Collega Joke de Wolf had me gewaarschuwd in haar recensie in Trouw: “Kara Walker in De Pont in Tilburg is zware kost”. Gruwelijkheid en intimiteit komen samen in haar kunst. Walker geeft in haar werk haar perspectief op de geschiedenis. In deze verhalen staan slavernij, racisme en seksisme centraal. Waarom wil ik dan toch naar Tilburg? Omdat de vertellingen van Walker een groot publiek verdienen. Onze aandacht voor de gruwelijkheid en intimiteit die zij deelt, opent de deur naar meer begrip en empathie. A Black Hole is Everything a Star Longs to Be is nog tot en met 24 juli 2022 te ontdekken in De Pont in Tilburg.

Zware kost

Het is inderdaad zware kost de tentoonstelling A Black Hole is Everything a Star Longs to Be van Kara Walker in de Pont in Tilburg. Na ruim twee uur zit mijn hoofd boordevol indrukken en eerlijk gezegd weet ik niet hoe deze eenvoudig te beschrijven. In mijn reistas zit het boek De ondergrondse Spoorweg van Colson Whitehead. Toeval? Ik heb dit boek er niet voor uitgezocht, maar de ervaringen die Whitehead beschrijft van de tot slaaf gemaakte Cora en Ceasar raken precies dat wat ik in Walker’s werk zag. De beschrijvingen van de brute kracht van de plantage eigenaren, de verknipte geesten van de lijkenrovers, de onethische praktijken van de artsen in bijvoorbeeld South Carolina beeldt Walker uit in knipsels, inkttekeningen, levensgrote schilderijen, video’s en tekstfragmenten. Walker: “Het is eeuwenlang niet over slavernij gegaan. Het is tijd om dit deel van de geschiedenis onder ogen te zien”.

Wie is Kara Walker?

Kara Walker is in 1969 geboren in Stockton, (Californië). Haar ouders zijn Larry Walker (geboren in 1935) en Gwendolyn. Vader Larry is schilder en professor aan de universiteit. Haar moeder is administratief medewerkster. Op haar dertiende verhuist ze met haar ouders en zus Dana naar Georgia in Atlanta. De verandering van het vrije, multiculturele milieu in Californië naar Stone Mountain waar de Ku Klux Klan nog bijeenkomsten houdt, is groot. De jonge Kara is gechoqueerd. De zusjes worden op de middelbare school in Georgia uitgescholden met het N-woord. Na de middelbare school gaat Kara naar het Atlanta College of Art (BFA, 1991) en daarna naar de Rhode Island School of Design (MFA, 1994). Kara Walker woont en werkt nu in New York. Ze is van vele markten thuis. Walker is een hedendaagse schilder, silhouettist, printmaker, installatiekunstenaar en filmmaker. Thema’s die ze in haar werk onderzoekt zijn ras, gender, seksualiteit, geweld, slavernij en geweld.

Veel waardering voor haar werk

Voor haar werk kreeg Kara Walker talrijke prijzen zoals de John D. en Catherine T. MacArthur Foundation Achievement Award (1997) en de United States Artists Eileen Harris Norton Fellowship in 2008. In 2012 werd ze lid van de American Academy of Arts and Letters. Haar werk is te zien in vele musea en in openbare collecties waaronder The Solomon R. Guggenheim Museum, The Museum of Modern Art en The Metropolitan Museum of Art, alle drie in New York, het Tate Modern (Londen), Museo nazionale delle arti del XXI secolo (Rome) en in ons land in De Pont in Tilburg.

Een kijkje in haar privé archieven

Uniek hier in Tilburg is het kijkje dat Walker ons geeft in haar privé archieven. Het is de eerste keer in dertig jaar dat Walker tekeningen, schetsen, knipsels, collages en tekstwerken met haar publiek deelt. In Tilburg kun je meer dan 650 werken van haar zien. Van piepklein tot wand vullend. Haar werken en archiefstukken worden niet chronologisch getoond, alle periodes uit de afgelopen dertig jaar lopen door elkaar in de wolhokken van de voormalige wolspinnerij en de ruime open zalen in De Pont.

