Museum MORE Gorssel viert dit jaar haar 10de verjaardag. Deze mijlpaal wordt gevierd met de overzichtstentoonstelling: Reality Check | 10 jaar MORE | 10 jaar realisme Conservator Sito Rozema sprak hiervoor met ruim 50 hedendaagse kunstenaars en vroeg hen naar de essentie van het realisme in de kunst. Hun beeldende antwoorden op deze vraag zijn te zien in Reality Check. Ook het museumteam deed met een terug- en vooruitblik op realisme in de kunst, zelf een reality check. In ruim 80 werken van 53 kunstenaars staan de begrippen ‘echtheid’ en ‘waarheid’ centraal. Actueler wordt het anno 2025 niet in museumland.
Wat is realisme?
Met deze vraag begint Sito Rozema de kleurrijke catalogus bij de jubileumtentoonstelling Realty Check|10 jaar MORE|10 jaar realisme. Het was ook de vraag die hij aan 53 hedendaagse (vaak jonge) kunstenaars stelde, die hij opzocht in hun atelier. En zoals een kunsthistoricus dat doet, neemt Rozema ons eerst mee in een compact college kunstgeschiedenis met het thema realisme. Zijn conclusie na dit onderzoek ,aangevuld met de uitspraken van de hedendaagse kunstenaars, is dat de hedendaagse realist met wisselende uitingsvormen (middelen WL) reageert op de hedendaagse realiteit. In dit proces staan de begrippen ‘echtheid’ en ‘waarheid’ centraal. Wat kun je als consument nog geloven in deze tijd waarin kunstmatige intelligentie (AI) en nep nieuws, massaal verspreid via social media in vloedgolven over ons wordt uitgestort?
Reality Check
Volgens Rozema onderwerpt de kunstenaar de eigentijdse werkelijkheid constant aan een reality check. Dat doet hij/zij door vragen te stellen over de eerlijkheid, authenticiteit of volledigheid ervan. “In een onzekere wereld waarin ‘waarheid’ een relatief begrip lijkt te zijn geworden, maakt de realist met een duidelijk herkenbare vormentaal een persoonlijk statement over de vraag: wat is de werkelijkheid? En: kan ik die zomaar vertrouwen? Hoe beeld ik die af, en kan ik die wel afbeelden? Onze tijd vraagt om een realiteitsbesef, om heldere stellingen en eerlijke vertwijfelingen”, besluit Rozema.
Opzet van Reality Check
Voor Reality Check heeft een externe adviesraad samen met curatoren van Museum MORE werk van 53 kunstenaars geselecteerd. Onder hen zijn schilders, beeldhouwers, tekenaars, grafici, fotografen, videomakers, makers van installatiekunst én kunstenaars tussen al die media in. “De uiteindelijke selectie is bedoeld als representatieve doorsnede van het hedendaagse realisme in Nederland”, aldus Sito Rozema. De ruim 80 werken zijn verdeeld over vier thema’s. Dezelfde verdeling zie je terug in de expositie en de catalogus: Object subject (1), Figure Form (2), Self Other (3) en Global Local (4). Waarom Engelstalige titels? Omdat de meeste hedendaagse kunstenaars hun werk Engelse titels geven en Museum MORE met deze jubileumactiviteit wederom rekent op internationale belangstelling.
Alle kunstenaars hebben een binding met ons land. De meesten zijn hier geboren, anderen hebben hier gestudeerd en zijn na hun studie hier gebleven.
OBJECT SUBJECT
In de eerste ruimte met het thema Object Subject kom je enkele bekenden uit 10 jaar Museum MORE tegen. Van Lynne Leegte (Luton VK, 1965) liggen hier enkele landschappen in albast (2021) die eerder te zien waren in haar expositie Fantastic Voyage in Kasteel Ruurlo 2023. In het thema Object Subject wordt een geïsoleerde werkelijkheid gepresenteerd, alledaags en herkenbaar. Is die werkelijkheid objectief? Of zien we toch de sturende blik van de kunstenaar?
Wat is waarde?
