Wanneer had jij voor het laatste een tekenpotlood in je hand? Was dat op school tijdens de (verplichte) tekenlessen of heb je het tekenplezier vast gehouden? In Museum MORE in Gorssel spat het tekenplezier van de wanden. Tekeningen in groot en groter formaat in de tentoonstelling Size Matters, monumentale tekenkunst nu. Dat het formaat er toe doet, is hier zo helder als glas. Kunstenaars vertellen hun verhaal bij het werk en in dit artikel laat ik ze (indirect) aan het woord. Je hebt nog tot 2 februari om je potlood weer op te pakken en het uitbundige tekenavontuur in Gorssel nader te verkennen.

 

 

Getekende herinneringen

Terwijl ik op mijn laptop naar de muziek luister bij de video Staging Silence #3 van Hans Op De Beeck (Turnhout, 1969) ben ik in gedachten weer in Museum MORE. Drie zalen vol met tekeningen van groot naar groter formaat. Herinneringen aan tekenlessen op de middelbare school komen boven. Wat waren dat leuke uren bij mijnheer Tomesen. Marieke Jooren, conservator van Museum MORE en beeldend kunstenaar Raquel Maulwerf, gastconservator hebben uren naar tekeningen gekeken. Uiteindelijk hebben ze werk van 28 kunstenaars geselecteerd. Hier hangt werk van gevestigde en van aanstormende toptekenaars uit binnen- en buitenland. Zowel de formaten als de technieken en de onderwerpen die de artiesten hebben gekozen zijn verschillend. Size Matters dompelt je onder in meterslange tekeningen op papier, werk op canvas, op museumkarton tot video-animaties. Ik ben in gedachten weer helemaal terug in mijn middelbare schooltijd. Om me heen zie ik veel vrolijke mensen die allemaal hun eigen herinneringen ophalen en ervaringen delen.

 Met Size Matters geeft Museum MORE aandacht aan de stoere,
minder bekende kant van de eigentijdse, internationale tekenkunst
en de tomeloze ambitie van tekenaars van nu.

Zo oud als de mensheid

Tekenkunst is bijna net zo oud als de mensheid zelf, denk maar aan de schetsen in de grotten van het Zuid-Frans Lascaux. De oudste rotstekeningen in dit grottencomplex dateren uit 15.000 voor Christus, de jongste uit 10.000 voor Christus. Hier in Museum MORE is de oudste kunstenaar, Jacobien de Rooij (Rotterdam, 1947)  77 jaar en jongste beeldend kunstenaar, Aymeraude du Couëdic (Frankrijk, 1995), wordt dit jaar 30. Lang werd tekenen als een vorm van studie gezien en niet als zelfstandige kunstvorm beoordeeld. Dat beeld is nu veranderd, want in de afgelopen decennia kreeg tekenen de erkenning als zelfstandige kunstvorm. Als kunstvorm die recht heeft op een eigen (museaal) podium.

Het werk van de kunstenaars in de tentoonstelling Size Matters is vooral om de monumentale afmetingen niet over het hoofd te zien. Alle werken in de tentoonstelling zijn tenminste twee meter hoog of breed: voor de meeste bezoekers dus groter dan zijzelf. Het grootste werk hier is elf meter breed. Je kunt je voorstellen dat het maken van dit soort grote werken naast een geestelijke ook een lichamelijke krachtinspanning van de kunstenaar vraagt.

Tekenen met ijzer vijzels

Ik sta voor Prison Saint Michel (Toulouse, 2024) van de Franse kunstenaar Nicolas Daubanes ( Marseille,1983). Ik lees op het bordje bij zijn werk dat Daubanes begrippen als macht, autoriteit, verzet en kwetsbaarheid centraal stelt in zijn werk. Hij is gefascineerd door historische gevangenissen. Met ijzervijlsel tekent hij dit type gebouwen op grote vellen magnetisch papier. Zelf zegt hij hierover: “ Een voorstelling van een gevangenis moet staan als een muur en moet de kijker omarmen. Het grote formaat van de tekening straalt gezag uit, net als het afgebeelde onderwerp. Tegelijkertijd is ijzervijlsel het symbool van ontsnapping: het residu wordt geproduceerd door een gevangene die probeert de tralies van zijn cel door te vijlen. Het is materiaal van de gevangenis zelf, in essentie robuust maar op het papier gereduceerd tot stof.”

Museumrondleider Carolien staat naast me en attendeert me op het panopticum, dat wij kennen als de koepelgevangenis). Dit ‘alziend’ architectonisch principe, is in 1791 al beschreven door de Engelse filosoof Jeremy Bentham. De vorm van het panopticon maakt het voor de cipier mogelijk (grote) groepen te controleren, te bewaken en of te bestuderen. Als ik me omdraai zie ik een variant op dit panopticum.

