Deel 2 van de drieluik Arte Biënnale Venezia 2024

Na de landenpaviljoens in de tuinen van Venetië, staat in deel twee van dit Biënnale-drieluik Arsenale centraal. Deze locatie bevindt zich in Castello, het historische zeevaart-hart van Venetië. De grote en hoge industriële ruimtes bieden hier unieke kansen aan kunstenaars om eens goed uit te pakken. In de zijhallen zijn ook verschillende landen vertegenwoordigd. Ook de grote lichtinstallatie Stranieri Ovunque © Claire Fontaine, het thema van deze 60ste editie is hier te zien. Trek je wandelschoenen maar weer aan, dan gaan we verder.

Arsenale in een notendop

Het Arsenale was het grootste productiecentrum in Venetië tijdens het pre-industriële tijdperk. Tijdens hoogtijdagen werkten hier tot 2.000 mensen per dag. Het was een omvangrijk complex van bouwplaatsen waar de Italiaanse Serenissima-vloot werd gebouwd. Arsenale was in haar gloriedagen het ​​symbool van de economische, politieke en militaire macht van de stad. Sinds 1980 is het Arsenale een tentoonstellingslocatie van La Biënnale. Hier is toentertijd de eerste Internationale Architectuur-Biënnale  geopend. Later werden deze ruimtes gebruikt tijdens de Kunst Biennale. Sinds 1999 is het complex uitgebreid met onder andere het Teatro alle Tese en het Teatro Piccolo Arsenale, de Giardino delle Vergini. Tijdens de kunst Biënnale worden hier gratis workshops en interviews met kunstenaars georganiseerd.

De vluchteling heet je welkom in Arsenale

Een vluchteling (gekleed in Vlisco-print) van Yinka Shonibare heet je welkom. Shonibare is beeldend kunstenaar, geboren in Nigeria maar al vroeg met zijn ouders naar Londen verhuisd. Eén van de kenmerken van zijn werk is dat hij vaak Vlisco-stoffen uit Helmond gebruikt in zijn werk. Deze stoffen zijn verbonden met het Nederlands kolonialisme. Anderzijds wordt het dragen van Nederlandse waxstoffen in West-Afrika gezien als een teken van Afrikaanse trots. Deze verstrengelde geschiedenis geeft de stof een complexiteit die Shonibare verbindt met zijn eigen hybride identiteit. Het benadrukt hoe identiteit nooit zo rechtlijnig is als ze misschien lijkt. Boven het hoofd van de vluchteling hangt een neoninstallatie van de tekst Foreigners Everywhere.

Stukje Nieuw-Zeeland in Venetië

De vluchteling van Shonibare leid je naar de gigantische architecturale installatie Takapau (2022) van het Maori-kunstenaars collectief Mataaho. In 2012 hebben vier Nieuw-Zeelandse kunstenaars met Maori-achtergrond dit collectief opgezet: Erena Baker (1984),  Sarah Hudson,   Bridget Reweti en Terri Te Tau. Ze staan ​​als collectief bekend om hun grootschalige kunstwerken op basis van vezels. Wie mij kent, weet dat ik een zwak heb voor (kunstenaars uit) Nieuw-Zeeland. Zestien jaar mocht ik voor dit prachtige land werken en er elf indrukwekkende reizen maken. En nu sta ik opeens weer in een stukje Nieuw-Zeeland.

Takapau

De titel van de installatie Takapau verwijst naar een fijn geweven mat die traditioneel wordt gebruikt bij Maori-ceremonies. Het samenspel van licht, schaduw en de hoge spandraden maken dit tot een echt spektakelstuk. Omdat het zo’n indrukwekkend werk is, ontstaat er direct een file voor/onder dit werk. Aan het einde van de dag is het rustig en geniet ik voor de tweede keer van het lijnenspel. De Maori-kunstenaars kregen voor deze installatie de Gouden Leeuw, de Biënnale-prijs voor de beste bijdrage aan de Centrale voorstelling.

Eerbetoon aan toegepaste (textiel)kunst

Daarna volgen zalen vol met schilderijen en opvallend veel textiel werk. De Turkse kunstenaar Günes Terkol (Ankara, 1981) maakte in Venetië samen met vrouwen uit allerlei culturen het twee luik ‘A song to the world I en II. Een werk vol symboliek.

