Op zoek naar het leven van Boeddha
Vanaf 16 september 2018 kun je in De Nieuwe Kerk in Amsterdam de expositie ‘Het leven van Boeddha’ ontdekken. De samenstellers willen ons een zo helder én feitelijk mogelijk beeld geven van het leven van Boeddha. In de 2500 jaar dat deze levensvisie bestaat, zijn allerlei verschillende stromingen ontstaan. Om een goed beeld te krijgen, gaan we in deel één van dit tweeluik, dieper in op het levensverhaal van de Boeddha. In deel twee neem ik je mee naar de tentoonstelling in Amsterdam. Hier komen eeuwenoud en hedendaags samen in ruim 60 kunstwerken.
V.l.n.r. Ingepakte entree © Ugo Rondinone ; Staande Boeddha (China_Wei-dynastie); Hert (2018) Kohei Nawa; Boom (2010) © AiWeiwei; Tekeing gebaseerd op ademhaling (1978) © Allan Kaprow.
De vijf levensfasen van Boeddha
Net als bij vele andere levensbeschouwelijke stromingen, zijn we voor het beginpunt van het Boeddhisme aangewezen op ‘overleveringen’. Het verhaal gaat terug naar in de 6e en 5e eeuw vóór Christus. Plaats van actie: Gautama in het noorden van India. Hier begint het publieke leven van Siddhārtha Gautama (later Boeddha). Zijn levensverhaal wordt verdeeld in vijf fasen van geboorte (1) via de ommekeer (2), de verlichting (3) en zijn eerste leerrede (4) tot aan zijn overlijden (5). In elke levensfase zijn er cruciale ontmoetingen en momenten. Deze leiden steeds weer tot nieuwe kantelpunten in zijn leven.
Tanjobutsu, de historische Boeddha als kind. Japan, Edo periode, 17e – 18e eeuw Ger Eenens Collection – Wereldmuseum Rotterdam.
Geboorte van Boeddha (levensfase 1)
We weten niet precies wanneer Siddhārtha Gautama is geboren. Algemeen wordt aangenomen dat hij tussen 490 en 410 vóór Christus leefde. Als geboorteplek wordt de Noord-Indiase staat Śākya’s genoemd. Zijn vader is de gekozen vorst Śuddhodana, zijn moeder koningin Māyā. In die dagen is het nog traditie in India dat zwangere vrouwen in het ouderlijk huis hun kinderen baren. Daarom vertrekt de zwangere koningin Māyā met haar begeleidsters vanuit het paleis naar het huis van haar ouders. Onderweg beginnen de weeën en zo komt het dat ze in het bos van Lumbinī, een zoon baart. koningin Māyā ‘s enige steun is een boomtak waar ze zich aan vast houdt.
De wijze mannen
Na de geboorte gaat de koningin met haar begeleidsters terug naar het paleis. Daar overlijdt Maya enkele dagen na de terugkeer. De zus van koningin Māyā, tante Prajāpatī, neemt de zorg op zich voor het kind. Als een stel wijze mannen het kind zien, vertellen ze de koning dat zijn zoon tekenen vertoont die op een grote toekomst duiden. Volgens hen zal de jonge prins Siddhārtha’ óf een wereldheerser worden, óf een ‘ontwaakte’, een Boeddha. Koning Śuddhodana wil dat zijn zoon een groot vorst wordt. Hij laat hem opgroeien in een huis vol weelde en zinnelijke genoegens. Op deze manier hoopt de vader dat zijn zoon gebonden blijft aan wereldlijke zaken en dat hij niet het spirituele pad zal kiezen.
Reliëf: Het Grote Vertrek, Pakistan, Gandhāra, 2de–4de eeuw. Coll. Victoria and Albert Museum, Londen.
De Ommekeer (levensfase 2)
En zo de wil van vader geschiedt, groeit de jonge prins Siddhartha op in weelde. Zijn vader laat drie paleizen voor hem bouwen. Elk paleis heeft een aantal lotusvijvers. Als hij zestien is trouwt hij met zijn nichtje prinses Yasodharā, Als hij 29 jaar wordt wil hij toch weten hoe het leven buiten de paleismuren eruit ziet. Hij maakt rijtoeren naar parken buiten de stad en zo ontmoet hij een oude grijsaard, een zieke die het uitschreeuwt van de pijn en een lijk dat naar een crematieplaats wordt gebracht.
De asceet
Als zijn wagenmenner Channa zegt dat dit het lot is van ieder mens, is de schok compleet bij de prins. Als hij even later een asceet ziet, wordt de prins getroffen door de serene rust die deze man uitstraalt. In hem groeit het idee dat er een manier is, een pad, dat de mens kan bevrijden van zijn lijden. Korte tijd later besluit hij om zijn luxe prinselijke leven in te ruilen voor een eenvoudig en sober (ascetisch) leven. En dan krijgt hij te horen zijn dat zijn geliefde vrouw een zoon heeft gekregen. Hij besluit om de jongen één keer te zien om daarna de wildernis in te vertrekken.
Uitgehongerde Boeddha Gautama. Thailand (1890) Ger Eenens Collection – Wereldmuseum Rotterdam.
De Verlichting (levensfase 3)
Tijdens zijn zoektocht ontmoet Siddhārtha enkele wijzen. Van hen leert hij o.a. meditatietechnieken en ze vertellen hem over al hun inzichten. Siddhārtha luistert aandachtig naar hen. Hij komt tot de conclusie dat zij hem niet brengen wat hij zoekt en hij gaat verder. Hij beoefent de strenge ascese, is na zes jaar vel over been en dan verliest hij zijn bewustzijn. Maar ook deze oefening brengt hem geen inzicht. Verder gaat de reis, nu naar het bos van Uruvelā. Daar gaat hij onder een grote vijgenboom (de bodhi-boom) zitten.