Wie houdt wie in de gaten?

Van de Franse kunstenaar Aymeraude du Couëdic (Frankrijk, 1995) staat hier de installatie Paranoptique (2023). Deze installatie bestaat uit 24 tekeningen (houtskool op papier) van levensgrote menselijke figuren. Ik sta in het midden en zou de rol van de cipier kunnen aannemen, maar Du Couëdic zet me op het verkeerde been. In plaats van dat ik vanuit het midden van het panopticum ‘controle’ heb over de 24 mensen in de cirkel, hebben juist de blikken van de 24 mensen mij in de greep. Ze volgen me steeds met hun ogen, ze kijken naar mij in plaats van andersom en dat geeft een vreemd gevoel. Du Couëdic zegt hier over: “Ik wil hiermee het paranoïde gevoel oproepen van onderdrukking, voortdurende bewaking en sociale controle. Ondertussen staat het de kijker vrij om naar het midden van de installatie te lopen en het centrum van de controle worden, ‘gevangene’ en ‘opzichter’ tegelijkertijd. Het is mijn doel om vragen op te werpen over individuele vrijheid en sociale aanpassing.”

Dwalen of verdwalen

De meer dan mensgrootte tekeningen van (immersieve) natuurlandschappen geven je het gevoel dat je gaat dwalen. Sommige afbeeldingen laten desoriënterende virtuele of dystopische werkelijkheden zien. Kunstenaars creëren met balpen, houtskool of stanleymes kritische visies op actuele thema’s als oorlog, ecocide, macht en propaganda. Anderen nemen ons mee in de grilligheid van hun persoonlijke herinneringen en universeel menselijke emoties. Ben ik nu aan het dwalen of aan het verdwalen? Het wordt tijd voor een stilte moment op deze ontdekkingsreis van de tekenkunst.

Dat moment is er in de laatste zaal met de video-animatie van de Belgische kunstenaar Hans Op De Beeck (Turnhout, 1969). In een besloten cabine draait Night Time (2015), een negentien minuten durende video-animatie. De beelden en de muziek verdrijven het gevoel van dwalen en brengen me terug bij de ervaring van een tekening. Na het verlaten van de tentoonstelling teken ik een klein hart op de grote tekenrol in de hal. Op deze rol kunnen bezoekers zelf tekenen op een lange papierrol. Zo ontstaat een meterslang publiekskunstwerk. Aan het einde van de tentoonstelling maakt MORE bekend hoeveel meters tekenkunst is gemaakt.

Size Matters | Monumentale tekenkunst nu  is nog tot en met 2 februari 2025 te zien in Museum MORE Gorssel. Kijk hier voor de details. MK = geldig.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van Museum MORE, alle genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.

Deelnemende kunstenaars bij Size Matters

Ik vond het jammer dat naast de naam van de kunstenaar alleen zijn/haar geboortejaar staat vermeld. Daarom hier een aangevulde lijst met daarop de geboorteplaats (of land) én een link naar de deelnemende artiesten. Zo kun je naar wens nog eens verder kijken.

Danja Akulin (St. Petersburg, 1977), Agatha van Amée (Groningen, 1967), Charles Avery (Oban (UK), 1973), Hans Op de Beeck (Turnhout (B), 1969), Robbie Cornelissen (Utrecht, 1954), Aymeraude du Couëdic (Frankrijk, 1995), Nicolas Daubanes ( Marseille,1983), Pietsjanke Fokkema (Peins bij Franeker, 1960), Kepa Garraza (Spanje, 1953), Cathelijn van Goor (Beverwijk, 1976), Anouk Griffioen (Enschede,1979), Katrin Günther (Elsterwerda (D), 1970), David Haines (Nottingham (UK), 1970), de Spaans-Nederlandse artiest Raquel Maulwurf (Madrid, 1975), Carlijn Mens (Hardinxveld-Giessendam, 1972), Radenko Milak ( Travnik (voormalig Joegoslavië),1980) , Anne Muntges (Kansas City, 1982), Jans Muskee Nieuw-Amsterdam, 1961), , Erik Odijk (Deventer, 1959), James Pustorino (Brooklyn NY, 1961), Jacobien de Rooij (Rotterdam, 1947), Amélie Scotta (Nantes (Fr, 1983), Dom Simon (Abidjan (Ivoor Kust), 1964), Renie Spoelstra (Drachten, 1974), Rinus Van de Velde (Leuven (B), 1983), Levi van Veluw (Hoevelaken, 1985)  en Hans de Wit (Eindhoven, 1952).