Heb jij al eens door een schilderij gelopen? Neen, ik heb geen zonnesteek opgelopen. Op een van de warmste dagen van deze tropische zomer was ik in de Fabrique des Lumières in Amsterdam. In een van de vele hallen van de Westergasfabriek, kun je wandelen door de kleurrijke Weense wereld van schilder Gustav Klimt. Zin in een kleurrijke verrassing?
Een immersieve expositie
Op de folder staat dat we een immersieve expositie gaan bezoeken. Dat wil zeggen dat je jezelf letterlijk onderdompelt in kunst. In ons land is dit nog en relatief nieuw begrip. Het Mondriaan-huis in Amersfoort heeft zo’n (geluids- en video) installatie laten maken bij het werk Victory Boogie Woogie. In Berlijn heb ik Van Gogh Alive en Jeroen Bosch Alive ervaren. Het zijn belevenissen die je altijd bij blijven. Nu kun je dat ook in Amsterdam ervaren. Zoals Gustav Klimt (1862-1918) in de Fabrique des Lumières.
Wenen eind 19e eeuw
Na een korte introductie in de hal, loop je een donkere gang in. Daar zie je eerst een paar beelden van de historische Westergasfabriek. Je ziet onder welke (bizarre) omstandigheden de mensen hier lange dagen maakten voor een laag loon. De iconische, ronde gashouder op dit terrein is in 1902 gebouw. Dit is ook de tijd waarin Klimt en zijn vrienden in Wenen actief waren in de Wiener Secession. Deze kunstvereniging werd in 1897 mede opgericht door Gustav Klimt. Deze club was een afsplitsing (secessie) van het Wiener Künstlerhaus. De leden van de Secession keerden zich tegen het traditionalisme in de kunst. Mooie videobeelden nemen je mee in de sfeer van Wenen tijdens de eeuwwisseling.
Neoklassiek Wenen
Het wordt stil in de gasfabriek als de beelden van het monumentale Burgtheater de ruimte vullen. De plafonddecoraties zijn de echte sfeermakers. Langzamerhand worden verschillende fresco’s in neoklassieke stijl van Klimt en Hans Makart (1840-1884) opgebouwd en zitten we opeens in het Weense Kunsthistorisch Museum. Naast een selectie van het werk van Klimt en Makart zie je werken uit het oeuvre van Egon Schiele (1890-1918) en architect Otto Wagner (1841-1918). De grote zaal is door enkele wanden opgedeeld in drie ruimtes, die met elkaar in verbinding staan. We hebben ervaren dat in elke ruimte het accent op andere details ligt. Neem de tijd om de voorstelling opnieuw te ervaren vanuit een ander gezichtsveld.
Gustav Klimt en de gouden periode
Gustav Klimt was een veelzijdig kunstenaar. Hij tekende, schilderde en maakte ook muurschilderingen. Hij is niet in één stijl te vangen. Je komt zijn werk tegen in drie grote stromingen: Jugendstil, Moderne Kunst (avant-gardistische artistieke uitingen) en het Symbolisme. Bij het grote publiek is Klimt bekend door zijn gouden werken, zoals Judith met het hoofd van Holofernes (1901) de Kus (1907-1908) en Portret van Adéle Bloch-Bauer (1907). Het laatste werk werd wereldberoemd door de film Woman in Gold (2015).
Gustav Klimt richt zich op landschappen
Tien jaar na de oprichting van de Wiener Secession, weekt Klimt zich los van deze vereniging. Hij slaat artistiek een andere weg in, hij gaat landschappen schilderen. In dit werk zie je een duidelijke invloed van het impressionisme. Voor onze ogen groeien bloemen en appelbomen. Er worden dorpjes aan meren gebouwd en de muziek voert ons kijkers mee naar een andere wereld. Dit is wat wordt bedoeld met jezelf onderdompelen in kunst. Op onze kleding verschijnen details van de kunstwerken. We gaan helemaal op in de boomgaard van Klimt.
