Lichte Zeden op Museumplein

Amsterdam heeft er een tweede rosse buurt bij. Het Museumplein is tot 19 juni 2016 het Pop Up centrum van de Lichte Zeden. Het kleurenpalet verandert langzaam van room wit via roze naar hoerig bordeaux rood. Het bed van de courtisane is opengeslagen, als of ze haar liefdesnestje heeft verlaten. Her en der liggen visitekaartjes en condooms in chique verpakking. Je zou het niet zeggen, maar ik bevind me echt in het Van Gogh Museum die met de tentoonstelling ‘Lichte Zeden’ waarschijnlijk ook nieuwe museumgasten zal aantrekken.

video-impressie © WL
 

Overgewaaid uit Parijs

De sensuele tentoonstelling ‘Lichte Zeden’ is overgewaaid uit Parijs. Aangetrokken door de mystieke sfeer van ‘Splendeurs & Misères’ trokken ruim 420.000 gasten in Musėe d’Orsay langs schilderijen, ‘vieze plaatjes’ (prenten), pornografische foto’s, visitekaartjes en politieregisters. Prostitutie houdt blijkbaar niet alleen schilders en schrijvers bezig, ook de mens anno 2016 komt er graag voor uit zijn stoel. De collectie bestaande uit ruim 150 stukken, samengesteld uit schilderijen, tekeningen, prenten, sculpturen en aangevuld met meubelstukken en parafernalia, houdt je gemakkelijk wee uur in de ban. Werken van meer dan 40 kunstenaars die allemaal hun visie en/of ervaringen met prostitutie willen delen. Hier ben je te gast bij de tentoonstelling ‘Prostitutie in de Franse kunst tussen 1850 en 1910’. Verspreid over drie verdiepingen word je ingeleid in de wereld van geheimen en seksuele ondubbelzinnigheid.

l’ heure du gaz

Het moment waarop de gaslampen werden ontstoken in het Parijs van de 19e eeuw, was het tijdstip dat de dames van plezier in actie kwamen. Een gaslantaarn en twee houten banken staan midden in de eerste ruimte. In dit deel van de tentoonstelling maak je kennis met de luxe wereld van de courtisanes, de hoogste rang in de wereld van lichte zeden. Ook Van Gogh’s Augostina Segatori van café de Tamboerijn (1887) is hier te zien.

Het avontuur begon allemaal met De Vrouw met de voile van Louis Anquetin (1891). Maar de onbetwiste blikvanger op deze verdieping is het pronk bed uit Neuilly-sur-Seine. Dit bed was ooit het werkterrein van een courtisane. Het tafereel, Leda en de zwaan, siert het bord aan het hoofdeinde van dit imposante bed. links van het bed hangt Rolla (1878) een groot doek van Henri Gervex (Musėe d’Orsay) en rechts een naakt in een grote ovale, gouden lijst, geflankeerd door de Gravin van Loynes (1862) in een zeer geklede versie geschilderd door Amaury Duval. Kleren maken blijkbaar niet alleen de man.

Lange sier gordijnen vormen de scheiding tussen de verschillende thema’s in deze expositie. Voor de inrichting van deze tentoonstelling tekende ontwerpbureau Clement &  Sanŏu uit Amsterdam. Bijna gelijktijdig met het ontwerp voor Lichte Zeden’ hebben zij de decors voor de balletvoorstelling ‘Mata Hari’ ontwikkeld.

Leda en de zwaan, vertelt het verhaal van de Griekse oppergod Zeus die Leda, echtgenoot van de Spartaanse koning Tyndareos, verleidt in de hoedanigheid van een zwaan.

