Van Gogh in dagboek Emile Bernard

Dagboeken staan bol van geheimen. Soms worden ze na de dood van de auteur publiek geheim. Dit overkwam de Franse schilder, criticus, illustrator en dichter Emile Bernard. Nadat hij in 1886 door Fernand Cormon uit diens Parijse atelier was gezet, ging hij naar Bretagne. Hij schrijft, schetst en tekent over zijn reiservaringen. Daarnaast verstuurt hij brieven aan familie en vrienden. Later verzamelt hij veel losse vellen en plakt ze in een oud kasboek. Dat boek vult hij verder aan en zo ontstaat een omvangrijk schetsboek met ruim 850 tekeningen en schetsen. Op een van deze tekening komen we een bekende Nederlander tegen: Vincent van Gogh. Op 30 maart a.s., op Vincent’s geboortedag, wordt deze bladzijde omgeslagen op de tentoonstelling ‘Emile Bernard, am Puls der Moderne’   in de Kunsthalle Bremen. Vanaf die dag kan het publiek kennis nemen van Vincent van Gogh in de uitvoering van Emile Bernard.

Ontmoeting in Parijs

De jonge Franse schilder Emile Bernard schrijft zich in 1884 in bij het atelier van Fernand Cormon in Parijs. In april 1886 stuurt Cormon hem weg omdat hij te rebels is. In het najaar van 1886 komt Vincent van Gogh in de Franse hoofdstad aan, ook hij schrijft zich in voor de lessen bij Cormon. Het blijft gissen maar de kans is klein dat Van Gogh en Bernard elkaar bij Cormon hebben getroffen. De kans is groter dat dit in het najaar van 1886 in  een van de vele Parijse dranklokalen is gebeurd. Net als vele andere kunstenaars waren Bernard en van Gogh regelmatige bezoekers van cafés. Hier werden ideeën uitgewisseld en nieuwe plannen gemaakt. Zowel Van Gogh als de vijftien jaar jongere Bernard waren steeds op zoek naar nieuwe uitdagingen, andere richtingen voor de schilderkunst. Van Gogh was onder de indruk van het enthousiasme en de vrijmoedigheid van Bernard. Emile sloot gemakkelijk vriendschappen uiteindelijk ook met de stugge Vincent. Volgens het schetsboek van Bernard heeft hij eind 1886/begin 1887 de pentekening van Van Gogh gemaakt die we nu kunnen zien in Bremen. In de zomer van 1887 nodigt Bernard Van Gogh uit voor een bezoek aan het huis van zijn ouders in Asnières. Samen maken ze hier en op het eiland La Grande Jatte enkele impressionistische werken.

Père Tanguy

Zowel Bernard als Van Gogh waren klant bij Julien Tanguy, een handelaar in schildersmaterialen. In zijn winkel aan de Rue Clauzel in Parijs ontmoeten kunstenaars elkaar en werd nieuw werk getoond. Zowel Bernard als van Gogh maken een portret van Tanguy en werken dat later uit in het atelier van Bernard in Asnières. Bernard richt zich volledig op het hoofd van Tanguy en zet hem in heldere kleuren in gedurfde kleurencombinaties (groen en rosé) op het doek. Op de achtergrond schildert hij arabesken in wit en blauw. Van Gogh pakt het helemaal anders aan. Het lijkt erop dat Vincent in 1887 stilistisch nog minder avontuurlijk is dan Bernard. Van Gogh richt zich in zijn portret op de interpretatie en de inhoud. Hij schildert Tanguy in driekwart lengte met zijn blauwe werkpak aan en een gele strohoed op, tegen een kleurrijke achtergrond van Japanse prenten.

Blauwe koffiekan

Als Vincent in het voorjaar van 1888 naar Zuid-Frankrijk vertrekt, is Bernard bezig met ‘De Blauwe koffiekan’. Vincent heeft dit werk in wording gezien en schrijft er later over aan zijn broer Theo. In Arles maakt Vincent zijn versie met als titel ‘Stilleven met koffiekan’. Bernards werkt blinkt uit door zijn strakke compositie en meer gestileerde weergave van de kan en het fruit dat er voor ligt. Het beeld van Vincent is losser en speelser, misschien in dat stadium nog iets minder in balans. Kunstkenners roemen dit werk van Bernard door de perfecte balans zowel door de opzet van de compositie als door de kleurkeuze.

