Berlage godfather of Dutch Design
Op loopafstand van het Centraal Station in Amsterdam staat de Beurs van Berlage. Op weekdagen klinkt hier de bel als start van een nieuwe beursdag. Het gebouw waarin de financiële wereld vele uren draait, wordt in de bouwwereld gezien als het begin van de moderne architectuur in ons land. Tot op de dag van vandaag laten architecten én ontwerpers zich inspireren door de ideeën en ontwerpen van Berlage. De tentoonstelling ‘Berlage godfather of Dutch Design’ ontrafelt het DNA van Berlage en laat zien hoe dit doorwerkt in het werk van de huidige Nederlandse ontwerpen. Zin in een dagje ‘back to the design roots’ kom dan naar Amsterdam en maak nader kennis met … Berlage.
Wat weet jij van Berlage?
Hendrik Petrus Berlage (1856-1934) was een veelzijdig man. Hij was zowel ontwerper als architect. Hij creëerde zowel gebouwen als bruggen en ontwierp daarnaast stadswijken en bijzondere meubelen. Hij werd geboren in een periode waarin ons land niet uitblonk met creativiteit. De stoommachine begon een jaar vóór zijn geboorte net op stoom te komen. Op sociaal gebied hadden de liberalen zich ingegraven in de traditionele 18e-eeuwse idealen van vrijheid, gelijkheid en tolerantie. Ook op architectonisch gebied liet ons land in die tijd weinig tot geen vernieuwing zien. Maar met de komst van de stoommachine trokken gezinnen massaal van het platteland naar de stad om werk te zoeken nabij de rokende fabrieksschoorstenen. De introductie van de elektriciteit, de fiets, de auto, de fotografie en de film brachten nieuw enthousiasme. Deze nieuwe energie snoof de jonge Berlage met volle teugen op.
Schilder of architect?
Na een jaar op de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten, concludeerde Berlage zelf dat hij geen aanleg had voor het schildersvak. Hij wilde architect worden en vertrok in 1875, op 21 jarige leeftijd, naar Zurich waar hij zich inschreef op de Bauschule. In eerste instantie leerde hij gebouwen te ontwerpen volgens de neo-renaissancistische bouwstijl. Ondertussen werd hij ook volop bestookt met nieuwe kunstopvattingen. Hij was zich, als kind uit een progressief milieu, bewust van de noodzaak van een nieuwe stijl. Na Zurich vertrok hij in 1879 naar Italië voor zijn afstudeerreis. Daar zag hij het Pantheon in Rome, het Palazzo Vecchio in Florence en het Gemeenschapshuis in Siena. De meeste gebouwen waren in bakstenen opgetrokken en Berlage legde de ontwerpen vast in schets en/of aquarel.
De aankondiging van een nieuwe eeuw (de 20ste) zorgde voor genoeg vibratie in de wereld van architectuur en kunst. Al deze ervaringen nam Berlage mee naar huis. Soberheid en doelmatigheid werden zijn uitgangspunten bij een ontwerp. Ook zocht hij naar een evenwichtige compositie van alle details: naar de eenheid in veelheid. Hij streefde naar rust en helderheid in een ontwerp. Dat gold niet alleen voor zijn gebouwen maar ook voor zijn meubels en andere ontwerpen. Bij Berlage zie je rond 1900 duidelijk de overgang van een opgesierde architectuur naar een manier van bouwen met meer nadruk op de manier van bouwen en focus op de constructie. Je kunt dit een rationalistische bouwstijl noemen.
Design in de hoofdrol
In deze eerste tentoonstelling in de vernieuwde Beurs staan zijn iconische ontwerpen in de schijnwerper. Ik zie authentieke Berlage meubels van rond de eeuwwisseling in combinatie met hedendaagse ontwerpen. Je ziet hier hoe Berlages ontwerpen, materiaalkeuze en zijn kleurgebruik een eeuw later, nog steeds een inspiratiebron zijn voor hedendaagse ontwerpers. In deze expositie gaan ontwerpen van Berlage in dialoog met creaties van hedendaagse designers. Belangrijke keuze criteria voor het opzetten van de expositie waren kernwaarden van Berlage zoals zijn aandacht voor de constructie, zijn warme interesse voor de natuur en de zorg voor het ambacht. Ook bij zijn ontwerpen streefde hij naar rust en eenheid.
