oost en West’ van Werner Tübke.  Maar je kunt ook prima van dit Retrospectief genieten als je Tübke’s werk niet hebt gezien.

 Bij de tentoonstelling heeft Uitgeverij Waanders & de Kunst zowel een Nederlandstalige als een Duitstalige oeuvrecatalogus over Wolfgang Mattheuer gepubliceerd. In deze 136 pagina tellende uitgave staan maar liefst 110 afbeeldingen in kleur en nog eens tien in zwart-wit. De prijs is € 22,50. Het boek is te koop in de museumwinkel of hier online te bestellen.

afbeelding links Paaswandeling II
(1971-1972)

 

“Ik heb heel veel geleerd van de verhalen in de catalogus. Ik ben verschillende keren in de voormalige DDR geweest, maar las veel nieuws over het leven én de werkwijze van kunstenaars”.
Wilma Lankhorst (2017)

Ook te zien in de kerstvakantie in Zwolle:

Onder Hollandse Helden, door Frénk van der Linden in Museum de Fundatie .

Niet iedere zestiger krijgt een tentoonstelling cadeau. Frénk van der Linden, kreeg een uniek verjaardagscadeau van Museum de Fundatie in de vorm van een tentoonstelling. Velen kennen Van der Linden van zijn journalistieke portretten in tijdschriften of op de radio. Hij moest zelf wel meewerken aan zijn geschenk en onderzocht hoe een journalistiek portret zich verhoudt tot een kunstportret? In de tentoonstelling Onder Hollandser helden gaan 25 journalistieke portretten van hem de dialoog aan met schilderijen, tekeningen, foto’s of video’s. In een vuist dik boek met dezelfde titel kun je thuis de interviews nog eens rustig nalezen. Na ieder gesprek, deelt Van der Linden tips en aanbevelingen met zijn lezer. Hier kun je het 704 pagina tellende boek (€ 24,95) online bestellen

De vrouwen in ‘Onder Hollandse helden zijn:
Koningin Beatrix, Tatjana Simic, Neelie Kroes,
(Jan en) Erica van der Linden, Annette Nijs,
Anouk en Leontien van Moorsel.

Red Utopia van fotograaf Jan Banning Museum de Fundatie.

In november 1989 viel de MUUR in Berlijn. Dit wereldnieuws had gevolgen voor veel mensen op allerlei plekken op onze aardbol. De Sovjet Unie valt hierna steeds verder uiteen. Het lijkt alsof de idealen van het communisme vervagen in de geschiedenis. Fotograaf Jan Banning (1949) ging in verschillende uithoeken van de wereld opzoek naar nog levende restanten van de communistische ideologie. Het resultaat van deze reis is een prachtig foto-overzicht waarin Banning vanuit ons westerse perspectief terugkijkt naar Red Utopia.

Poor but Proud, fotoverslag van Umberto Tan is t/m 11 februari 2018 te zien in Zwolle.

Naast presentator, mode-icoon en winnaar van ‘het beste plaatje 2016’ is Umberto Tan (1965) al 15 jaar ambassadeur van het Rode Kruis. In die functie heeft hij in de zomer van 2017 vluchtelingenkampen van het Rode Kruis in Bangladesh bezocht. Met zijn camera legde hij verhalen vast over lijden, onderdrukking en veerkracht. Een selectie van 40 foto’s is te zien in de dubbelexpositie in Museum de Fundatie (4) en het Academiehuis/De Grote Kerk (36) in Zwolle.

Koele kersttip: het IJssculpturen festival

Vanaf 23 december 2017 worden de IJsselhallen in Zwolle omgebouwd tot een grote diepvrieskist. 40 van de beste ijsbeeldhouwers ter wereld laten hun beelden zien. Er zijn beelden van maar liefst zes meter hoog. In totaal wordt er 275.000 kilo ijs verwerkt en nog eens 275.000 kilo sneeuw zorgt voor een wonder-witte-wereld. Het thema dit jaar is: wereldberoemde verhalen. Hier kun je online je kaartje bestellen.  Kijk hier voor alle koele details.

Eerder verschenen op dit blog:

Wat weet jij van Hanzestad Zwolle?
Zwolle zet je op scherp!

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de foto’s en video met dank aan Museum de Fundatie, werk Tübke uit de collectie van het Kunstmuseum Moritzburg Halle, het zelfportret van Mattheuer uit de collectie van het Staatliche Museen Berlin Nationalgalerie, fotograaf Jan Banning, Umberto Tan en Frénk van der Linden.