Briefwisseling

Als Vincent naar Arles vertrekt, blijft hij contact houden met Emile via brieven.  Tussen december 1887 en november 1889 schrijft Van Gogh minimaal 21 brieven aan Bernard. Hierin vertelt hij onder andere over zijn ervaringen in Zuid-Frankrijk, zijn nieuwe ideeën en geeft hij reacties op werk en schetsen die Bernard hem heeft gestuurd.
Bernard schrijft in 1889 zijn eerste artikel over het werk van Vincent voor het blad ‘Le moderniste illustré’. Het duurt tot een jaar na Vincent’s dood voor deze bijdrage wordt gepubliceerd. Op de omslag staat een zelfportret van Gogh met gele strohoed (te zien in de tentoonstelling).

Na de dood van Vincent houdt Emile contact met Van Gogh’s familie. Bernard wil als eerbetoon de briefwisseling tussen hem en Vincent bundelen en publiceren. Na Theo’s overlijden houdt Bernard contact met de weduwe van Theo, Jo Bonger en haar familie. In een van de laatste zalen van de Bernard-tentoonstelling is een zelfportret (1902-03) te zien dat Bernard heeft geschonken aan Andries Bonger, de broer van Jo, Vincent’s schoonzus. In de linker bovenhoek van dit zelfportret met roze rozen( Roses mystiques) staat een opdracht van Emile Bernard aan Andries Bonger: A nos amis de Hollande’ – voor mijn Nederlandse vrienden. Kunsthalle Bremen nodigt de Hollandse vrienden van Van Gogh van harte uit voor de tentoonstelling ‘Emile Bernard, am Puls der Moderne’.

 Overeenkomsten tussen Emile Bernard en Vincent van Gogh op een rijtje:

• Schilders en tijdgenoten;
• Beiden steeds op zoek naar vernieuwing;
• Allebei leerling van Fernand Cormon in Parijs;
• Schrijven allebei veel brieven over hun werk & leven;
• Ze schrijven ook brieven aan elkaar;
• Ze delen korte tijd een atelier in Parijs;
• Werken samen een zomer in Asnières;
• Allebei hebben ze een speciale voorkeur voor Japanse prentkunst;
• Ze werken beiden samen met Paul Gauguin;
• Allebei krijgen ze ruzie van Paul Gauguin;
• Ze schilderen allebei een blauwe koffiekan;
• Ze maken allebei een portret van Mr. Père Tanguy.

Emile Bernard, am Puls der Moderne  nog te zien tot 31 mei 2015 Kunsthalle Bremen
Iedere dinsdagavond open tot 21.00 uur. In het museum vind je café-restaurant Canova waar naast koffie en taart, heerlijke lunches en diners worden geserveerd.
Voor de liefhebbers is er een zeer lezenswaardige (Duitstalige) catalogus (256 p) € 29

Bremen is ideaal per trein te bereiken. Je reist via Deventer /Hengelo naar Osnabruck en stapt daar over naar Bremen. Hier vind je meer informatie.

© tekst Wilma Lankhorst
© foto’s met dank aan Kunsthalle Bremen

Foto ‘de blauwe koffiekan’
Emile Bernard 1888 –
© Kunsthalle Bremen – Der Kunstverein in Bremen / Foto: Lars Lohrisch

Foto schetsboek
Emile Bernard – L’enfance d’un peintre
Bernard-Album, blz. 17- 18
© Kunsthalle Bremen – Der Kunstverein in Bremen, Kupferstichkabinett / Foto: Karen Blindow

Foto zelfportret Emile Bernard
Zelfportret met bloemenvaas, 1897|
Van Gogh Museum Amsterdam; uitgeleend door het Rijksmuseum in Amsterdam (schenking van Françoise W. M. Bongervan der Borch van Verwolde, 1936)
© Van Gogh Museum, Amsterdam

De Graanoogst – Emile Bernard 1888
Eigendom Musée d’Orsay Parijs