De Oranjestad Kleve ligt net over de grens met Emmerich. Vanuit onze nieuwe woonplaats in de Achterhoek zijn we in een kwartier in Duitsland. We zijn benieuwd naar de coronamaatregelen daar bij de musea en gaan zelf op onderzoek uit. Ons doel vandaag is het B.C. Koekkoek-Haus in Kleve. Daar is o.a. een tentoonstelling te zien van de Duitse schilder August Friedrich Siegert. Mondkapje in de handbagage, we zijn er klaar voor.

update 1 november 2022
B.C. Koekkoekhuis in Kleve neemt tijdelijk afscheid van het publiek

 Het B.C. Koekkoekhuis is vanaf november 2022 tijdelijk gesloten in verband met bouwwerkzaamheden. Naast de permanente tentoonstelling is de tijdelijke tentoonstelling “Grenzeloze landschapsschilderkunst” te zien met landschapsschilderijen uit de 19e en 20e eeuw uit het Museum Veluwezoom (Kasteel Doorwerth).

B.C. Koekkoek-Haus

Aan de rand van een van de winkelstraten van Kleve ligt het indrukwekkende stadspaleis van de bekendste Nederlandse landschapschilder uit de 19de eeuw Barend Cornelis Koekkoek (Middelburg 1803, Kleve 1861). In 1840 kocht de Zeeuwse schilder een grondstuk in het toenmalige ‘Bad Cleve’. Drie jaar later gaf hij de Kleefse architect Anton Weinhagen de opdracht een stadspaleis voor hem en zijn gezin te ontwerpen. Als voorbeeld diende de Italiaanse kunstenaarshuizen in de Renaissance

Belvédère

In de grote tuin achter het pand had Koekkoek in 1843 al een toren (het Belvédère) laten bouwen waarin hij o.a. zijn atelier had. Op het hoogtepunt van zijn schildercarrière (1847-1848) begon de bouw van zijn droomhuis. In 1960 werd dit complex het stadsmuseum van Kleve. Samen met het iets verderop gelegen Museum Kurhaus Kleve behoort het B.C. Koekkoek-Haus nu tot de top van het culturele aanbod van de Oranjestad Kleve. 

200 jaar August Friedrich Siegert

De 200ste geboortedag van de Düsseldorfse schilder August Friedrich Siegert (1820-1883) wordt in Kleve herdacht met een overzichtstentoonstelling. De achter-achter-kleindochter van Siegert, kunsthistorica Annegret Stein, heeft samen met familielid Theo Siegert en de oud directeur van het B.C.Koekkoek-Haus (Guido de Werd) de tentoonstelling en de catalogus samengesteld.

Eerste kennismaking

Voor mij is dit een eerste kennismaking met het werk van deze 19de -eeuwse schilder uit het Duitse Rijnland (Neuwied). Als 15-jarige telg uit een koopmansfamilie in Neuwied, bieden zijn ouders hem de kans om een kunststudie te beginnen aan de Koninklijke Pruisische Kunstacademie in Düsseldorf. Elf jaar later sluit August zijn studie af. Hij heef een warme belangstelling ontwikkeld voor de oude meesters uit de Nederlandse schilderkunst. Ik herken in zijn werk de inspiratie van o.a. Johannes Vermeer, Jan Steen en Rembrandt van Rijn.

Siegert en Koekkoek

In 1859 word August Siegert lid van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Daarmee staat hij als genre- en portretschilder, net als de landschapschilder B.C. Koekkoek, tussen de schildertradities in de twee landen: Duitsland en Nederland. Siegert laat ook zijn sociale en maatschappelijke betrokkenheid doorschemeren in zijn werk. Het bezoek aan deze tentoonstelling voelt enerzijds vreemd aan en anderzijds heel direct vertrouwt. Vreemd omdat ik de schilder tot dit bezoek niet kende, vertrouwt omdat je via zijn werk zo de Nederlandse schildertraditie binnenloopt. Dit maakt deze expositie naar mijn idee extra interessant voor Nederlandse bezoekers. Daarnaast zijn het museums en de stadstuin een bezoek meer dan waard.

De kleine wereld in de grote

Voor de tentoonstelling en de catalogus werd de titel ‘Die kleine Welt in der grossen’ gekozen. Het campagnebeeld, het schilderij ‘der kleine Kunstfreund’ (1860), laat dit heel mooi zien. We zien een kleine jongen met bruin krullend jaar, gekleed in een kniebroek, met witte kniekousen en zwarte schoenen. Over zijn kleding heen draagt hij een witte schort. Zou hij misschien een penseel vast mogen pakken? Hij staat aandachtig voor een groot schilderij waarop we een veldslag zien.

Doorkijkjes à la Vermeer

Op de achtergrond links is er een doorkijkje naar een atelier. Daar werkt een schilder achter zijn ezel. Je ziet ook verschillende decoratieve voorwerpen die gebruikt werden als voorbeeld bij het schilderen. Is de man achter de ezel August Siegert? ‘Nee’, zegt zijn achter-achter-kleindochter Annegret. ‘De schilder achter de ezel is de Noorse Adolph Tidemand’. Tidemand  (1814-1876) is niet alleen een studiegenoot en collage van Siegert hij is ook één van zijn beste vrienden én de peetoom van zijn zoon, Adolph, die model stond voor de kleine kunstvriend.