In de volgende ruimte zie ik een groen wasbakje met een roestige kraan er boven. Het werk heet Überflüssigkeit (overbodig, 2019) en is gemaakt door Kira Fröse (Duitsland, 1992). Fröse geeft aan dat mensen vaak wat lacherig doen bij dit beeld, maar er valt eigenlijk niets te lachen. De kunstenaar zag tijdens haar verblijf in ons land op wc’s vaak piep kleine wasbakjes. De kranen doen het niet of spuiten veel te hard. Doekjes zijn te vies om aan te raken, zeep ontbreekt vaak net zoals als een (schone) handdoek. Ze vraagt zich af waarom we zo’n wasbakje op het toilet hebben als we het schijnbaar niet gebruiken. Fröse’s werk gaat vaak over materialiteit: fluïditeit (vloeibaarheid) tegenover vaste vorm. Ze gebruikt in haar werk vaak objecten die kapot zijn. Ze vraagt zich af of die objecten daardoor waardeloos zijn? Het spanningsveld van waarde fascineert haar. Het geeft haar voldoening om een oud voorwerp een nieuwe bestemming te geven.
Onno Meeuwsen de jongste deelnemer
In deze zaal hangt het werk van de jongste kunstenaar in deze groepstentoonstelling, XXL (2023) van Onno Meeuwsen (Houten, 2002). Tegen de achtergrond van een panterprint zien we een grote, glanzende aubergine. Kunstenaars die vijftig jaar geleden een aubergine schilderden, bedoelden daar vast iets anders mee dan wat Meeuwsen er anno 2023 mee wil zeggen. “Dat bewijst dat een klassieke voorstelling als het fruitstilleven nog altijd nieuwe betekenissen kan krijgen”, aldus Rozema. Meeuwsen verbeeldt in zijn beginnende oeuvre zijn persoonlijke ervaringen met de queer datingapp Grindr.
FIGURE FORM
In de tweede helft van de eerste zaal begint het thema Figure Form. Bij dit thema heeft Rozema werken samengebracht waarin bewust wordt gespeeld met de grenzen tussen de figuratie en de abstractie. Het toont het arbitraire van die grenzen aan. Rozema attendeert ons op een installatie van David Haines (Nottingham VK, 1969). Achter ons hangen nog drie werken van Haines. Op de witte tafel voor ons liggen tientallen witte pakketjes. De installatie Boxes (2023) lijkt op het eerste oog een sfeerbeeld van een bebouwde omgeving. Als je dichterbij komt zie je dat het oude medicijndoosjes zijn, allemaal in wit papier verpakt. Ook op de drie achter ons hangende tekeningen (Blisters (Me and Mum II, 2023) zien we medicijnenstrips.
Tekening of foto?
Ik schrijf wel tekeningen, maar in eerste instantie denk ik dat het drie foto’s zijn. Pas van dichtbij zie ik dat het potloodtekeningen zijn. De uitgedrukte strips in het derde werk, doen denken aan een poëzieregel. Het idee voor dit werk ontstond toen Haines’ moeder ziek werd er ze steeds meer medicijnen kreeg. Op een gegeven moment was niet meer duidelijk welk medicijn waarvoor nuttig was.
“Ik schilder echte mensen die ik echt ontmoet in mijn leven
maar die voor anderen misschien een bijna onwerkelijk leven leiden”.
Maudy Alfrerink (uitspraak 2024).
SELF OTHER
In Self Other laat kunst zien die gaat over zelfbeeld en representatie. Werk dat de volledigheid van de kunstgeschiedenis bevraagt en de diversiteit binnen de werkelijkheid toont. Blikvanger is King Steph (2022) liggend op een knal gele achtergrond in een goud glimmende lijst van autodidact Maudy Alferink (Heeten, 1988). Alferink begon haar loopbaan als modestylist. Na een auto ongeluk in 2024 is die carrière voorbij. Tijdens haar revalidatie zijn beelden in modetijdschriften een inspiratiebron om te gaan schilderen. Via You Tube maakt zij zich schildertechnieken eigen. Vervolgens verkent ze via de socials de kunstmarkt in Amerika. Daar is ze nu een grote dame in de kunst.