De installatie van prachtige gele en oranje zijden doeken van Dana Awartani (Djedda (SA), 1987)heet ‘Come let me heel your wounds, let me mend your broken bones’ (2024). De installaties is een requiem aan de historische en culturele plekken die in de Arabische wereld zijn verwoest tijdens oorlogen en door terreurdaden. Door het geweld in de wereld breidt de installatie zich huiveringwekkend steeds verder uit. Elke herhaling van geweld vraagt om ruimte voor nieuwe documentatie.

Nieuwe scheuren door geweld in Gaza

Deze editie voegt getuigenissen toe aan de verwoesting in Gaza en de plekken die lukraak zijn platgewalst door bombardementen en bulldozers, samen met zeven andere Arabische landen – Saoedi-Arabië, Syrië, Tunesië, Libië, Irak, Egypte en Jemen. Awartani scheurde bijna 400 gaten in meters zijde. Elke scheur staat voor een erfgoedlocatie die te maken heeft gehad met terreurdaden en vernietiging. Deze sneden stopt ze, teder toe om zo te kunnen genezen. De zijdestof is gedompeld in ongeveer 50 natuurlijke kleurstoffen op basis van kruiden en specerijen die een medicinale werking hebben.

The Mapping Journey Project  (2008-2011)

In de volgende ruimte zitten tientallen mensen op ronde houtconstructies te kijken naar landkaarten. Er beweegt een hand met een stift waarmee een route wordt ingetekend. Als je voor de kaart gaat zitten, hoor je de stem van de tekenaar. Hij vertelt zijn verhaal achter de route: zijn persoonlijke vluchtroute. Het zijn stuk voor stuk schrijnende verhalen waarbij de vluchtelingen keer op keer door smokkelaars worden bedrogen en door bureaucratieën niet worden gezien of gehoord. In de volgende ruimte maakt de Zimbabwaanse non-binaire kunstenaar Shalom Kufakwatensi (1995) haar debuut in Venetië met twee werken Adjoined (2023) en Under the Sea (2023). Het kleurrijke drieluik Under the Sea zou ik zo onder mijn arm mee willen nemen naar huis.

Feest van kleur met Beatriz Milhazes

We lopen naar buiten en verkennen een van de bijgebouwen. Helemaal achteraan brengt het Londense Victoria & Albert Museum een eerbetoon aan de Braziliaanse beeldend kunstenaar Beatriz Milhazes (1960). Milhazes maakt zowel prints, collages als schilderijen. Haar werk is bijzonder kleurrijk. Zij verwijst zowel naar Braziliaanse culturele beelden als naar de westerse modernistische schilderkunst. Milhazes is anno 2024 een van de meest succesvolle hedendaagse schilders van Brazilië. In deze ruimte lopen is echt een feestje.

Abdullah Al Saadi deelt zijn herinneringen

Van Brazilië gaat onze avontuurlijke reis verder naar het Midden-Oosten. In de eerste ruimte maken we kennis met het werk van Abdullah Al Saadi uit de Verenigde Arabische Emiraten (UAE). Al Saadi is in 1967 in de oostelijke regio van de UAE geboren, dichtbij een vallei. Dat hij dit natuurelement specifiek benoemd is belangrijk voor zijn kunst. Hij rond zijn middelbare opleiding af in Sharjah, de hoofdstad van het gelijknamige emiraat. Daar begint hij met het schrijven van zijn dagboek. Thuis bij zijn ouders, richt hij in 1986 zijn eerste  atelier in. Aan de universiteit haalt hij zijn in 1993 eerste graad in Engelse literatuur.  Zijn werk wordt geëxposeerd in verschillende galerieën.