Kunstenaar en zakenman

Het instinct van de zakenman is August met de paplepel ingegoten. Zijn familie bestaat uit koopmannen en zijn opvoeding staat in het kader van het ondernemerschap. Dat zien we ook terug bij de werkwijze en organisatie van het atelier van Siegert. Annegret attendeert ons op het kasboek. Met sierlijke letters staan hierin alle aan- en verkoopkosten ten behoeve van zijn werk. Ieder schilderij dat hij verkocht staat keurig met naam van de koper en de prijs vermeld. Annegret vertelt dat Siegert dit schrift ook gebruikte om zijn werk exclusief te verspreiden over zijn kopers. Bepaalde populaire scenes verkocht hij soms meerdere malen. Altijd maar één per land zodat de eigenaar van het kunstwerk het gevoel had dat hij een unica in huis had.

Veel kinderen

Wat opvalt als je de bijna 60 werken in deze tentoonstelling bekijkt, dat er relatief veel kinderen op zijn schilderijen staan. Daarnaast barst de symboliek uit de lijsten. In 1852 trouwt August Siegert met Mathilde de Haen. Het echtpaar krijgt twee dochters (Emilie Sophie 1854 en Helene Jacobine 1855 ) en twee zonen (Adolph Eduard 1858 en Carl Johann 1861). Op 13 oktober 1883 overlijdt Siegert aan de gevolgen van een bloedvergiftiging. Hij had zijn rechter middelvinger opengehaald bij zijn schilderwerkzaamheden. Door zijn vrouw Mathilde ontwikkelt Siegert een scherp oog voor het leven en de speelwereld van kinderen. Hij neemt de kleine bewoners van onze planeet serieus en gebruikt ze vaak als onderwerp of als model in zijn werken.

Let ook op de humor

We staan voor het doek Die Fruchtmalerin (Verbotene Frucht) uit 1876. Annegret wijst ons op de humor in het werk van August Siegert. We staan voor het schilderij de ‘verboden vrucht’. Ruim de helft van dit doek wordt in beslag genomen voor een vrouwelijk schilder achter haar ezel en een gedekte tafel met daarop een grote schaal, rijkelijk belegd met (tropisch) fruit. Aan de rechterhand staat een kamerscherm en daarachter staan twee kinderen, het derde kind staat met opgeheven armen bijna centraal op het doek. De schilder heeft haar schilderstok in de hand en wringt die tussen het enthousiaste kind en de tafel. Op de achtergrond zien we vaag een wandkleed met daarop een mythisch tafereel. Wil de schilder de kinderen bij het fruit weghouden of staat de schilderstok symbool voor het feit dat vrouwen de toegang tot de Kunstakademie werd ontzegd?

Noot:

De vrouwelijke schilder op het doek is naar alle waarschijnlijkheid Emilie Preyer (1849-1930). Als vrouw kreeg zij geen toestemming om zich in te schrijven voor de Kunstakdademie in Düsseldorf. Haar vader, kunstschilder Johann Wilhelm Preyer (1803-1889) nam zelf het kunstonderwijs van zijn dochter op zich. Op haar 17de wordt er al werk van Emilie verkocht bij Kunsthandel Bismeyer Kraus in Düsseldorf.

Die kleine Welt in der Grossen, van Augusts Friedrich Siegert is nog t/m 31 oktober 2020 te zien in het B.C. Koekkoek-Haus in Kleve (Duitsland).

Coronamaatregelen in Duitsland

 De coronarichtlijnen in Duitsland wijken soms af met die wie wij kennen.

• Zo moet je bij een tankstation een mondkapje dragen.
• In alle publieke ruimtes is een mondkapje verplicht. Dus ook als je en museum binnengaat.
• Je hoeft je komst bij een museum vooraf NIET aan te melden. Dat is wel weer fijn.
• Als je een café-restaurant binnen gaat moet je een mondkapje dragen. Als je eenmaal een tafel hebt, mag het kapje af. Bij het vertrek moet je het mondkapje weer opzetten, tot je weer buiten staat.

Sneak preview van Kleve. Deze video is gemaakt voor de toenmalige serie ‘Oranje-route’

Video van mijn bezoek aan MuseumKurhaus Kleve in 2016. De toenmalige tentoonstelling over migratie en vrijheid is anno 2020 actueler dan ooit.

Nu te zien in Museum Kurhaus Kleve

De multimedia installatie Purple van de Ghanees-Britse filmmaker en schrijver John Akomfrah (Accra, 1957). Akomfrah vertelt zijn beeldverhalen in de context van de post koloniale samenleving en de huidige milieu- en migratie thema’s.
Neem de tijd voor deze videopresentatie op zes schermen in de grote zaal. Hij duurt een klein uur.

© tekst, foto en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan B.C.Koekoek Haus, erven Siegert, fotograaf C. Wucherpfennig en alle bruikleengevers.