Als je over de drempel loopt in De Nieuwe Kerk in Amsterdam, stap je in de eeuw van Juliana. 75 Jaar na de inhuldiging van de oma van Koning Willem Alexander is de tentoonstelling ‘De eeuw van Juliana’ hier nu te zien. Haar dochters waren als tieners aanwezig bij de inhuldiging van hun moeder als koningin in 1948, ze regeerde tot 1980. Haar oudste dochter, nu (weer) prinses Beatrix opende de tentoonstelling. Ook Anna Roosevelt, kleindochter van de voormalige Amerikaanse president Franklin Roosevelt en first lady Eleanor Roosevelt was hierbij aanwezig.
Voile paleismuren
Juliana (1909-2004) was de koningin van mijn tienerjaren. De wisseling van de wacht met haar dochter Beatrix in 1980 staat nog op mijn netvlies. In De Nieuwe Kerk zijn doorzichtige paleismuren van voile stoffen opgetrokken. Deze bedrukte, dunne stoffen geven me direct het gevoel dat het hier om een speciale expositie gaat. Een tentoonstelling met gratie en elegantie. Ik herinner me Juliana als een vrouw die graag gewoon wilde zijn, maar hoe gewoon kun je zijn als je in een gouden kooi bent geboren? Juliana leefde en regeerde in een eeuw waarin veel gebeurde en dat wordt hier gespiegeld aan Juliana’s persoonlijkheid en haar idealen. Ontwerper Lies Willers heeft de geraffineerde paleissetting ontworpen en zo lijkt het alsof je niet een kerk maar een paleis binnenloopt.
Juliana Louise Emma Marie Wilhelmina
Prinses van Oranje-Nassau, hertogin van Mecklenburg
Juliana’s kinderjaren – gouden zonnestralen
Haar ouders, koningin Wilhelmina (1880-1962) en prins (achterneef) Hendrik (1876-1934) hebben lang op de komst van hun dochter moeten wachten. Voorafgaand aan de geboorte, kreeg Wilhelmina verschillende miskramen. In de biografie ‘Juliana, vorstin in een mannenwereld (De Bezige Bij 2016) zegt Jolande Withuis hier over: “De koningin liet tegenover mevrouw Louisa Praetorius (moeder van modeontwerper Joan Praetorius (WL)) doorschemeren dat zij haar miskramen toeschreef aan haar sterk getailleerde, knellende korsetten.” (p. 158). Op een grote zwart-wit foto van moeder en kind staat: ‘een dienaar godsgeschenk.’ De rijkdom spat hier uit de vitrines. Een koninklijke kinderwagen, kanten kleding, cadeaus uit de toenmalige koloniën, sieraden, speelgoed, bestek en nog veel meer. Met de bijgeleverde audio horen we veel leuke details over de bijna 200 bruiklenen uit de door Juliana opgerichte stichtingen zoals de Koninklijke Verzamelingen en het Huisarchief.
De eerste Oranje-student
Prinses Juliana was de eerste Oranje-telg die zich inschreef voor een universitaire studie (1927-1930). Bedenk daarbij dat ze daarvoor nooit buiten de muren van het paleis op een basis of middelbare school heeft gezeten. Wilhelmina regelde onderwijs op maat voor haar dochter aan huis. In haar leergroep zaten ook verschillende leeftijdsgenoten, uiteraard van adel, zodat de prinses niet helemaal alleen was. Op haar achttiende vertrokken de ‘opvoedsters Oosterlee en Sloet’. De prinses kreeg een staatstoelage van 200.000 gulden per jaar en vertelde aan haar ouders dat ze naar de universiteit wilde. Ze koos voor de universiteit van Leiden, die in 1575 was opgericht door haar verre voorvader Willem van Oranje. De prinses volgde colleges Nederlands, Frans, geschiedenis, Duitse mythologie, slavistiek, sinologie en godsdienst. Omdat ze geen officieel middelbaar school diploma had, kon ze geen officiële bul halen. Aan het einde van haar studententijd was de relatief vrije periode in haar jonge leven ook voorbij.
Als ik dit lees, denk ik aan kroonprinses Amalia die ook graag naar de
universiteit wil, maar door bedreigingen thuis de lessen moet volgen.
De Aardhuisconferenties
In de kroondomeinen rondom Paleis het Loo ligt een oud jachtchalet uit 1861 van Koning Willem III. Dit pand is vanaf 1925 gebruikt voor de jaarlijkse Jongverkenners/Jonggidsen (JVG)-meisjeskamp. Juliana wilde als tiener ook graag op kamp, maar de veiligheidsmaatregelen vormden een uitdaging. Deelname van de prinses aan het JVG-kamp in Loosdrecht was daarom geen optie. Als alternatief werd de kamplocatie verplaatst naar de kroondomeinen rondom het Loo. Acht jaar lang heeft de prinses hier de laatste week van augustus doorgebracht met een wisselende groep vriendinnen. In 1928 werd het JVG-kamp omgedoopt tot de Aardhuisconferentie (1928-1932). In de tentoonstelling kun je een video bekijken waarop biograaf Jolande Withuis (1949) meer details geeft over deze bijeenkomsten.