Op naar het bordeel

Na deze uitgebreide inleiding, zijn we klaar gestoomd voor ons bezoek aan het bordeel. Daarvoor gaan we naar de eerste verdieping. Het rosé van beneden verandert in bordeaux rood, hier geen gaslamp meer voor een extra lichtje. Vroeg je jezelf beneden nog wel eens af, ‘Is ze er een of is ze er geen?’ Hier op de tweede verdieping zijn de afbeeldingen meer direct en laten veel minder te raden over. Pikante schetsen van Henri Toulouse de Lautrec, zoals de uitgeputte dame, Vrouw op haar rug (1896) en de twee schaars geklede dames keuvelend op een bank (de Sofa (1894-1896)). Hier geen dames met voiles maar prostituees die medisch worden onderzocht (Studie voor het medisch onderzoek van Toulouse de Lautrec (1893-1894) of uitgebreid gedoucht (De perineale douche (1880) van de Belgische kunstenaar Fėlicien Rops en slachtoffers van syfilis. In vitrines liggen visitekaartjes naast condooms, even verderop de oudste handboek van de prostitutie en enkele exemplaren van het magazine Gil Blas. Aan het einde van deze gang is een gesloten ruimte waar een zeven minuten durende film wordt gedraaid.

Wat laten de kunstenaars ons nu zien?

Daarna kleuren wanden en gordijnen mint blauw. Picasso zet de toon met Zittende vrouw met omslagdoek ook wel De Melancholie genoemd (1902). En hier zien we Edvard Munch weer terug. Ik zie twee werken van hem. Een kleiner werk met daarop in oranje en groen De dikke hoer (1899) met daarnaast Kerstmis in een bordeel (1903-1904). Links achter op de bank ligt een figuur te lezen, naast haar de versierde kerstboom, rechts op de voorgrond een lezende vrouw aan een tafel met een sigaret in de hand. Rustdag in het bordeel, de klanten vieren kerstmis blijkbaar thuis met hun gezin.

In dit deel ook enkele werken van Nederlandse kunstenaars zoals De Franse soldaat en zijn vriendin In Le Rat Mort aan Place Pigalle (1906) en Vrouwen die elkaar kussen (1906) beide van Jan Sluijters. De paarse jarretelles (1910) en Nini de danseres van de Folies Bergère (1907-1908) en Liverpool Lighthouse (1897) alle drie van Kees van Dongen.

Een kabinet vol vieze plaatjes

Lichte Zeden eindigt in een intieme privé sessie op de derde verdieping. Voor je hier naar binnenloopt, kun je nog een blik werpen op de kaart van Parijs in 1899. Hierop staan zestien locaties waar de prostitutie toen een rol speelde. Wel lopen door en komen in het Prentenkabinet. Het meest opzienbarende dat ik hier leer is dat prenten vooral voor mannen werden gemaakt. Pikante afbeeldingen die de bezitter thuis in een map bewaarde. Neen, niet zoals hier aan de wand, maar beschut in een map. Manlief ging ’s avonds na het eten in zijn eigen kamer prenten kijken. Onder het genot van een sigaar en een glas goede wijn gluurde hij zeer intensief naar zijn dames op papier. Een groot deel van deze prenten kun je nu ook zelf thuis bekijken, op je eigen tablet of smartphone. Het digitale prentenkabinet is recent online gegaan. Hoe intiem wil je het hebben?

Op de foto rechts een uniek plaatje ... (Indiscrétion) jonge vrouw bekijkt een prent (1862) (uit de map van haar partner) Alfred Francois Lemoine © Rijksmuseum AMS.

‘Lichte Zeden, Prostitutie in de Franse Kunst 1850-1910’ is tot 19 juni 2016 te zien in het Van Gogh Museum in Amsterdam. Gratis met Museum kaart en voor vrienden van Rembrandt.

Naast de uitgebreide originele Engelstalige catalogus van de Franse expositie ‘ Splendeurs et Misères’ is er een ingekorte Nederlandstalige publicatie ‘Lichte Zeden’ samengeteld. 192 p. met een genaaide rug, rijkelijk voorzien van afbeeldingen, inclusief prenten en foto’s te koop voor € 19,50.

© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst
 © gebruik foto’s met dank aan Musėe d’Orsay en Van Gogh Museum Amsterdam

Extra programma’s

Naast de tentoonstelling biedt het Van Gogh Museum een uitgebreid nevenprogramma met o.a. lezingen op vijf zondagen, Lichte Zeden avonden tijdens ‘Vincent op vrijdag’ en schilderworkshops. Op de site van het museum vind je alle informatie die je hiervoor nodig hebt.