Hermanus Berserik in Museum MORE
Voor Hermanus Berserik was kunst maken geen hoogdravende bezigheid. Je hoefde er volgens hem ook niet ver voor te reizen. Juist de wereld direct om je heen, zit vol spannende onderwerpen en aanleidingen. Mede hierom kreeg het retrospectief over Berserik de titel: De wereld onder een stolp. Juist door zijn pretentieloze afbeeldingen is Hermanus Berserik één van de meest toegankelijke kunstenaars in onze nationale kunstgeschiedenis. Krijg je al zin om ook even lekker tot rust te komen onder de stolp?
Sneak preview
De man in zijn tijd
Hermanus Berserik, is op 19 juni 1921 in den Haag geboren. Zijn hele leven woont en werkt hij in en dichtbij zijn geboortestad. Op 21 maart 2002 neemt hij Rijswijk ook weer afscheid van het stoffelijk leven. Zijn vader heeft een schoonmaakbedrijf en schildert in zijn vrije tijd stillevens. Hermanus schrijft zich in op de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag (1939-1944).
Hier krijgt o.a. les van Paul Citroen en Rein Draijer. Van Willem Rozendaal krijgt hij o.a. lessen in grafische technieken. Aan het einde van zijn leven zal hij worden herinnerd als tekenaar, schilder en graficus. Maar hij ontwierp ook kostuums voor theatergezelschappen, tekende zelfs een film over de Deltawerken. Volgens Chiene Vos, was hij ook een begenadigd verteller. En dat zien we hier ook. Hij vertelt zijn verhalen met beelden.
Dromen van Parijs
Hij droomt in die jaren van een bezoek aan Parijs en van de Franse modernisten. Een echt bezoek laat nog enkele jaren op zich wachten. In zijn fantasie ziet hij in Den Haag ook Parijse steegjes. Vrij snel na de oorlog maakt hij enkele reizen o.a. naar Parijs (1946), Algiers en Tunis. In 1947 trouwt hij met textielkunstenares en fotografe Hermiene Françoise (Mien) Vouté. Na zijn huwelijk betrok hij eerst een woning in het Rode Dorp bij Den Haag Hollands Spoor. Als je in de trein richting Dordrecht zit kun je nu nog twee van de vier muurschilderingen zien die hij ‘samen’ met zijn zoon Teun en dochter Françoise in 1968 heeft gemaakt
l. zoon Teun in de poppenkast, m. dochter Francoise, r. zelfportret met muze (Mien).
In 1952 verhuist het gezin naar het voormalige tuinmanshuis op Landgoed De Voorde in Rijswijk. Als jonge vader, vult Berserik zijn lerarensalaris aan de vrije Academie aan met het maken van affiches, klein drukwerk en illustraties. Later wisselde hij schilderopdrachten af met reclamewerk. Van 1958 tot 1978 is hij zelf docent aan de Koninklijke Academie. Hij eist van zijn studenten het uiterste, maar is ook gul in het delen van zijn ervaringen en kneepjes. In de rubriek ‘Jongens onder elkaar’* schreef hij de mooiste verhalen over kunst en kunstenaars. Ook schreef hij puntig over allerlei mensen die meenden dat ze een belangrijke rol speelden in de kunstwereld van die tijd.
(* periodieke publicatie van het Schilderkunstig Genootschap Pulchri Studio).
Als 8-jarige jongen (1929) ziet een sigaarvormige gevaarte zweven boven Holland Spoor, op weg naar Amsterdam. Dezelfde zeppelin inspireerde Carel Willink in 1933 tot zijn verbeelding van het luchtschip. Dit doek hangt in een ander deel van Museum MORE.
Poppen, zeilschepen en zeppelins
De tentoonstelling begint met enkele foto’s waaronder een zwart-wit portret van Berserik. Hierop trekt hij op een onhandige manier een trui aan. Er is ook een groepsfoto van zijn eerste jaren aan de Koninklijke Academie. Daarna ontvouwt zijn artistieke leven zich in drie zalen. Aan het einde van de eerste zaal, kun je een video bekijken die speciaal voor deze tentoonstelling is gemaakt. Deze introductievideo kan ik je van harte aanbevelen. Thema’s die je regelmatig bij hem terug ziet zijn poppen, clowns, wielrenners, camera’s, vuurtorens, zeppelins en antieke zeilschepen.
Tekenaar & graficus
We zagen al dat Hermanus Berserik van meerdere markten thuis was. In de tweede zaal zie je een groot aantal voorbeelden van (reclame)werken die hij o.a. in opdracht van de PTT, de NS, de KLM en Philips heeft gemaakt. In de vitrines liggen allerlei leuke voorbeelden uit deze tijd. Tijdens mijn bezoek, hoor ik bij veel bezoekers een ‘aha-beleving’. Ik ontdek hier een boekomslag die thuis bij me in de kast staat: De wereld gaat aan vlijt ten onder van Max Dendermonde (Salamander-pocket). In het oeuvre van Berserik spelen prenten een relatief grote rol. Hij wordt tot de belangrijkste grafici van zijn generatie gerekend.
In de tentoonstelling krijg je een overzicht van Berserik’s werk van zijn vroegste laten we zeggen, naïeve stadsgezichten (eind jaren 40) via zijn kleurrijke expressionisme uit de jaren 50 tot zijn meer realistische volwassen stijl in zijn laatste en langste fase.
De wereld om hem heen
Na de oorlog gaan de meeste kunstenaars abstract werken. Ze zetten zich af tegen het oude, tegen het figuratieve. Berserik trekt zich daar weinig tot niets van aan en zoekt zijn eigen weg in zijn schilderijen. In de derde zaal zie je hier prachtig voorbeelden van: Berserik III, Bers (zoals vrienden hem noemden) in zijn boot, benen omhoog en een groot aantal zelfportretten. De ene keer zweeft hij boven de polder, de andere keer laat hij zich zien als schilder met zijn muze (Mien) naakt achter tussen de struiken. Je leert hier dat voor Berserik het maken van kunst geen hoogdravende bezigheid was. Hij genoot van klein geluk.
Hij zei hier zelf over: “Ik heb geen boodschap. “Ik doe bij voorbaat afstand van alle heroïek. Ik schuw het grote gebaar dat zo gauw hol kan zijn. Ik wil de beschouwer niet schokken. Men kan geneigd zijn te zeggen dat ik niet veel heb. Ik héb ook niet zo veel, ik moet het er maar mee doen. Het enige wat ik zoek is rust, evenwicht, een beetje poëzie”. Mede ook door het formaat en de gekozen afbeeldingen, hebben veel van zijn werken iets intiems. Berserik koesterde de gewone dingen en het kleine geluk. Geniet van zijn zomerluchten, de bloemen, zijn dochter met de duiven en zijn zoon in de poppenkast.
De wereld onder een stolp van Hermanus Berserik is nog t/m 21 januari 2018 te zien in Museum MORE in Gorssel.
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum MORE en Erven Berserik