Museum Voorlinden feliciteert
Yayoi Kusama met 90!

De Japanse kunstenares Yayoi Kusama is 22 maart 2019, 90 jaar geworden. Museum Voorlinden feliciteert haar met deze bijzondere mijlpaal. Je bent de hele zomer welkom op dit vrolijke verjaardagsfeest. Kusama ontvangt je met veel stippen, netten, spiegels en oneindig veel lichtjes. Trek je mooiste jurk of shirt aan. Misschien heb je iets met bolletjes, een net of een oranje pruik? Mijn geheim tip: Ga op een doordeweekse dag, dan is het rustig(er) in het museum. Wij konden zonder wachttijd zelfs vier keer in de oneindige spiegelkamer, dé meest indrukwekkende ervaring op dit verjaardagsfeest.

Sneak preview – ©video Wilma Lankhorst

“Mijn grootste wens is dat ik wil leven als een kunstenaar,
met de kracht van kunst.
Daar heb ik mijn hele leven naar gestreefd”.

Uitspraak Yayoi Kusama

Kennismaking met Yayoi Kusama

Yayoi Kusama is op 22 maart 1929 geboren in Matsumoto (Nagano regio) in Japan.
Haar vader (Kamon) komt uit een rijke Japanse familie. Als hij met de vooraanstaande Shigeru Kusama trouwt, neemt hij haar familienaam aan. Kamon wordt directeur van de zadenkwekerij, het familiebedrijf van moederskant. Het gezin telt vier kinderen, Yayoi is de jongste. Ze heeft één oudere zus en twee broers.

Geen gezellige jeugd

Thuis ervaart de jonge Kusama steeds een sfeer van strijd tussen haar ouders. Haar moeder houdt zich bij de opvoeding zeer strikt aan de vele regels van de Japanse tradities. Haar vader leeft losser en neemt het ook niet zo nauw met de huwelijkse trouw. Moeder Shigeru geeft Yayoi regelmatig de opdracht om haar vader, in het geheim, te volgen als hij weer eens naar een maîtresse gaat. In haar autobiografie (Infinity Nets, Japan 2002) geeft Yayoi aan dat het zien van deze beelden o.a. de oorzaak is voor haar aseksualiteit.

Wat ligt er achter die bergen?

Als jong kind heeft Yayoi al last van paniekaanvallen en hallucinaties. De eerste hallucinerende ervaring die zij zich herinnert, is zittend aan de rand van een veld met bloeiende violen. Terwijl ze naar de violen kijkt, beginnen de bloemen tegen haar te praten. In paniek rent ze naar huis en sluit ze zich op in haar kamer. Rondom de stad Matsumoto liggen bergen, Yayoi beschrijft ze als de Japanse Alpen. Steeds aan het einde van de dag als de zon achter de bergen wegschuift, vraagt Kusama zich af wat er achter die bergen ligt. Wat gebeurt er achter die bergen die dagelijks ons zonlicht lijkt in te slikken? De Japanse samenleving was in die dag verstikkend voor vrouwen met een ambitie.

“Als je wilt schilderen, dan hoef je niet meer thuis te komen”.

Uitspraak Shigeru Kusama moeder van Yayoi.

Verscheurde kindertekeningen

Als kind tekende ze graag, maar haar moeder verscheurde haar tekeningen. Moeder en dochter hebben een moeizame relatie. De moeder leeft strikt volgens de regels, de dochter wil vrij zijn. Schilderen als hobby kan nog, maar beroeps kunstenaar worden is geen optie voor de moeder.

Maar Kusama is zeker van haar zaak: ze moet en zal kunstenaar worden. Ondanks de tegenwerking van haar moeder, schrijft Yayoi zich in (1948) voor een studie aan de School voor Kunst en Kunstnijverheid in Kyoto.

Haar eerste solotentoonstelling

Drie jaar later, heeft ze haar eerste solotentoonstelling in het stadhuis van haar geboortestad. Hier toont ze gouaches en aquarellen. Kusama weet dat als ze kunstenaar wil worden, ze weg moet uit Japan. Weg van haar conservatieve familie. Maar waar kan ze naar toe? Op een dag stuurt ze een brief naar de president van Frankrijk. En ze krijgt een antwoord. De toenmalige Franse president, René Coty, heeft opdracht gegeven informatie voor Kusama te verzamelen. Deze kan ze ophalen bij de ambassade in Tokyo. Hij geeft haar ook het uitdrukkelijke advies is om eerst de Franse taal te leren.

“Dear Sir,
I would like to see your country, France
Please help me”.

