Om er toch even uit te zijn tijdens de lockdown, hebben we een winterweekend in Winterswijk geboekt. Na vertrek zijn we binnen 35 minuten al op onze locatie. De musea zijn (helaas) nog gesloten. We zijn benieuwd of er buiten Villa Mondriaan sporen van Piet Mondriaan in Winterswijk te vinden zijn.
Piet Mondriaan in Winterswijk
De wieg van kunstenaar Pieter (Cornelis) Mondriaan (1872-1944) stond in Amersfoort. Zijn vader was daar hoofdonderwijzer aan de christelijke school. Baby Piet is in de Nederlands Hervormde Kerk van Amersfoort gedoopt. Piets moeder (Johanna Christina de Kok 1839-1909 ) is vaak ziek. Het gezin Mondriaan telt vijf kinderen, vier jongens en een meisje. Piet’s zus Christien neemt al op de basisschool veel huishoudelijk werk van haar moeder over.
Tekenles van vader Piet en oom Frits
In 1880, Piet jr. is dan acht jaar, krijgt zijn vader (Pieter Cornelis 1839-1921) een baan in Winterswijk. In de Achterhoek wordt hij hoofdonderwijzer en tekenleraar. Vader Piet geeft zijn kinderen al op jonge leeftijd tekenles. Oom Frits Mondriaan (1853-1932) woont en werkt als amateurschilder in Den Haag en Rijswijk. In de periode dat Piet jr. in Winterswijk woont (1880 tot 1892) logeert oom Frits met enige regelmaat in Winterswijk. In deze tijd ontwikkelt zich bij de jonge Piet de passie voor tekenen en schilderen.
Villa Mondriaan
De geschiedenis van de familie Mondriaan wordt in Villa Mondriaan met een film en foto’s verteld. In 1886 begint Piet, onder leiding van zijn vader aan de studie voor de Akte Lager Onderwijs handtekenen. Oom Frits helpt beiden tijdens deze vormingsjaren. In 1889 haalt Piet de acte en mag hij op de basisschool van zijn vader tekenles geven. Piet studeert naast dit werk verder en haalt in 1892 de Akte Middelbaar Onderwijs Handtekenen en Perspectief. Hiermee kan hij les geven aan het voortgezet onderwijs. Tevens geeft deze akte toegang tot een studie aan de Academie. Piet volgt in die periode extra teken- schilder- en kunstgeschiedenislessen bij schilderpedagoog Jan Braet Überfeldt (1807-1894).
Van Winterswijk naar Amsterdam
In 1892 verlaat Mondriaan de Achterhoek. Dat najaar begint hij aan de Rijksacademie van Beeldende Kunst in Amsterdam aan de dagopleiding schilderkunst. In deze periode bezoekt hij in de zomervakanties vaak zijn ouders in Winterswijk. In 1912 verhuist Piet naar Parijs. Tijdens de Eerste Wereldoorlog verblijft weer in zijn neutraal gebleven geboorteland. In 1919 gaat Piet terug naar Parijs waar hij tot 1938 blijft om daarna door te reizen naar Londen.
Woonplaatsen van Piet Mondriaan
Als in het Verenigd Koninkrijk de druk toeneemt als gevolg van de Tweede Wereldoorlog, pakt hij in 1940 de boot naar New York. Nog volop werkend aan compositie Boogie Woogie, sterft Piet Mondriaan hier in 1944. De schilder ligt begraven op het Cypress Hill Cemetery (Locust Grove: blok 51, graf 1191). Piet Mondriaan is één van de belangrijkste vernieuwers van de Nederlandse én internationale schilderkunst. Bekijk hier de tijdlijn van Piet Mondriaan.
In het spoor van Mondriaan
Er zijn twee manieren om in Winterswijk, buiten het museum, het spoor van Piet Mondriaan te volgen. Je kunt kiezen tussen een Mondriaan-fietstocht ( plm. 50 km) en de Mondriaan-wandeling door het dorp. Omdat het blijft regenen is de keuze snel gemaakt: we gaan wandelen. De totale wandeling gaat langs acht locaties in het centrum. We beginnen op de voormalige Lappenbrink, nu de Nieuwstraat. De locaties die we hebben bezocht, staan met (nummer) aangegeven.
Piet Mondriaan in de Lappenbrink
De Lappenbrink (1) in Winterswijk is van oudsher het woon- en werkgebied van de textielarbeiders en kleine zelfstandigen. In de smalle, kronkelige straatjes van toen zijn op verschillende locaties reproducties van werk van Mondriaan te zien. In dit deel proef je de sfeer van weleer nog het best. Boerderijen en huizen met geschilderde luiken en straatjes belegd met kinderkopjes. Hier hangt o.a. het werk ‘Op de Lappenbrink te Winterswijk’ uit 1899. De originele pastel behoort tot de collectie van het Rijksmuseum.
