De vrouwen in de Vierdaagse
Volgende week dinsdag start de 100ste editie van de Internationale Wandel Vierdaagse van Nijmegen. Welke rol spelen vrouwelijke wandelaars in dit sportevenement? In de tentoonstelling “Wandelen door de tijd” in Museum het Valkhof wordt de hele geschiedenis van het grootste wandelevenement ter wereld verteld. In deze jubileum expositie krijg je antwoorden op vragen als: Wanneer liep de eerste vrouw de vierdaagse? Welke afstand lopen vrouwen en hoeveel vrouwelijke deelnemers worden er in 2016 aan de start verwacht. Ben jij er klaar voor?
UPDATE augustus 2022
Museum Het Valkhof gaat verbouwen. Het museum wordt gerenoveerd en krijgt een toegankelijkere uitstraling. Ook de presentaties van de collecties worden vernieuwd.
Vanaf 1 oktober 2022 sluit het museum daarom tijdelijk de deuren van het pand aan het Kelfkensbos voor bezoekers. De benedenverdieping blijft tot het einde van het jaar nog wel open voor scholenbezoek.
Vanaf 1 maart 2023 is een deel van de collectie te zien in het voormalige ABN AMRO gebouw.
In het voorjaar van 2025 opent het vernieuwde Museum Het Valkhof aan het Kelfkensbos.
Sneak preview
1919 eerste vrouw aan de finish
Toen in 1909 de eerste editie van de voorloper van de Wandel vierdaagse van Nijmegen werd georganiseerd hadden 306 deelnemers zijn officieel ingeschreven. De opzet van dit eerste nationale wandelevenement was anders dan wat wij nu kennen. In het prille begin was het vooral een prestatietocht voor militairen. Na 1916 doen steeds meer burgers mee aan dit sportieve evenement. Voor de eerste editie konden de deelnemers konden kiezen uit elf verschillende trajecten verspreid over het hele land. Het is niet bekend hoeveel van hen de finish hebben gehaald en we weten officieel ook niet of er in de eerste versie een dame mee liep.
De eerste vrouw over de streep
In 1913 staat de eerste vrouwelijke deelnemer officieel geregistreerd maar zij haalt de eindstreep niet. In 1919 loopt mevrouw N. van Stockum Medelerkamp samen met haar man, succesvol, de 50 kilometer. Het eerste Gouden Kruis wordt in 1926 uitgereikt aan hen die de Vierdaagse minimaal tien keer hebben uitgelopen. Pas in 1934 ontvangt de eerste vrouwelijke deelnemer, mevrouw H. van der Kley-Vreyenhoek (uit Rotterdam) deze onderscheiding. Van der Kley zal de vierdaagse uiteindelijk 15 keer uit lopen.
De Blauw Vosjes
1919 is ook het jaar waarin de vrouwen in ons land officieel kiesrecht krijgen. Hiermee werd een belangrijke stap gezet in het proces van gelijkwaardige behandeling tussen mannen en vrouwen. Tussen 1850 en 1920 kende Europa de eerste golf van de emancipatie. Mede als gevolg daarvan namen ook in ons land steeds meer vrouwen deel aan het openbaar leven. Voor allerlei activiteiten werden er nu ook vrouwelijke verenigingen opgericht. We zien dan ook dat in de jaren twintig het aantal vrouwelijke deelnemers aan de vierdaagse van Nijmegen verder toeneemt.
Vrouwelijke wandelverenigingen
Er ontstaan vrouwelijke wandelverenigingen zoals DaDiDo (Dames Die Doorlopen) en Vroeg op stap. Het tenue van deze laatste wandelclub is een lichtblauw shirt met eenzelfde kleur rok. Daardoor krijgt deze club al snel de bijnaam ‘de Blauw Vosjes’. Op de tentoonstelling “wandelen door de tijd” hangt een aardig schilderij van de Blauw Vosjes. Vanaf 1928 krijgt de vierdaagse een internationaal karakter. De officieel naam wordt dan: Internationale Vierdaagse Afstand marsen. Vanaf dat moment doen ook internationale vrouwen mee aan dit wandelevenement.
Keuzevrijheid in dagafstand
Mee doen was een ding, maar de vrijheid om elke gewenste afstand te kiezen was een ander ding. Tot 1931 mochten de dames zich inschrijven voor een afstand naar keuze. Maar in 1932 wordt het reglement aangepast en wordt de maximale dagafstand voor vrouwen op 40 kilometer vastgesteld. De vrouwen protesteren heftig tegen de aanpassing van het reglement en schakelen de Commissie Gelijke Behandeling in. Dit orgaan geeft de organisatie een reprimande. De Commissie concludeert dat het fysieke verschil tussen mannen en vrouwen bij wandelen minimaal is.
Vrouwen mogen nu ook 50 km lopen
Na dit protest wordt het wedstrijdreglement andermaal aangepast. Vanaf dat moment mogen dames naar wens voor 40 of 50 kilometer kiezen. Dezelfde commissie zorgt er later voor dat deelnemers boven de 60 jaar ook voor 30 kilometer kunnen kiezen. Dit laatste is een optie. Zowel mannen als vrouwen boven de 60 mogen zelf kiezen of ze 30, 40 of 50 kilometer (of een grotere afstand) per dag lopen. In 2016 wordt eenmalig de 55 kilometer afstaand weer aangeboden. Hiervoor hebben zich zowel mannen als vrouwen aangemeld.
