Ontmoetingen in oorlogstijd

“Geen tijd. Ik krijg nog steeds liefdesbrieven van Lyle. Over twee weken is hij weer terug. … Zoveel uitnodigingen … enzovoort, we moeten ze wel aannemen, want wie weet zijn we morgen wel dood”. Dit zijn de herinneringen die Johanna de Wilde in haar oorlogsdagboek* noteert op 16 januari 1945. Nijmegen is dan al bevrijd, maar er is geen vrijheid. De keizerstad aan de Waal leeft en huivert in de granatentijd. In het westen doolt het hongerspook rond, hier suizen dagelijks granaten over de rivier en volgen inslagen in de stad.

Johanna en haar familie hebben in de oorlogsjaren en na de bevrijding als  gevolg van Operation Market Garden veel internationale soldaten onderdak verleend. Talrijke ontmoetingen hebben plaats gevonden aan de Groenestraat in huize de Wilde. Ook elders in de stad vinden vele ontmoetingen plaats, vaak met een langdurige herinnering. Museum het Valkhof nodigt je uit voor haar speciale tentoonstelling ‘Ontmoetingen in oorlogstijd’. Nog tot 22 februari a.s. kun je hier zien en horen hoe het leven in frontstad Nijmegen zich in die laatste Oorlogswinter heeft voltrokken.

Het verhaal van Moeder Overste

Bij de ingang van de expositie staat een fiere Waalbrug, als je deze passeert, kom je de stad binnen en maak je kennis met negen ‘rondleiders’. In de vijf zalen van deze expositie maak je zowel kennis met Nijmegenaren als met bewoners uit de (grens)regio. Hoe het leven hier werd geleefd en ervaren, hoor je van de burgemeester, moeder overste, een verzetsman, een Joods familielid, een fanatieke NSB-er en een Duitse soldaat. Hun belevenissen lopen als een rode draad door deze tentoonstelling. Aan het einde van de Waalbrug rolt een virtuele tank met veel geratel de stad binnen.

Tijdlijn van 100 meter
De tentoonstelling is ruim opgezet, op veel plaatsen is daglicht wat het geheel een lichter gevoel geeft. Op de wand rolt zich een tijdlijn voor je uit. Een lijn met drie verhalen: wat gebeurde er in Nederland tussen 1935 en 1945, wat gebeurde er in dezelfde tijd in het grensgebied met Duitsland?  Tot slot kun je zien wat er in die periode in Europa gebeurde. Het is interessant om deze lijnen bij elkaar te zien. De hele geschiedenis wordt zo in een bredere context geplaatst. Meningen en ervaringen die in de vuur van de strijd als zwart of wit, goed of fout werd beoordeeld, benaderen we 70 jaar na het begin van de bevrijding vaak met meer nuancering. De verhalen van de negen gidsen, geven stof tot nadenken, het zijn waardevolle momenten voor reflectie. Centraal in de tweede zaal staat een grote tafel met daarop allerlei voorwerpen die een eigen verhaal vertellen. Ik zie hier o.a. het originele dagboek van Trees Schretlen. Op de vloer in deze zaal staat het stratenplan van het Nijmeegse centrum in 1944.

Joodse herdenkingsmuur

Tegenover deze herinneringstafel is een aparte herdenkingsplaats voor de Joodse inwoners van Nijmegen. Aan het begin van de oorlog bood de stad onderdak aan 522 geregistreerde Joodse inwoners. 433 Van hen overleefden de Holocaust helaas niet. Het merendeel van de 50 Joodse inwoners die de stad telde na de bevrijding, heeft de strijd overleefd als onderduiker. In mei 1995 is op de Kitty de Wijzeplaats een monument onthuld ter nagedachtenis aan de Joodse inwoners van de stad. Anno 2015 wordt er geld ingezameld om alle namen van de Joodse slachtoffers vast te leggen in een muurmonument dicht bij het monument op de Kitty de Wijzeplaats in de Nijmeegse benedenstad.

Februari bombardement
En verder gaat de reis. In een ommuurde ruimte wordt het bombardement van 22 februari 1944 herdacht. De ruim 800 archiefdozen staan symbool voor het grote aantal slachtoffers tijdens deze tragische februari dag. In het deel ‘Nijmegen frontstad’ vallen de granaten als het ware uit de lucht. Op indringende filmbeelden sta je oog in oog met de chaos en het verdriet. En verder gaat de tijdlijn via Operation Market Garden voert die ons uiteindelijk naar de nationale bevrijding op 5 mei 1945 en de bevrijding van Berlijn op 8 mei 1945.

Wensbootje te water

In de laatste zaal word je uitgenodigd om zelf een bootje te vouwen en deze te voorzien van een persoonlijke wens, waarna je het scheepje te water laat. Tegen de wand staan houten banken met koptelefoons. Hier kun je luisteren hoe het Moeder Overste en de Joden in Nijmegen na de bevrijding is vergaan.

Ontmoetingen in oorlogstijd is nog te zien tot 22 februari 2015 in
Museum het Valkhof in Nijmegen
Gratis met Museumjaarkaart

*citaat  (p.131)  uit ‘Dansen in Schuilkelders’, dagboek uit de Tweede Wereldoorlog van Johanna Wycoff-de Wilde (2012) QV Uitgeverij Nijmegen.

Lees hier meer over het oorlogsdagboek van Trees Schretlen

© tekst Wilma Lankhorst
© foto’s met dank aan Museum het Valkhof