Bron: Infinity Nets, autobiografie van Yayoi Kusama (Japan 2002)

  

l. Into the Woods (1983)r. Macaroni Handbag (1965)beide Coll. Voorlinden.

Georgia O’Keeffe

Het leren van de Franse taal, gaat Yayoi niet zo goed af. Ze verlegt haar grenzen en kijkt nu richting Amerika. Daar kan ze alleen maar naar toe als ze een introductiebrief heeft en iemand die haar financieel ondersteunt. In een tweedehands boekenzaak in Matsumoto ziet Kusama een boek met werk van de Amerikaanse kunstenares Georgia O’Keeffe. Ze pakt weer haar pen op en schrijft op 15 november 1956 een brief aan O’Keeffe. En ook dit maal krijgt ze antwoord.

“In dit land (Amerika) is het moeilijk voor kunstenaars om een bestaan op te bouwen.
Ik vraag me af hoe dat is in Japan?”.

Brief Georgia O’Keeffe aan Yayoi Kusama op 14 december 1955

Het Amerikaanse avontuur begint in Seatlle

De introductiebrief is geregeld, nu nog een sponsor. Die vindt Kusama via het diplomatieke circuit in Japan. Een ver familielid van Kusama, Etsujiro Uehara brengt haar in contact met de weduwe van Mr. Ota. Het echtpaar Ota behoorde tot de eerste groep Japanse immigranten in Amerika. Ota richt een bank op in Seattle en adviseert hotels en zakelijke ondernemingen. Zijn weduwe Mrs. Ota wordt sponsor van Kusama’s kunstonderneming. En zo landt Yayoi Kusama op 18 november 1957 op de luchthaven van Seattle. Haar artistieke avontuur begint aan de zonnige westkust van Amerika. Ze heeft dan al een toezegging voor een tentoonstelling in Gallery Dusanne op zak.

“Ik houd van pompoenen, vanwege hun humoristische vorm
en het warme gevoel dat ze me geven”

Uitspraak Yayoi Kusama

Kimonos vol dollars

In die dagen mocht je maar een beperkte hoeveel geld Japan uitvoeren. Kusama nam veel meer op dan wettelijk was toegestaan. In haar koffer zitten 20 kimono’s waarin ze haar dollars heeft verpakt. Als het toestel uit Japan vertrekt, zijn er uiteindelijk maar vier gasten aan boord. Kusama kijkt vanaf grote hoogte gefascineerd naar de oneindige ruimte onder haar. Ze ziet overal bewegende schuimkoppen op het water van de oceanen. Dit beeld sluit aan bij haar fascinatie voor oneindige netten. Ze zijn haar inspiratiebron voor haar geliefde ‘net paintings’. Op een donkere achtergrond, schildert Kusama met oneindig veel geduld, honderden kleine halve manen. Golven in een oneindige ruimte, beelden zonder perspectief of balans, maar wel heel zen.

“Mijn canvassen zijn gordijnen die me scheiden van
de mensen en de werkelijkheid”.

Uitspraak Yayoi Kusama

Van Seattle naar New York in 1960

Snel na aankomst in Seattle, maakt Yayoi zich klaar voor haar eerste expositie in Gallery Dusanne. Voor haar Amerikaanse debuut selecteert Kusama aquarellen en pasteltekeningen. De tentoonstelling wordt een succes en Kusama wil verder reizen naar haar eigenlijke doel in Amerika: New York. Haar contacten in Seattle raden haar dit af. Kusama zegt hier zelf over: “Ik stond in Seattle aan de voet van de berg, ik wilde absoluut de top beklimmen en dat was New York”. Kusama heeft ze haar eerste tentoonstelling in New York in 1960, vier maanden later een tweede in Washington DC. Dan gaat haar roem de oceaan over en is er belangstelling vanuit Duitsland en Frankrijk.

Kusama in Nederland

In 1967 doet ze met enkele werken mee aan een expositie in het Stedelijk in Amsterdam. Haar eerste solotentoonstelling ons land is in 2008 in Museum Boijmans van Beuningen. In dat jaar komt ook een film-documentaire uit over haar leven en werk: “Yayoi Kusama, I adore myself”.

“Ik wil (verborgen) leven in een wereld die halverwege
mysterie en symbool ligt”.

Citaat uit essay van Yayoi Kusama gepubliceerd in New Artist’s Statement (New York 1955)

Kunst is medicijn tegen paniekaanvallen

De levendigheid van Amerika in het algemeen en de hectiek in New York in het bijzonder, trekken een sterke wissel op Yayoi’s geestelijke gezondheid. Ze heeft behoefte aan rust en verwacht die in Japan te vinden. Ze leert zichzelf dat ze haar paniekaanvallen alleen kan bestrijden door het maken van kunst. Herhaling van situaties die haar beklemmen, bestrijdt ze met het oneindig herhalen van symbolen. Haar angst voor seks, bestrijdt ze o.a. door het maken van duizenden penissen van stof. Deze fallussen van stof, plakt ze in honderdvoud op boten, stoelen en/of banken.

