Cultural Threads: Verhalen op Textiel in Tilburg

In het Textiel Museum in Tilburg worden verhalen vertelt via textiele kunstwerken. Samen met kunstenaars zoekt het museumteam naar antwoorden op vragen als: Wie ben je, waar kom je vandaan, wat is je plaats in de wereld? Een deel van de antwoorden wordt in het Textiel Lab zelf gevonden. Artiesten, ambachtsmannen en vrouwen maken met de nieuwste technieken, prachtig kunstwerken. Hiermee is het Textiel Museum in Tilburg een unieke kunsttempel. Onder het eigen dak wordt kunst gemaakt waarmee de eigen collectie wordt aangevuld. T/m 12 mei 2019 kun je de spannende expositie Cultural Threads hier zien.

Video Textiel Lab

Textiel Lab & Tentoonstellingen

Een museum met een eigen laboratorium is vrij uniek. Restauratieafdelingen zijn wel bekend, maar kweekvijvers en laboratoria in musea zijn echt wat anders. Je zou het TextielMuseum in Tilburg een museum in bedrijf kunnen noemen. Naast tentoonstellingen is er in het cultureel erfgoed ruimte voor een uniek Textiel Lab. Als ik het museum bezoek, is er volop actie in het Lab. Je kunt hier gewoon even binnen lopen en kunstenaars, ontwerpers en studenten aan het werk zien die hier hun patronen en ontwerpen uit proberen op de nieuwste apparatuur. Bekende ontwerpers die graag gebruik maken van de kennis en techniek van het TextielLab  zijn o.a. ontwerper Hella Jongerius, mode ontwerper Taminiau, Studio Job en kunstenaars als Jasper Krabbé en Teun Hocks.

Zaaloverzicht Is Not Written Plain (nr III), met Globe Aroma, viltkleden van Hana Miletić (2017)

Kunst in opdracht

Voor de tentoonstelling Cultural Threads heeft het TextielMuseum vier kunstenaars uitgenodigd en hen een opdracht gegeven. Célio Braga, Vincent Vulsma, Hana Miletić en Otobong Nkanga hebben elk hun eigen onderzoek gedaan.

Met hulp van de kennis van de ambachtsmensen van het TextielLab hebben ze hun eindproduct gemaakt. In de expositie kun je hun inspiratiebronnen zien. Er liggen schetsen en er zijn korte films van het maakproces gemaakt. Als voorbeeld noem ik het werk Memory Unsettled (2016) van Célio Braga.

Célio Braga – Memory Unsettled

Braga werkt bij voorkeur met materialen die een eigen geschiedenis en leven hebben. In een zaal ligt een wit geborduurd kleed (2,5 x 2,5 meter) op de grond, er liggen verdikkingen op. Boven het werk hangen stroken van verschillende lengtes. In de zaal er naast liggen schetsen en hoor ik Braga’s uitleg in de video. In Memory Unsettled gebruikt Braga naast oude stoffen, lege medicijnpotjes, gastenzeepjes ook Braziliaanse ex voto’s .
Braga ontwikkelt uit al deze verschillende beelden, herinneringen en woorden een heel eigen symbolische taal. Met deze nieuwe taal vertelt hij hier een hedendaags verhaal over de kwetsbaarheid van het lichaam, over ziekte en genezing en over leven en dood.

Ex voto’s zijn  kleine objecten, die als offer worden geplaatst bij een altaar of bij een beeld van een Heilige. Het is een teken van dankbaarheid aan een heilige voor een verkregen gunst. Gelovigen gebruiken het ook als middel voor genezing of voor het laten uitkomen van een wonder.

Cultural Threads

Naast kunst in opdracht zijn er nog verschillende andere kunstenaars die hier hun bijdrage hebben geleverd. In de wereld waarin wij nu leven, vervagen grenzen tussen landen en tussen mensen. We zien dat machtsverhoudingen ingrijpend verschuiven én dat culturen zich steeds meer vermengen. In de expositie Cultural Threads gebruiken de kunstenaars textiel als instrument om politieke en maatschappelijke vraagstukken te verbeelden. De een ontrafelt zijn geschiedenis, de ander schetst een nieuw toekomstperspectief. Weer anderen verbinden het aan hun persoonlijke zoektocht naar afkomst en identiteit in de steeds verder globaliserende wereld. De deelnemers aan Cultural Threads kijken hoe door migratie en/of kolonialisme, culturen met elkaar worden verbonden. Voor hun eindresultaat hebben ze allemaal als het ware door de lens van textiel gekeken om hun ervaringen met ons te delen.