Thuis bij de Roosevelts
Vóór ik deze tentoonstelling heb bezocht, heb ik het boek Juliana’s vergeten oorlog van Jolande Withuis (Bezige Bij 2014 ) gelezen. Door dit boek krijg je een ander, beter uitgewerkt beeld van de prinses die de oorlogsjaren in Canada doorbracht. Bernhard maakte foto’s van haar met de kinderen, al breiend en bloed donerend aan het Rode Kruis. Withuis laat in haar boek zien dat dit (mierzoete) beeld van de kroonprinses haar tekort doet. In Amerika hield Juliana maar liefst zestig radiotoespraken. Leden van Europese vorstenhuizen liepen volgens Withuis tijdens de oorlogsjaren de deur plat bij de Amerikaanse president Franklin Roosevelt en zijn vrouw Eleanor (p. 272 Juliana vorstin in een mannenwereld).
Een mix van rood en blauw bloed
Eleanor combineerde tijdens ‘VIP-dinners’ tafels met daaraan minder bekende burgers met leden van blauw bloed. Dit tot ergernis van haar man. Waarschijnlijk vond Juliana deze aan pak wel inspirerend. In de tentoonstelling in Amsterdam wordt verder ingegaan op deze ‘ambassadeursrol’ van de kroonprinses. Juliana was zeker in die dagen een belangrijke voorvechter van de Nederlandse zaak.
Onze vorstin: Moeder en werkende vrouw
Een wuivende koningin op het bordes
Een van de beelden die mij het sterkst zijn bijgebleven over de regeerperiode van Juliana is het jaarlijkse defilé op Paleis Soestdijk. Achter het koor in de Nieuwe Kerk is ruimte gecreëerd met tafels en stoelen om weer even weg te zwijmelen bij de beelden van dit volksevenement. Er liggen plakboeken op tafel van Oranjefans en verschillende boeken over het leven van Juliana.
Het blauw Juliana-busje
Een maand lang heeft een blauw Juliana-busje door ons land gereden. De deelnemers waren op zoek naar anekdotes over Juliana. In de tentoonstelling kun je daarvan een selectie zien en beluisteren met leuke videobeelden.
Een koningin op de fiets
Het beeld van het laatste deel van de tentoonstelling (jaren vijftig) wordt beheerst door een grote glanzende zwarte Rolls-Royce met twee fiere rood-wit-blauw vlaggetjes. Toch kijk ik liever naar de foto erachter waarop je de koningin ziet op een fiets in het Hollandse landschap. Heel mooi is de gedekte tafel op het koor. Je ziet hier hoe de tafel werd gedekt voor een staatsbanket. Aan de achterkant van dit banket is een videoruimte ingericht waar je op een gemakkelijke stoel de beelden van De eeuw Juliana nog eens rustig aan je voorbij kunt laten gaan.
Een indrukwekkende geschiedenisles in woord en beeld
‘De eeuw van Juliana, een koningin en haar idealen’ is nog tot en met 10 april 2023 te zien in De Nieuwe Kerk in Amsterdam. De expositie is ook op maandag open en gratis te bezoeken met de Museumkaart. Kijk hier voor alle details.
Keuze uit twee audiotours
Bij de entree krijg je een gratis audiotour waarmee je in de expositie kunt kiezen uit twee ingesproken audiotours. In de algemene tour vertellen meer dan twintig stemmen van bekende en onbekende landgenoten iets over de hoofdpersoon Juliana. Denk daarbij aan Jolande Withuis, Paul Rem, Frank Sanders, Claudia de Breij, Noraly Beyer en Herman Pleij. Daarnaast is er de ‘Rebel Queen audiotour’ met Emma Wortelboer en Sahil Amar Aïssa. Koningin Juliana kreeg tijdens haar leven verschillende etiketten opgeplakt die terugkomen in de tentoonstelling. Juliana als pacifist, feminist, spirituele moeder en Rebel Queen. Zijn deze typeringen nog steeds van toepassing? Emma Wortelboer (Deventer 1996, monarchist/Generatie Z) en Sahil Amar Aïssa (Roosendaal, 1992, republikein/Millenial) bespreken acht van deze etiketten.
In de tentoonstelling de Eeuw van Juliana komen ruim vierhonderd objecten en tweehonderd foto’s samen. Het aanbod varieert van persoonlijke bezittingen, beeldende kunst en historische documenten tot avondjaponnen, bijzondere filmfragmenten en koninklijk servies. Blikvangers zijn haar inhuldigingsjurk, kleurrijke hoofddoeken (angisa’s) uit Suriname en de typerende Juliana-brillen.
Meer lezen over Juliana?
Als je na je bezoek aan De eeuw van Juliana nog meer over haar leven en werk wilt lezen zijn er drie boeken de moeite waard. Ten eerste de biografie van Jolande Withuis, Juliana vorstin in een mannenwereld (Bezige Bij 2016 – 864 pagina’s) en het tweede boek, ook van Withuis, Juliana’s vergeten oorlog (De Bezige Bij, 2014 – 320 pagina’s). Het derde boek is de catalogus die bij de tentoonstelling is geschreven, een uitgave van WBooks (2022, 160 pagina’s) onder redactie van Paul Mosterd en Pieter Eckhardt.
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van De Nieuwe Kerk en alle bruikleengevers.