Japan

Van 1994 tot 1996 woont en werkt hij in Japan. Na dit Aziatische avontuur wordt hij leraar in Sharjah. Dit combineert hij in het begin nog met zijn artistieke werk. Als zijn kunstwerken ook internationaal gewaardeerd worden, gaat hij als full time kunstenaar verder. In 2009 is zijn werk voor het eerst te zien op de 53ste editie van de Biënnale in Venetië. Hij is deelnemer onder de noemer van The Abu Dhabi Culture and Heritage Authority. In 2016 stopt hij met het schrijven in zijn dagboek. Vanaf dat moment maakt hij ‘verslagen’ op canvas. Hij knipt stukken van het canvas en plakt die in het deksel van koektrommels. Hij maakt zo zijn eigen ‘sweet memories’.

Op stap met ezel, fiets of boek

De  natuur in de Emiraten wordt een steeds grotere bron van inspiratie. Al Saadi maakt reizen per fiets, lopend met een ezel of als wandelaar met een potlood op zak. De titel van zijn expositie hier is Sites of Memory, Sites of Amnesia. Tijdens zijn reizen maakt hij nieuwe herinneringen. Aan het eind vraagt hij zich af welke herinneringen het meest waardevol voor hem zijn. Door details te vergeten, worden andere momenten belangrijker. Die momenten tekent of schildert hij op stenen die hij onderweg vindt, of op stroken canvas die hij als rolgordijnen presenteert. Hij kerft figuren in stenen en deelt op deze manier zijn herinneringen met ons. Hij bewaart al deze kunstwerken in grote beschilderde blikken.

Stoere Saudische vrouwen

Nog onder de indruk van alle verhalen van Al Saadi komen we in een ruimte met een zaal vullende installatie. De sculpturen die ik zie, doen me denken aan woestijnrozen die ik ooit in de Sahara en later in Oman zag. De woestijnrozen die we hier zien zijn gemaakt van jute, heel groot én voorzien van Arabische en Engels-talige spreuken. Stoere teksten als ‘Love you Girls’, ‘Let me be’ (op een spandoek) en ‘Love yourself deeply and accept it’. En dat pas zie ik dat dit een installatie is van vier vrouwelijke kunstenaars (Manall Dolwayan) uit Saudi Arabië. De installatie heet ‘Shifting Sands: A Battle Song’ stemt af op de energie van Saoedische vrouwen tijdens een periode van diepgaande culturele transformatie. Ze brengt de sonische en geologische kenmerken van de woestijn samen met de stemmen van vrouwen, in een collectieve uitdrukking die misvatting tart over hun leven.

Stranieri Ovunque

En dan gaan we opzoek naar de grote neoninstallatie Stranieri Ovunque van het kunstenaars collectief Claire Fontaine. Dit collectief is in 2004 opgericht door het Italiaans-Britse kunstenaarsduo Fulvia Carnevale (Italië, 1975) en James Thornhill. Claire Fontaine is hun gezamenlijke alter ego. Sinds 2018 woont een werkt Claire Fontaine in Palermo op het eiland Sicilië. Ze werken daar in een studio in het historische centrum. De Engelse vertaling van Claire Fontaine is ‘Clear Fountain’ en kan ook conceptueel worden verbonden met het kunstwerk Fountain van  Marcel Duchamp. Dit is het meest beroemde ready made kunstwerk. De titel Stranieri Ovunque is ontleend aan een kunstcollectief uit Turijn die begin 2000 streden tegen vreemdelingenhaat en racisme in Italië. Kunstenaarsduo Claire Fontaine heeft inmiddels meer dan 50 taalvariaties in neonlicht gemaakt, inclusief Nederlands. Helaas is de lichtinstallatie kapot en moeten we het doen met vage letters tegen een grijze lucht.

En zo komen we aan het einde van ons bezoek aan de twee hoofdlocaties van de 60ste editie van de Biënnale Venice Art. In deel drie van het drieluik lees je meer over een aantal tentoonstellingen die we in de stad hebben bezocht. Vaak op bijzonder locaties.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van la Biënnale, alle genoemde kunstenaars en bruikleengevers.

Wordt vervolgd:

deel 3 (vrijdag 27 december 2024) Struinen langs tentoonstellingen in de stad

Eerder verscheen in deze serie: Deel 1 (22 november 2024): Terugblik op de 60ste Biënnale van Venetië i Giardini

De deuren van de 60ste editie van de Kunstbiënnale van Venetië zijn op 24 november 2024 gesloten. In april 2026 begint de 61ste editie. Ciao a tutti.