A Reversed Retrogress Scene 1 ©Mary Sibanda

Dienstmeisje Sophie

Mijn eerste ontmoeting op Cultural Threads is een bekende: dienstmeisje Sophie van de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Mary Sibande.   Ik zag de theatrale installatie A Reversed Retrogress Scene 1, eerder in Londen. In het British Museum zag ik in 2016 de tentoonstelling South Africa, the art of a Nation. Mary Sibande laat zich inspireren door thema’s als racisme, identiteit en gender in de Zuid-Afrikaanse samenleving en haar rijke geschiedenis. Het dienstmeisje Sophie is een terugkerend artistiek alter-ego in haar fotografisch en sculpturaal werk. Sophie danst hier met een droom figuur in een paarse jurk. De kleur paars verwijst hier naar een anti-apartheid protestmars die in 1989 in Kaapstad werd gehouden. In dit beeld trotseren verleden en toekomst elkaar. De paarse vrouwfiguur is verbonden aan een geschiedenis van transformatie en strijdbaarheid.

Sophie is gekleed in een blauwe jurk en een wit schort. Deze kleding houdt het midden tussen een simpel werkuniform en een Koninklijke Victoriaanse japon. In haar dromen bevrijdt Sophie zich uit haar dienstbare rol en is ze een koningin. Sibande geeft met Sophie een eerbetoon aan de vrouwen in haar familie die tijdens de apartheid als dienstmeid hebben gewerkt. Door hun sekse en huidskleur hadden zij een dubbele ondergeschikte positie in de maatschappij.

Ontwerp Tulip Palepai, navigating the river of the world – voor metrostation AMS CS Jennifer Tee. Dit werk is een combinatie tussen het Nederlandse symbool de tulp en historische wanddoeken uit Sumatra.

Jennifer Tee neemt je mee naar Zuid-Sumatra

Als ik links de hoek omloop, kom ik in Zuid-Sumatra. Dit is de inspiratiebron c.q. de wereld van kunstenaar Jennifer Tee. Haar familie vertrok in 1950 van Java naar Nederland. Jennifer Tee laat zich inspireren door de schepenkleden (palepai en tampan) uit de geschiedenis van Zuid-Sumatra. Deze kleden werden daar gebruikt tijdens verschillende ceremonies. Denk hierbij aan overgangsrituelen bij de dood, maar ook bij geboorte en het huwelijksfeesten. Met de schepenkleden legt Tee ook een verbinding met de migratiegeschiedenis van haar eigen familie.

Schip als symbool voor de baarmoeder

Het schip, als motief zie je vaak in het werk van Tee. Dit staat symbool voor de levensboom en voor de baarmoeder. Deze kleden worden nu niet meer gemaakt. Jennifer nam drie van haar tampans mee op een reis ‘terug naar Zuid-Sumatra’. Haar kleden zijn daar door lokale handwerkers gedecodeerd met borduursels in gouddraad.
Een tweede verwijzing van de kleden van Tee gaat in de richting van de hedendaagse vluchtelingenstromen. Dit verbeeldt ze door gestileerde mensfiguren die van het schip afvallen. Tee ziet de schepen als schakels tussen ruimte en tijd.

Eylem Aladogan en de Ottomaanse kunst

In de ruimte waar ik de installatie van Braga zag, hangen ook twee wandkleden van Eylem Aladogan (Tiel 1975).   Zij heeft in verschillende gesprekken met haar (Koerdische) vader gesproken over arbeidsmigratie, democratie, vrijheid en nationalisme. Op het wandkleed Haunted Fields (for the love of my Father) heeft Eylem gestileerde bloemmotieven verwerkt. Deze bloemen herinneren haar vader aan het land waarin hij opgroeide, maar waarin hij geen toekomst had. Dit wandkleed is voor Eylem een eerbetoon geworden aan de bijzonder band met haar vader. Eylem heeft ook een bijzondere belangstelling voor de kunst van het Ottomaanse Rijk. Deze interesse is ontstaan door de sterke verheerlijking van het Ottomaanse Rijk (1299-1922) door de huidige Turkse president Erdogan.

Schoonheid en geweld

In de twee geweven wandkleden reflecteert Eylem Aladogan op de ambivalente betekenis van schoonheid in de kunst van het Ottomaanse Rijk. De kostbare materialen en sierlijke motieven in deze kunst, verwijzen volgens Aladogan niet alleen naar weelde en schoonheid. Het is ook een reflectie van het regime dat door geweld en onderdrukking aan de macht kwam. In haar werk geeft Aladogan uiting aan haar fascinatie voor de ogenschijnlijke tegenstelling tussen schoonheid en geweld. De roodfluwelen kaftan is bedekt met goudborduursels. Deze mantel is op een gestileerd landschap vastgemaakt. Dit verwijst naar de vluchtroutes die mensen hebben genomen om te ontkomen aan geweld. Een recent voorbeeld van een exodus zijn de Syriërs. Een historisch voorbeeld is de vervolging van de Armenen tijdens het Ottomaanse Rijk.