Opname in psychiatrische kliniek

Als Kusama in 1973 terug gaat naar haar geboorteland, laat ze zich vrijwillig opnemen in een psychiatrisch ziekenhuis. Ondanks haar grote succes als kunstenaar blijven de paniek aanvallen komen. Tegenover de psychiatrische instelling richt Kusama een studio in. Hier werkt ze nog steeds elke dag. Yayoi Kusama heeft een sterkte behoefte aan zekerheid en continuïteit. Een strak dagelijks ritme, herhaling in werk én symbolen/motieven geeft haar die zekerheid.

“Als ik bezig ben met mijn werk, verdwijnt alles om me heen.
Mijn handen scheppen dan mijn werk. Als kunstenaar is het mijn taak om zicht te krijgen op mijn visie”.

Uitspraak Yayoi Kusama

Narcissus Garden

Als Kusama in 1966 deelname aan de Biënnale van Venetië wordt geweigerd, verzint ze een list. Op verschillende waterpartijen in Venetië laat ze spiegelende bollen drijven. Ze noemt deze bollen de ‘Narcissus Garden’. Mede door deze opvallende installatie en happening, weet iedereen in de kunstwereld na deze actie wie Yayoi Kusama is. Twintig jaar na haar terugkeer in Japan, nodigt de regering haar uit om Japan officieel te vertegenwoordigen op de Biënnale in Venetië (1993).

Polkadot Princess

Haar unieke expressie met stippen bezorgt Kusama de bijnaam Polkadot Princess. Door het gebruik van stippen probeert Kusama in haar installaties een oneindig universum te bereiken. Ze wordt geassocieerd met surrealisme, installaties, popcultuur en ‘perfomances’, maar uiteindelijk kun je haar werk aan geen enkele kunstcategorie toeschrijven. Ondanks alles blijft Yayoi Kusama door de jaren heen altijd haar zelf. Dat is uiteindelijk haar grootste kracht. In tegenstelling tot veel levende kunstenaars vindt Kusama het geen enkel probleem als haar werk wordt gefotografeerd. Ze vindt het juist fijn dat haar kunstwerken massaal digitaal worden verspreid. Door de beelden en video’s van haar kunstweken veelvuldig te delen, creëert haar publiek een oneindig universum voor haar.

Als je haar kleurrijke beelden op je Social Media-kanalen plaats, zet er dan ook de volgende tags bij #kusama #dots #polkadot. Dan werk je actief mee aan een online oneindig universum voor deze unieke kunstenaar.

“Mijn missie als kunstenaar is om te doorgronden hoe iemand zou moeten leven, zoals zij of hij is geboren, als mens in deze wereld”.

Uitspraak Yayoi Kusama

Yayoi Kusama is nog t/m 1 september 2019 te zien in Museum Voorlinden in Wassenaar. Toegang €17,50, de museumkaart is hier niet geldig.
Bij deze entreeprijs is ook de tentoonstelling Less is More, uit de eigen collecte inbegrepen.

© video, foto’s en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum Voorlinden, Yayoi Kusama en alle bruikleengevers.

Interessante autobiografie

De autobiografie (links omslag) van Yayoi Kusama, getiteld ’Infinity Nets’ (Tate Publishing 2011) kan ik je van harte aanbevelen. Deze paperback is te koop in de Museumwinkel van Voorlinden, of als e-book ( € 11,99)  bij mijn favoriete Nijmeegse boekhandel.

(s)Tip 1

Ga bij voorkeur op een doordeweekse dag in de ochtend, dan is het rustiger in het museum

(s)Tip 2

Reserveer vooraf tijdig een kaart en tijdstip online

(s)Tip 3

Vraag bij binnenkomst direct of je en time-slot kunt reserveren voor de Infinity Mirrow Room: Gleaming Lights of the Souls.

Wil je meer weten, lees dan hier verder.

 Yayoi Kusama is een veelzijdig avant-garde kunstenaar. Ze schildert, beeldhouwt, ontwerpt, maakt (video)installaties en schrijft boeken. Ze is ook een grote inspiratiebron voor modehuizen. “Ondanks alles blijft Yayoi Kusama altijd zichzelf. Dat is uiteindelijk haar grootste kracht”,

aldus Francis Morris, directeur Tate Modern Londen.

Kusama in beeld: AVRO-TROS Kunst uur 1 april 2018