GLOBAL LOCAL
In dit vierde en laatste thema wordt de wereld in het groot getoond: kunst die ontwikkelingen in de wereld als onderwerp neemt en niet schuwt om die te agenderen. Neem het imposante ‘Ter Apel, 22 september 2022’ van Joyce Overheul (Den Bosch, 1989). Een nieuwsfoto van de situatie in Ter Apel in 2022 is het beginpunt. De migranten die te laat aankwamen, troffen een vol AZC aan. Met stof en/of plastic spanden ze een tijdelijk dak boven hun hoofd om zo de nacht buiten met enige vorm van beschutting door te brengen. De mensen ‘die vaak geen knoop meer hebben’ worden hier in een soort mozaïek van knopen aan ons voorgesteld. Het gaat Overheul in haar werk om de connectie, om de ontmoeting met de kijker.
“Kunst (voorbij) activisme en (polarisatie)”.
Domenique HIMMELSBACH de Vries (homepage website)
Geef mensen zonder verblijfsvergunning een gezicht
De grote uitsmijter in Reality Check is voor mij ‘A Paper Monument for the Paperless’ (2023 tot nu) van HIMMELSBACH (Dominique Himmelsbach de Vries, Amsterdam, 1983). Ik sta voor een muur gevuld met zwart-wit portretten gemaakt in houtsnedes. “Mijn kunst begint altijd bij een concept of strategie die de dagelijkse gang van zaken bevraagt. Mijn doel is om nieuwe perspectieven te bieden door middel van humor, kritiek of absurdisme”, aldus HIMMELSBACH. A Paper Monument for the Paperless begon als een workshop (houtsnedes maken) voor migranten zonder papieren in ons land. Toen het maken van de houtsnedes niet erg succesvol verliep, schakelde HIMMELSBACH over op het idee om zelf portretten van ‘zijn cursisten’ te maken. Op de manier geeft hij mensen zonder een verblijfsvergunning een gezicht én een papieren document.
#apapermonumentforthepaperless
Naast het kunstwerk ligt een stapel met prints. De kunstenaar nodigt je uit er een mee te nemen en deze op te hangen. Deel deze foto met #apapermonumentforthepaperless op je socials en geef je medemens een gezicht.
Doe zelf een Reality Check
In de drie museumzalen zijn in de tentoonstellingswanden verschillende spiegels geplaatst. Kijk tijdens de rondgang door de zalen af een toe eens in zo’n spiegel. War zie je? Welke realiteit zie je?
Reality Check | 10 jaar MORE | 10 jaar realisme is tot en met 9 juni 2025 te zien in Museum MORE in Gorssel (Achterhoek). Kijk hier voor de details. MK = geldig
Catalogus
Titel Reality Check, 10 jaar MORE, 10 jaar realisme |
Auteur Sito Rozema
Uitgever Waanders uitgevers, Zwolle (2025)
Pagina’s 144 (Nederlands/Engels)
Prijs € 26,95
ISBN 9789462626140
Kunstenaars en hun Reality Check
Maudy Alferink, Sam Andrea, Raafat Ballan, Jhonie van Boeijen, Caja Boogers, Bo Bosk, Casper Braat, Eline Brontsema, Koos Buster, Tony Dočekal, Esiri Erheriene-Essi, Bobbi Essers, Rosa Everts, Kira Fröse, Jasper Hagenaar, David Haines, Arjan van Helmond, Lieven Hendriks, HIMMELSBACH, Abul Hisham, Merel Jansen, Anya Janssen, Jemima de Jonge, Tengbeh Kamara, Sidi El Karchi, Maja Klaassens, Maeve van Klaveren, Florens Kool, Katrin Korfmann, Lynne Leegte, Onno Meeuwsen, Wolfgang Messing, Marco Niemeijer, Andrei Nițu, Eniwaye Oluwaseyi, Lenny Oosterwijk, Ronald Ophuis, Joyce Overheul, Menno Pasveer, Telmo Pieper, Gabrielle Pouillon, Anna Reerds, Dion Rosina, Marjolein Rothman, Leonie Schneider, Daniela Schwabe, Kaili Smith, Robin Speijer, Leon Stoffelen, TINKEBELL, Tom van Veen, Sam Werkhoven en Ina van Zyl.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van Museum MORE, de genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.