DNA-spoor op de vloer
Als ik de zaal inloop, valt mijn oog direct op een slingerende rode lijn op de vloer. Dit blijkt het DNA-spoor van Berlage te zijn. Je wordt als bezoeker uitgenodigd om zelf, meanderend door deze ruimte zelf je pad te zoeken en zelf op ontdekking uit te gaan. Je ziet hier werken van meer dan 20 ontwerpers zoals Studio Drift, Piet Hein Eek, Joris Laarman, Ineke Hans, Wieki Somers, Christien Meindertsma en Maarten Baas. In het werk van Studio Drift zijn ritme en gebruik van modules duidelijk herkenbaar. Net als bij Berlage zie je hier de eenheid in de veelheid.
Bij verschillende stoelen staan tablets en koptelefoons waarmee je naar het verhaal van de ontwerper kunt luisteren. Zo leg ik contact met Wieki Somers. Samen met Dylan van den Berg studeerde zij aan de Design Academy in Eindhoven. Nu vormen ze samen Studio Wieki Somers. Wieki legt me uit dat ze altijd opzoek is naar het buitengewone in alledaagse dingen. Tijdens de ijzelstorm in 1987 lag het openbare leven in ons land een paar dagen stil. De bevroren regen was voor hen de inspiratiebron voor een de serie Frozen in Time. En dan zie ik bijna transparante wit matte vazen met oren van bevroren bloemen.
Van blokkendoos tot hanglamp
Even verderop staan een kleurrijke stoel, opgebouwd uit vele blokjes. Het is een stoel uit de Brick series van Pepe Heykoop. Blokken uit de houten speelgoed blokkendoos als uitgangspunt voor onder andere een luchtige stoel en een achtarmige kroonlichter die als een inktvis zijn tentakels heeft uitgeslagen. Focus op ambacht, aandacht voor de constructie en een link naar de natuur, alle elementen die Berlage graag zag in een ontwerp, komen hier bij elkaar. Deze tentoonstelling laat heel duidelijk zien dat het DNA van Berlage ook nu nog door werkt. Berlages kernwaarden inspireren nog steeds volop jonge (Nederlandse) ontwerpers en sporen hen aan om hun eigen zoektocht uit te zetten zodat ze hun persoonlijke DNA ontdekken en kunnen uitwerken.
Berlage, Godfather of Dutch Design is nog tot 15 mei 2016 te zien in de Beurs van Berlage in Amsterdam. Dagelijks geopend van 11:00 tot 17:00 uur. Entree: 7,50 euro, Kinderen tot 16, 65+, studentenkaart: € 5,50. Bij de toegang is een consumptie in begrepen.
extra:
Als je naar deze tentoonstelling bezoekt, kun je (voor hetzelfde geld) ook de gerenoveerde Beurs van Berlage bekijken.
Wonen in de Amsterdamse School
Als ik voor dit bureau sta en de uitbundige behangprint in me opneem, komen beelden van de Amsterdamse School op mijn netvlies. Tot 15 mei 2016 kun je zelf een interessante combinatie samenstellen voor een bezoek aan Amsterdam. Ga eerst naar de Beurs van Berlage en laat je inspireren door de Godfather of Dutch design. En bezoek daarna de tentoonstelling “Wonen in de Amsterdamse School’ die nu in het Stedelijk Museum te zien is. De stroming van de Amsterdamse school (1910-1930) was een reactie, een tegenbeweging op het rationalisme dat zo kenmerkend is voor de stijl van Berlage. Later deze week volgt er een artikel op dit blog over mijn ervaringen bij de recent geopende tentoonstelling in het Stedelijk. Wordt vervolgd…!
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik van de foto’s met dank aan Museum Beurs van Berlage