Bezoek van de duivel
Zittend onder de boom richt Siddhārtha zijn blik naar het oosten. Via meditatie zoekt hij naar een bevrijdingsweg. Māra, een duivelse figuur, stelt hem op de proef. Maar Siddhārtha laat zich niet afleiden. Hij gaat nog dieper in concentratie en dan, bij het krieken van de dag, schittert de Morgenster. Dat is het moment waarop hij het verlichtende inzicht krijgt waarna hij zo lang heeft gezocht.
- Niets in deze wereld kan op zichzelf, onafhankelijk van al het andere, bestaan;
- Er niets is waaraan de mens zich blijvend kan vasthouden;
- In de mens is geen onveranderlijke, persoonlijke wezenskern te vinden. Er is geen eeuwig ‘zelf’.
Na deze inzichten, dooft alle zelfzucht in de prins raakt hij vervuld van liefdevolle welwillendheid voor en mededogen met alle levende wezens. Zo bereikt hij de totale verlichting: Nirvāṇa. De prins transformeert zich nu tot de Boeddha.
De eerste leerrede (levensfase 4)
Zeven weken na zijn verlichting verlaat de Boeddha het bos van Uruvelā. Hij gaat naar Varanasi (Benares), een belangrijk religieus centrum in India. Iets buiten deze stad ontmoet hij opnieuw de vijf asceten. Aan hen geeft hij zijn eerste prediking, de zogenaamde leerrede. Uiteindelijk bereiken ze alle vijf het moment van verlichting. Deze vijf mannen, Boeddha noemt hen nu ‘bikkhu’ (monnik) vormen samen met hem de kern van een nieuwe kloosterorden de ‘Sangha’, de kloosterorde.
Het weerzien met zijn familie
Uiteindelijk reist hij verder, nu naar zijn geboorteplaats Kapilavastu. Boeddha wil zijn familie laten delen in zijn inzichten. Zijn vrouw Yasodharā wist al van zijn zoektocht. Zij heeft ondertussen zelf al geprobeerd zich op het meditatieve pad te ontwikkelen. Hun zoon treedt toe tot de monnikenorde. Tante Prajāpatī vraagt neef Boeddha om ook een nonnenorde op te richten.
Het nonnenklooster
Nadat zijn vader, koning Suddhodana is overleden, treden zowel mama Yasodharā als tante Prajāpatī toe tot deze nonnenorde. De Boeddha trekt 45 jaar lang door het stroomgebied van de Ganges. Hij geeft les aan iedereen die hem daarom vraagt. Hij onderwijst zijn leer aan vorsten en aan boeren, aan mannen en aan vrouwen.
Het overlijden (levensfase 5)
Als de Boeddha tachtig wordt, vertelt hij aan zijn leerlingen dat hij niet lang meer bij hen zal zijn. En zoals hij voorspelde wordt hij kort daarna ernstig ziek. Hij herstelt weer en gaat met een groep leerlingen naar Vaiśālī. Dit is de stad waar hij graag kwam. Bij het vertrek uit Vaiśālī draait hij zich om. De Boeddha kijkt naar de stad en zegt dan: ‘Nu zal ik Vaiśālī nooit meer zien.’
Hebben jullie nog vragen?
In de plaats Kuśinagara vraagt hij zijn leerlingen om een rustbed voor hem te maken tussen twee Sala-bomen (Shorea robusta). Hij gaat erop liggen en zegt dat hij hier zal sterven. Hij draagt zijn leerlingen op om de leiders van de Malla’s stam op te zoeken. Kuśinagara ligt in hun grondgebied. De Boeddha wil hier niet sterven vóórdat deze leiders weten wat er op hun grondgebied gaat gebeuren.
Alles wat de mens bezielt….
Op zijn sterfbed wordt de Boeddha omringd door zijn leerlingen en de hoogste Malla’s. Vóór het uur van het eeuwige afscheid, wil hij weten of er nog vragen zijn over de leer. Hij stekt deze vraag drie keer. Zowel zijn leerlingen als de Malla’s zwijgen. Dan spreekt Boeddha zijn laatste woorden:
‘Ik zeg jullie: Alles wat de mens bezielt is aan vergankelijkheid onderhevig. Streeft niet aflatend.’
Na deze uitspraak sterft hij. Op dat moment laten de bomen hun bloemen vallen en de houden de vogels op met zingen. Het lichaam van de Boeddha wordt gecremeerd. Zijn as wordt verdeeld en in stoepa’s in acht koninkrijken in Noord-India ondergebracht.
Wordt vervolgd…
In deel twee van dit tweeluik, deel ik graag mijn ervaringen van de expositie in De Nieuwe Kerk met je. Tot ziens!
Het leven van Boeddha, de weg naar nu is vanaf 16 september 2018 t/m – 3 februari 2019 te zien in De Nieuwe Kerk in Amsterdam.
© tekst Wilma Lankhorst © afbeeldingen met dank aan De Nieuwe Kerk (Amsterdam) en alle bruikleengevers.Foto bomen Ai Weiwei Jack Hems; Hert © Kohei Nawa foto Nobutada Omote Sandwich; Liggende Boeddha Sakyamuni in Nirwana-pose en Tanjobutsu, Quan Am, Boeddha Śākyamuni en hoofd van Boeddha Śākyamuni foto's Erik en Petra Hesmerg.