Geen fluwelen handschoentjes

Martijn van Nieuwenhuyzen (museumdirecteur) zegt over de kunstenaar: “Kara Walker is een soevereine geest. Zij heeft de fluwelen handschoentjes thuisgelaten. Haar werk is rebels, virtuoos, humoristisch en het doet soms een beetje pijn. Walker daagt de kijker uit zelf aan de slag te gaan en schaamteloos vraagtekens te plaatsen bij culturele mythen en diepgewortelde maatschappelijke opvattingen. Haar tekeningenarchief, dat zij voor het eerst toont, is de basis van een imposante artistieke praktijk die vele decennia omspant. Het is uitzonderlijk dat het Nederlandse publiek nu met deze goudmijn kan kennismaken.”

Wat betekent de titel?

De poëtische en dubbelzinnige titel A Black Hole is Everything a Star Longs to Be, is afkomstig van een werk van Walker uit 2012. Hierin stelt Kara Walker de autonomie van de kunstenaar centraal en verzet ze zich tegen onderwerping aan (politieke) macht, de kunstmarkt of de kunstgeschiedenis. Tegelijkertijd brengt het astronomische zwarte gat ook de grens van kennis en wetenschap in beeld. Je zou ‘Black Hole’ ook kunnen opvatten als een plek waarin alles samenkomt en waaruit niets meer kan ontsnappen. Net als in een archief.

Meekijken over de schouders van Walker

Doordat Walker haar persoonlijke archieven hier met ons deelt, krijg je een beter beeld van het scheppingsproces van deze veelzijdige kunstenaar. Kara Walker reageert snel,

impulsief en soms ontwrichtend op politiek-maatschappelijke ontwikkelingen. Voorbeelden hiervan zijn onder andere MeToo, George Floyd en het populisme in Amerika. Walker brengt deze ontwikkelingen in verband met de geschiedenis die eraan ten grondslag ligt. Zo wil ze zicht krijgen op de gevolgen van de trans-Atlantische slavenhandel op de huidige tijd en voor haar eigen identiteit: haar positie als vrouw, zwarte vrouw en zwarte vrouwelijke kunstenaar.

Vier maal Barak Obama

In een aparte ruimte hangen vier grote werken waarop de voormalige president van de Verenigde Staten, Barak Obama, staat afgebeeld. Walker laat ons Obama zien als Afrikaanse krijger, als de gekwelde heilige Hiëronymus, als de man van hoop en als Othello (Shakespeare 1603-1604) die een varkenskop vasthoudt. Als je beter kijkt zie je dat varkenskop, verdacht veel lijkt op het gezicht van de ‘blonde’ presidentiële opvolger van Obama. In haar werk beweegt Walker zich steeds heen en weer tussen karikatuur en karakteristiek. Let op aan waarheidsvinding doet deze kunstenaar niet. Feit, fictie en fantasie lopen bij Walker altijd door elkaar. Ze zegt hier zelf over: “Ik ben een onbetrouwbare verteller. Als kunstenaar laveer je tussen ieders waarheid om uiteindelijk bij de meest ware uit te komen.” (De Pont nr 94).

Mijn ervaringen met Kara Walker a Black Hole 

• De woorden ‘zware kost’ van De Wolf zijn een terechte waarschuwing voor deze tentoonstelling;
• Ik realiseer me dat ik relatief weinig weet van de geschiedenis van de slavernij in de Verenigde Staten. Mede hierdoor vind ik een bezoek aan deze expositie de moeite waard;
• De verhalen die Colson Whitehead beschrijft in ‘De ondergrondse spoorweg’ hebben me verder geholpen om de animaties en films van Walker beter te begrijpen;
• Neem ruim de tijd voor deze tentoonstelling, er zitten veel lagen in Walkers’ werk dat vraagt om aandacht;
• Toen ik de expositie bezocht waren er drie schoolgroepen die een rondleiding kregen. Ik zou alle docenten geschiedenis en maatschappijleer op middelbare scholen willen aanraden die tentoonstelling met hun leerlingen te bezoeken.

A Black Hole is Everything a Star Longs to Be van Kara Walker is nog tot en met 24 juli 2022 te zien in Museum De Pont in Tilburg. Je hebt gratis toegang met de Museumkaart.

© tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en toestemming van Museum De Pont, Kara Walker, courtesy of Sikkema Jenkins & Co. (New York) en Sprüth Magers (Berlin).