Noodvierdaagse
In de aanloop op de Tweede Wereldoorlog, ten tijde van de mobilisatie, krijgen parate troepen geen toestemming om naar Nijmegen te gaan voor deelname aan de Vierdaagse. Het reglement in 1940 krijgt een fel oranje kleur. Ondanks de sterke wil om door te gaan met deze traditie wordt anderhalve maand na de inval van de Duitsers af gezien van de Vierdaagse. Weer enkele maanden later, in augustus 1940 wordt er alsnog een Noodvierdaagse gelopen. De deelnemers konden kiezen uit 15, 20, 25 en 35 kilometer. Van 1941 tot en met 1945 staat er geen wandeltocht meer op het programma. In juni 1946 start de eerste naoorlogse vierdaagse. Dit wordt dubbel gevierd. Dit is de eerste vierdaagse is na de oorlog en tevens de dertigste editie.
Vrouwen vertellen
In de expositie worden elf verhalen verteld van wandelaars. Onder hen Annie Berkhout (1915-2006) die met 66 deelnames het record voor vrouwen op haar naam heeft staan. Leonie Niessen (1978) vertelt hoe ze haar vierdaagse virus aan haar dochter heeft doorgegeven. In 1959 liep Els van Doorn de vierdaagse. Zij werd gevold door een filmploeg. Enkele geluids- en beeldfragmenten zijn nu in Museum Het Valkhof te horen en te zien. Marlies Smits loopt dit jaar voor de 25ste maal mee. Dat doet ze niet alleen, zowel haar zoons, schoondochters en enkele kleinkinderen doen mee aan de 100ste editie. Bij elkaar opgeteld loopt de familie Smits de Vierdaagse door de 100ste keer.
De rol van de vrouwen in de 4D
Een bezoek aan “Wandelen door de tijd” leert je dat vrouwen bijna vanaf het begin van de Vierdaagse een belangrijke rol hebben gespeeld. Niet alleen als vrijwilligers maar ook als deelnemers en ‘last but not least’ zeker ook als katalysator voor vernieuwing van het evenement en voor het proces van gelijkwaardige behandeling van alle deelnemers. De 100ste editie mag zich verheugen op maar liefst 43% vrouwelijke deelnemers. Ik ben nu als zo trots als een gladiool.
Deze en nog veel meer andere verhalen kun je nu zien en (her)beleven in de tentoonstellingen “Wandelen door de tijd” en Museum het Valkhof. Gratis met de museumkaart.
Ik wens alle lopers, de organisatie, alle vrijwilligers en de bezoekers een onvergetelijke week. Een week met mooie ontmoetingen, onvergetelijke hoogtepunten en dierbare herinneringen.
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst gebruik beeldmateriaal met dank en aan de KNBLO, Museum Het Valkhof en aan allen die hun attributen hebben uit geleend aan het museum voor deze jubileumtentoonstelling.
Enkele cijfers van vrouwen in de editie van 2016
De organisatie van de 100ste editie van de wandel vierdaagse had zich voorbereid op een record aantal inschrijvingen. Op 1 juli 2016 stond de teller op 54.325 inschrijvingen, 4325 daarvan werden uitgeloot omdat de limit op 50.000 lopers ligt. Op 3 juli staan nog 48.986 van hen geregistreerd voor de start. Dit aantal is onderverdeeld in 43.490 burgers en 5.496 militairen. Van de in totaal 48.986 ingeschreven deelnemers is 60,25% man en 39,74% vrouw. Het aandeel van de vrouwen in het totale beeld wordt gedrukt voor het relatief lage aandeel van vrouwelijke militairen. Als we alleen naar de 43.490 burgerdeelnemers kijken zien we dat hier 43,15% vrouw is. Onder de 5.496 ingeschreven militaire deelnemers haalt de teller bij de vrouwen de 13% niet.
Jongste deelnemers
Voor de 100ste Vierdaagse staan 518 personen ingeschreven die geboren zijn in 2004, zij vieren in 2016 hun twaalfde verjaardag. 46,7% van hen zijn meisjes (242) en de rest 53,3% van hen zijn jongens (276). Drie meisjes (en één jongen) zijn elf jaar als ze volgende week starten. Amber van Broekhuizen, Caithlyn Rosmalen, Marlou Wolbers en Lars Wissink dragen de eretitel ‘Jongste deelnemer van de Vierdaagse’. Het jongste buitenlandse meisje in de 100ste Vierdaagse is de 11-jarige Debby Weis uit Oberdonven (Luxemburg). Zij heeft zich ingeschreven voor de 40-km afstand.
De oudste deelnemers
De oudste vrouwelijke deelnemers aan de 100ste Vierdaagse zijn mevrouw Truus Verhaegh (89) uit Velden bij Venlo en mevrouw Yvonne den Haerijnck (87) uit het Belgische Koewacht die de ranglijsten aanvoeren. Zij verschenen in 2015 ook aan de start. Er staan geen vrouwen ingeschreven die geboren zijn voor 01-01- 1927. Van het aantal ingeschreven deelnemers dat dit jaar 80 jaar of ouder wordt is 474: 91 van hen zijn vrouwen (19,2%) en 383 mannen (80,8%). De oudste ingeschreven debutant is de 85-jarige mevrouw Agnes Roest-Bomers uit Malden. Zij start op de 30 kilometer. De oudste debutant op de afstand 55 kilometer is de Japanse mevrouw Youngae Lee (69) uit Tokyo.
Recordloper & jubilarissen
De recordhouder van het Vierdaagse kruis is een man: Bert van der Lans (84) uit Nijmegen gaat voor dit jaar zijn 69ste Vierdaagsekruis. De groep jubilarissen voor het 50ste Vierdaagse kruis telt naast elf mannen ook twee sterke vrouwen.