Mondriaan-wijzer
Het centrum van Winterswijk wordt dit voorjaar flink onder handen genomen. Het plein en de straten in de directe omgeving van het oude raadhuis worden opnieuw bestraat. Nu met losse stenen om het kostbare regenwater beter op te kunnen vangen. Op de glazen Mondriaanwijzer* (2) heeft ontwerper Bert Nijman de belangrijkste plaatsen aangegeven waar Piet Mondriaan tijdens zijn leven heeft gewoond en gewerkt. Vanaf de Beukenhorstweg, lopen we via de Stienstrastraat en de Wilhelminastraat naar de Groenloseweg. Naast de oude fabrieksschoorsteen van Willink Textiel staat het Always Boogie Woogie kunstwerk.
Always Boogie Woogie
Winterswijk heeft een rijke historie in de textielindustrie (1890-1978). Hier stond de spinnerij van Tricotfabriek Willink. Anno 2021 zijn in de voormalige fabrieksgebouwen appartementen ondergebracht. De in de lucht priemende bakstenen fabrieksschoorsteen herinnert zichtbaar aan de locatie. Hiernaast staat het kunstwerk Always Boogie Woogie uit 2006 (3) van het kunstenaarsduo Albert Dedden (1959) & Paul Keizer (1958). Sinds 1990 werken beide artiesten samen. Ze maken vooral ontwerpen voor de openbare ruimte en doen dit vaak onder de naam Space Cowboys.
De boom van Mondriaan
Dit eerbetoon aan Mondriaan heeft twee kanten die bewerkt zijn. Aan de ene kant zie je een reliëf gebaseerd op een vroege (boom) schets van Mondriaan. Aan de andere kant zit de kunstenaar op een stoel. Vanuit een voor ons als kijker liggende positie kijkt Mondriaan naar het ontwerp voor hem. Hij heft geen kwast in de hand, maar zijn ogen die op verrekijker glazen lijken, turen het abstracte ontwerp af. Mondriaan is op zoek naar de perfecte ordening, de ultieme compositie, het universele kunstwerk. Als we er ’s avonds nog eens langs lopen, zien we lichtstrepen in kleuren blauw, rood en geel aan de randen van het kunstwerk.
Kijken door de ogen van Mondriaan
Via de rotonde komen we in de Meddosestraat en pakken direct het eerste steegje links. Doorlopend komen we uit op de dorpsweide Scholtenburg. In dit park staat het Mondriaanbankje met uitzicht op de oude dorpskern. Je kijkt door het Mondriaan-raam (4) en ziet de dorpskern zoals de jonge Piet haar ook zag. Naast de schilderijlijst staat een trappaal, al trappend hoor je de geschiedenis van deze plek.
Het ritme van de regen
Door de aanhoudende regen slaan we locatie 5, het voormalige wevershuis, nu slagerij aan de Zonnebrink over en lopen rechtstreeks door maar Museum Villa Mondriaan (8). Als je tussen de twee gebouwen doorkijkt, zie je de toren van de Jacobskerk (7). Als het museum straks weer open is, is het nog leuker om door het dakraam te kijken en te ontdekken hoe Piet jr. de kerk vanuit zijn kamer zag.
De arm van Mozes
We lopen het museum voorbij en aan de overkant van de Zonnebrink staat de voormalige ‘Rijks Hoogere Burgerschool’ (6). Hier kreeg Piet tekenles van tekenleraar Schut. Piet leent hier ook gipsen modellen om thuis na te tekenen. Zijn broer Carel herinnert zich dat Piet met een groot exemplaar van de arm van Mozes thuis kwam. Kunstenaar Vic Hulshof kreeg van de Stichting Mondriaan Winterswijk de opdracht om voor het Mondriaan-jaar 1994-1995 op deze locatie een monument te maken. In 1995 is de arm van Mozes door een nicht van Piet, Marlene Mondriaan onthuld.
Alternatieve routewijzers
Het boekje ‘een wandeling in de voetsporen van Piet Mondriaan’ is een uitgave van museum Villa Mondriaan. Zowel het museum als die VVV zijn nog tot 15 maart 2021 gesloten. Gelukkig zijn er wel enkele alternatieven zodat je de wandeling toch kunt maken. In de tekst heb ik de locaties met nummers tussen haakjes aangegeven. Ook de straatnamen staan er in. Op verschillende plekken in de dorpskern staan bordjes met een QR-code waarmee je meer informatie kunt ophalen. Ook zijn er enkele trappalen die je zelf kunt aansturen zodat ze hun verhaal prijs te geven. Ik wens je een verfrissende en inspirerende wandeling door Winterswijk.
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan Villa Mondriaan en de genoemde kunstenaars.
- De Mondriaan-wijzer is tijdens de bestratingswerkzaamheden, tijdelijk niet te zien.
Enkele handige links
- Meer weten over Villa Mondriaan? Lees dan hier verder.
- Meer weten over Winterswijk de Achterhoek, kijk dan hier.
- Zin om eens in de Achterhoek te kamperen? Bekijk dan dit nieuwe initiatief van de Stichting Achterhoek Toerisme.