Ontmoet Rembrandts dochter Cornelia

In het kader van het Rembrandt-jaar wil ik je graag attenderen op de film Nellie van Fiona Tan (1966 Indonesië (Pekanbaru). Met behulp van film, video en fotografie onderzoekt Fiona Tan postkoloniale identiteiten. Ze richt haar focus hierbij vooral op Azië in relatie tot haar koloniale geschiedenissen. In de film Nellie (2009) laat Tan ons kennismaken met het onbekende leven van Cornelia van Rijn (30-10-1654). Zij is de (onwettige) dochter van Rembrandt en zijn liefdespartner, dienstbode en kunstverkoopster Henrickje Stoffels. Na het overlijden van Rembrandt emigreert Cornelia naar Batavia. Daar sterft ze uiteindelijk ook.

Toile du Jouy

Cornelia is gekleed in deze stof als het behang van de kamer waarin ze zich bevindt. Ze gaat hierdoor soms onopgemerkt op in de ruimte. Kenmerkend voor de Toile du Jouy textiel zijn de exotische planten, vogels en andere dieren. Ze zijn ontstaan uit de westerse fascinatie met het ‘verre oosten’. In de film Nellie, laat Tan ons een glimp zien van de Gouden Eeuw. We kijken als het waren door de ogen van een vergeten en geïsoleerde vrouw. Een vrouw die buiten de geschiedenisboeken is gehouden. Ik vond het mooi om op deze manier Cornelia van Rijn toch even te mogen ‘ontmoeten’.

 

Bezoek Cultural Threads met Akwasi in je oor

De Nederlands-Ghanese rapper en theatermaker Akwasi Owusu Ansha (Amsterdam 1988) heeft speciaal voor deze expositie een audiotour ingesproken. Akwasi maakt veel gebruik van storytelling. Dit is een krachtig middel om kennis over te dragen. Verhalenvertellers kom je in alle culturen over de hele wereld tegen. Akwasi zet, zowel in zijn rapteksten als in zijn theaterproducties, aan tot kritische reflectie. Hij laat ons na denken over onderwerpen als identiteit, racisme en kolonialisme in de Nederlandse samenleving. Met Akwasi in je oor, kun je genieten van een (gratis) privé voorstelling tijdens Cultural Threads.

 Cultural Threads is t/m 12 mei 2019 te zien in het TextielMuseum in Tilburg

© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan het TextielMuseum Tilburg, Josefina Eikenaar, het TextielLab, de genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.

TOEGIFT

Video metrostation AMS CS Jennifer Tee

Jennifer Tee is ook de ontwerper van het kunstwerk in de hal van de Noord-Zuidlijn (metro) bij Station Amsterdam Centraal.

Tracing Migration through Textiles

Om nog dieper in de materie van textiel en haar verhalen te duiken heb ik op 7 maart j.l. het symposium Tracing Migration through Textiles bezocht. Het TextielMuseum faciliteerde deze bijeenkomst die door Touche-Trace werd georganiseerd.

Waarvoor staat Touche-Trace?

Het team van Touche-Trace, onder leiding van Christel Vesters, onderzoekt onze geschiedenis op basis van textiel. Ze ontrafelen de intrinsieke verbindingen tussen textiel, geschiedenis en de samenleving vanuit een hedendaags kunstperspectief. Touche Trace verkent hoe textielvoorwerpen informatie (door)geven over de plaats en de tijd waarin ze zijn gemaakt. Gelijktijdig onderzoeken ze hoe nieuwe perspectieven op die historie kunnen worden geopend. Voor het opzetten van Touche Trace heeft Christel zich o.a. laten inspireren door de textielcollectie en de inzet van Seth Siegelaub. In 1986 heeft Siegelaub  het Center for Social Research on Old Textiles (CSROT) opgericht. En in 1997 publiceerde hij het spraakmakende boek ‘Bibliographica Textila Historiae’ (1997).

Tijdens het Symposium sprak Christel Vesters over haar missie, nam Jennifer Tee ons mee op reis naar Zuid-Sumatra en deelde Jessica Hemmings uit haar onderzoek en het boek Cultural Threads enkele voorbeelden met haar gehoor. Aan het einde ging curator Caroline Boot in op de tentoonstelling Cultural Threads die ik hierboven voor je heb beschreven.

Op de site van het TextielMuseum staan verschillende links naar Podcast en videoclips waarmee je zelf verder onderzoek kunt doen. Lees en luister hier verder. Lees hier meer over (onze) verzwegen geschiedenis.