Gustav Klimt en Egon Schiele
Eén van de andere kunstenaars die we hier zien is Egon Schiele. Zijn opa en vader werkten beiden bij de spoorwegen. Tot zijn 23ste speelde Egon zelf met speelgoedtreinen. Een toekomst bij de spoorwegen leek de vanzelfsprekende stap voor de jonge voor Schiele. Maar zijn moeders wens was dat hij de kunstacademie zou gaan volgen. En dat deed hij. Tijdens zijn studie kwam hij in aanraking met de Wiener Secession en het werk van Klimt. De werkwijze van Klimt is van invloed op de artistieke ontwikkeling van Schiele.
De vroege dood van zijn vader (oorzaak syfilis), twee overleden broers en de problematische verhouding met zijn moeder hebben invloed op de psyché van Schiele. Er zijn schandalen omdat hij zeer jonge meisjes als naakt model gebruikt. Schiele maakt veel zelfportretten, hij beeldt zich vaak af tegen een lege achtergrond. Zijn lichamen zijn vaak hoekig en hij schildert ze in onrealistische kleuren. De vaak panische blik in de ogen van de (zelf)portretten werkt vervreemdend. Zijn meedogenloze zelfportretten worden nog wel eens als schokkend ervaren vanwege het expliciet seksuele, narcistische en exhibitionistische karakter. In 1918 sterft Schiele aan de Spaanse griep.
Gustav Klimt en Emilie Flöge
Zowel in zijn werk als in zijn privé leven spelen vrouwen een belangrijke rol. In 1892 leert hij via zijn broer Ernst de Weense modeontwerpster Emilie Flöge (1875-1952) kennen. Ernst is getrouwd met Helene Flöge, de zus van Emilie. Hun broer Hermann heeft een textielbedrijf. In 1892 opent hij samen met zus Pauline een modeschool. Emilie en Helene beginnen hier hun mode carrière.
Eigen modesalon
In 1903 openen de twee zussen Flöge hun eigen haute couture modesalon in Wenen. Zij ontwerpen kleding in de stijl van de nieuwe, zogenaamde Reformbeweging. Hierdoor worden de vrouwen eindelijk verlost van het nauwsluitende korset en de lastige hoepelrok. Emilie ontwerpt vooral losse en wijde japonnen. De expositie opent met een beeld van Gustav Klimt in een van haar ontwerpen. Ze trouwen niet, maar hebben een intieme relatie. Ze schrijven elkaar vaak brieven en delen ideeën uit. Als Klimt in 1918 een fatale beroerte krijgt, zijn zijn laatste woorden “Haal Emilie”.
Kleurrijke vrouwen
In Amsterdam wordt er geen woord over Emilie gezegd, maar kunsthistorici vermoeden dat zij verschillende keren Klimt ’s model was. Naast Emilie beeldt Klimt veelvuldig kleurrijke vrouwen af in zijn werk. Hier zweven de vrouwen sierlijk over de wanden van de Fabrique des Lumières. In een aparte ruimte kun je zien welke schilderijen van Klimt, Makart en Schiele aangevuld met architectonische werken van Wagner zijn gebruikt in deze immersieve expositie. Neem de tijd en dompel je volledige onder in de kleuren èn de muziek bij Gustav Klimt in Amsterdam.
Je kunt ‘Gustav Klimt, Goud en Kleurrijk’ nog tot en met 31 december 2022 zelf ondergaan in Fabrique des Lumières in Amsterdam. Hier kun je online je kaartje reserveren.
Ook te zien, de korte voorstelling ‘Hundertwasser, in de voetsporen van de Wiener Secession’ en enkele hedendaagse videocreaties in Journey & Memories. In Journey maak je een experimentele reis met als thema de oorsprong van fotonen, een van de elementaire deeltjes van het licht.
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen en stills met dank aan en goedkeuring van Fabrique des Lumières.
Meer lezen over moderne kunstenaarskoppels?
- Lees hier mijn ervaringen met kunstenaarsparen in Centre Pompidou in Metz.
- Modern couples in het Barbican Centre in Londen.