Bijna de helft van ons land ligt aan of bij het water. Kijk om je heen en ontdek dat het water nooit ver weg is. Ik woonde 35 jaar op de zuid oever van de Waal en nu al weer vijf jaar in een stad aan de Oude IJssel. Mede door vele regenbuien en de zorg om het klimaat is het thema ‘water’ bijna dagelijks in het nieuws. Kunstenaars laten zich al eeuwen inspireren door het fenomeen water. Hoe en waarom kun je deze zomer ontdekken in de tentoonstelling Aan ’t Water in Museum MORE in Gorssel aan de IJssel.
Aan ’t water: boek & tentoonstelling
De titel aan ’t water dekt een dubbele lading. Het is de titel van deel drie uit een trilogie van Uitgeverij Thoth. In Museum MORE in Gorssel is met dit boek als uitgangspunt een tentoonstelling opgezet. Na Op ’t Duin en Weer & Wind is Aan ’t water de derde uitgave waarin 100 thema afbeeldingen worden gecombineerd met 100 gedichten. In de laatste uitgave staan 100 watergezichten en 100 watergedichten. Uit deze bloemlezing selecteerde Maite van Dijk (museumdirecteur) met haar team verschillende afbeeldingen. Deze selectie is aangevuld met werk uit de eigen MORE Collectie. In totaal kun je 50 verschillende watergezichtenzien in de Tuinzaal van het museum. Als je goed luistert, hoor je de stem van Tommy Wieringa. Terwijl jij kijkt leest hij verschillende watergedichten voor.
De IJsselvallei
De uiterwaarden van Gorssel liggen op de zuidoever van de IJssel. Voor Omroep MAX verkende Huub Stapel in het najaar van 2023 de meest eigenzinnige rivier van ons land: De IJssel. Waarom eigenzinnig? Omdat deze rivier niet van oost naar west stroomt maar richting het noorden. Al vier eeuwen maken schilders en dichters werken gebaseerd op het thema water. Net als Stapel vertellen zij hun verhaal, de een met penseel de ander met de pen. Verdeeld over zes thema’s verken je de vele verschijningsvormen van water: de zee, water in de stad, op en onder het water, over het water, waterpret en stilte en schemering. Schilder Co Breman (1865-1938) laat ons zien hoe hij de IJssel in 1908 zag.
De zee rolt binnen
De expositie begint met het thema ‘de zee’. Ook de zee heeft vele gezichten en elke schilder en dichter heeft hierop weer zijn/haar eigen blik. Je ervaart hier hoe verschillend die blik kan zijn. Neem het doek Zee (1958) van Edgar Fernhout (1912-1974). Dit werk met zachte tinten blauw, groen en wit hangt naast Zee (1899) van zijn opa Jan Toorop (1858-1928). De groen, gele zee van Jan Toorop met daarin verschillende zeilboten ademt een totaal andere sfeer dan het werk van zijn kleinzoon. Jan Toorop heeft de zee vaak geschilderd. Zijn Zee uit 1887 is veel kouder en woeliger dan zijn groengele zee uit 1899. Beide werken hangen hier bij elkaar. Chr. van Geel (1917-1974) beschreef de zee. Het begint als volgt: “Niet hoe zij driftig voedt, niet hoe haar naakt diep water spint, wij zien van zee enkel haar lichte dak…” (p. 40 van de bundel).
‘Dom water
beukt en striemt de pijlers van de brug
die zwijgend schrap staat tegen de overgave …’
Anna Enquist (‘Als water ben ik uitgestort’, p. 141).
Pootje baden
Het voelt als pootje baden, als je lekker ontspannen van het ene waterthema naar het andere slentert. De samenstellers van de waterbundel hebben een zoektocht door vier eeuwen watergezichten en watergedichten gemaakt. In Gorssel zijn twaalf watergedichten geselecteerd en die worden voorgelezen door schrijver Tommy Wieringa. Zittend op de bank in de Tuinzaal hoor ik de eerste versregels van ‘Zomerwater’ van schrijver en beeldend kunstenaar Maria Barnas (Hoorn, 1973). De combinatie van watergedichten en watergezichten maakt deze tentoonstelling tot een bijzondere ervaring.
‘Er ligt een ondiepe gracht in mij verzonken,
met kleurloos water waarin elke gedachte
een spiegeling kan zijn. Soms denk ik dat ikzelf
dit water ben. Aan de voet van de toren……’
Maria Barnas (Zomerwater p. 140).
Op en onder het water
In dit thema ontdek je een veelheid aan dieren die op en onder te water leven. Joanna Quispel (Amsterdam, 1952) laat ons kennismaken met de Meerkoeten (2008). Leo Vroman (1915-2014) beschrijft het Waterhoentje. “Waarschijnlijk was ik twaalf jaar. Ik baggerde door de uiterwaarden. Riethalmen sneden langs mijn kuiten. Mijn benen deden grieperig zwaar…..” (p.218). De vissen (1967) van Jeanne Bieruma Oosting (1898-1984) hangen naast de Zwemmende kikker (1910-1924) van Julie de Graag (1877-1924). Marian Plug (Almelo, 1937) gunt ons een blik in de Vijver (2003) en textielkunstenaar Christine van Zeegen (1890-1973) heeft een prachtig werk geborduurd van een zeeanemoon.
‘Zet het blauw van de zee
tegen het blauw van de hemel…’
Willem Hussem (‘Zet het blauw’p. 42)
De tentoonstelling Aan ’t water is tot en met 8 september 2024 te zien in de Tuinzaal van het museum te Gorssel. Lees hier meer over de tentoongestelde werken. Museum MORE is gratis te bezoeken met de Museumkaart.
Aan ’t water geeft me een vakantiegevoel en dat gevoel kan je ik van harte aanbevelen vooor deze zomer. Kijk bij het verlaten van de Tuinzaal, links nog even naar het vijvertje bij de kolk (1990) van Dorian Hiethaar. Sinds 1988 woont Dorian met haar partner in het Lievelingsbos. Dat dit een inspirende plek is, ontdek je in haar oeuvre. Het lievelingsbos it is het enige onderwerp waarover zij schildert.
‘Water weerspiegelt de hemel.
Het water reflecteert ook ons zelf, ons spiegelbeeld
en onze innerlijke wereld.’
Inleiding Aan ’t Water p. 5
Het boek
Titel Aan ’t water: 100 watergedichten en 100 watergezichten
Samenstellers Boudewijn Bakker, Helmi Goudswaard en Nicolaas Matsier
Uitgever THOTH
ISBN 978 90 6868 872 6
Omvang 240 pagina’s
Prijs € 24,95
Het boek is te koop in de museumwinkel van Musea MORE, online bij de uitgever of via je eigen favoriete boekhandel. Lees hier mijn boekrecensie.
De stilte en koelte waren weergekeerd,
Het nachtelijk feest lag als een glas versleten, …’
J.C. Bloem( fragment uit ‘Sluis’ p. 156)
Extra museumtip
Als de textielkunst van Christine van Zeegen je aanspreekt, kan ik je de tentoonstelling Christine en Janus van Zeegen, vernieuwers in draad en verf in het Drents Museum van harte aanbevelen. Deze expositie van zus en broer Van Zeegen is nog tot en met 15 september 2024 te zien in Assen.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum MORE, alle bruikleengevers, de dichters, genoemde kunstenaars , Uitgeverij Thoth, Drents Museum (Janus van Zeegen) en het Textiel Museum Tilburg (Christine van Zeegen).