Deel 1 – kennismaking met Philippe Halsman
Philippe Halsman, verbaast mij!
Hé, ken jij Philippe Halsman? Nee, ik ook niet. Het team van de Kunsthal nodigde me uit voor een bezoek aan de nieuwste tentoonstelling van fotograaf Philippe Halsman. Voor mij een onbekende ster aan het firmament. En dat vind zo leuk aan de Kunsthal in Rotterdam. Ze worden hier niet aan banden gelegd door eigen collectie of depot. Zij hebben de vrije hand en kunnen kiezen voor wat ze zelf leuk vinden. De teams van dit museum organiseren jaarlijks enkele honderden exposities en daar zit altijd wel iemand tussen die je nog niet kent. En dat is voor mij het geval bij Philippe Halsman. Ik lees dat hij fotograaf is van iconen, de man die analoog foto’s bewerkte vóórdat Photoshop was uitgevonden. Halsman levensmotto was: Verbaas mij! Ik laat me eerst graag verbazen door Philippe Halsman.
Bekijk hier de Philippe Halsman biografie op YopuTube
Een lichtzoeker
Philippe Halsman werd op 2 mei 1906 als Filips Halsmann in Riga (Letland geboren). Zijn vader Max was daar tandarts en zijn moeder Ita Grintuch is hoofd van de basis school. Als hij vijftien jaar is ontdekt hij de fotocamera van zijn vader en begint spontaan foto’s te maken van zijn familie en vrienden. Hij ontwikkelt de afdrukken zelf in de badkamer van zijn ouderlijk huis en wordt verrast door wat hij zelf omschrijft als het ‘wonder van de glasplaat’. Na de middelbare school gaat Filips naar de universiteit van Dresden en studeert daar elektrotechniek. Ondanks deze wetenschappelijke studie besluit Filips, tot groot verdriet van zijn ouders, om fotograaf te worden. Zonder enige vorm van scholing, leert hij zichzelf de kneepjes van het vak en staat te boek al autodidact. Naast ervaring met techniek heeft hij gevoel voor compositie en een bovenmatig belangstelling voor licht en samengestelde beelden.
Verdacht van vadermoord
In het najaar van 1928 gaat hij met zijn vader jagen in de Oostenrijkse bossen. Tijdens deze jachtpartij sterft zijn vader. Filips wordt ten onrechte beschuldigd van de moord op zijn vader en hoort een strafvonnis van 10 jaar eenzame opsluiting tegen zich eisen. De valse beschuldiging wordt nog eens extra gevoed door sterk toenemende gevoelens van antisemitisme in Oostenrijk anno 1928. Zijn zuster Liouba begint een campagne voor zijn vrijlating. Enkele vooraanstaande Europese intellectuele zoals Albert Einstein, Sigmund Freud en Thomas Mann steunen haar in deze strijd. Filips komt vrij, krijgt door bemiddeling van die Franse Minister Paul Painlevé, asiel in Frankrijk aangeboden en verhuist naar Parijs. Op 26 januari 1931 komt hij in de Franse hoofdstad aan. Daar begint hij een nieuw leven, nu als fotograaf en met een aangepaste naam: Philippe Halsman.
Vrienden voor het leven
De zoon van Painlevé, Jean, geeft hem een Kodak 9×12-camera cadeau en introduceert hem in de Parijse wereld. In 1931 verschijnen de eerste foto’s van Halsman in de tijdschriften Vogue, Voilà en Vu. Mede door hulp van Jean maakt hij een vliegende start in Parijs. De mannen worden vrienden voor het leven. Ondanks zijn brede belangstelling voor zichten op Parijs, mode en naakten specialiseert hij zich al snel in het maken van portretten. Belangrijke mensen poseren voor zijn lens zoals Marc Chagall, Le Corbusier en Claude Simon. Er was één galerie in Parijs die de kunst van fotografie al vroeg erkende: Le Pléiade Gallery in Quartier Latin. Hier kregen eigentijdse fotografen de kans om een solo of groepsexpositie te houden. in 1936 is het de beurt aan Halsman met zijn serie ‘Portretten van naakten’ een jaar later neemt hij deel aan een groepstentoonstellingen met als thema ‘Portretten van schrijvers’.
De Kodak wordt vervangen door een Rolleifex en in 1936 reist hij af naar Damascus en Jeruzalem. Hij ontmoet zijn vrouw Yvonne Moser en trouwt op 1 april 1937 met haar, ze krijgen een dochter Irene. Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, vertrekt Halsman mijn zijn gezin, zijn moeder en zijn zuster met haar dochter naar New York. Omdat de quota voor Letse visa al is bereikt, kan Halsman de VS niet in. Wederom komt er hulp van Albert Einstein, die een goed woordje voor hem en zijn familie doet bij Eleanor Roosevelt. Na zes maanden wachten, zijn alle papieren in orde en kunnen de Halsmannen in Amerika een nieuwe start maken.
Explosieve groei van de tijdschriften markt
De carrière van Halsman in New York krijgt door verschillende redenen een vliegende start. In april 1941 ontmoet Halsman in New York Salvador Dali. Er ontwikkelt zich een vriendschap die tot 1978 duurt. In 1942 maakt hij zijn eerste omslag foto voor het magazine LIFE. En nog een jaar later fotografeert hij de republikeinse presidentskandidate Wendell Willkie voor de omslag van zijn boek ‘One World’. Met de publicatie van dit boek ontwikkelt Halsman het idee van de credit lines. Hij is daarmee de eerste fotograaf die eist dat de naam van de fotograaf altijd verbonden blijft met zijn foto. In 1944 krijgt hij de eerste van wat later een lange lijst van betaalde opdrachten wordt voor LIFE magazine. In opdracht van LIFE reist hij, in het kielzog van celebraties de hele wereld over. Hij begint in 1944 in Hollywood met portretten van onder andere Humphrey Bogart, Frank Sinatra, Bette Davis en Judy Garland. In 1947 maakt hij de wereldberoemde foto van Einstein op de Princetown Universiteit. Dit portret staat in 1999 op de omslag van TIME magazine als Einstein postuum wordt verkozen tot de persoon van de eeuw.
Fotografie wordt kunst
Samen met Dali ontwikkelt Halsman een heel eigen genre. In de uitgave Dali Atomicus, staan foto’s van Dali waarop het lijkt alsof er een atoomwolk uit zijn mond komt. Een deel van het creatieproces is nu te zien in de Kunsthal. Het tonen van het maak- en ontwikkelproces wordt een vast onderdeel van Halsman’s werk. Voor de uiteindelijke compilatie hebben Dali en Halsman ruim 25 pogingen ondernomen. Dali moest daarvoor met melk wolken blazen in een watercontainer. Een proces van ruim 5 uur.
In 1949 stuur LIFE Halsman naar Hollywood, daar ontmoet hij acht aspirant actrices, waaronder Marilyn Monroe. Halsman ontdekt dat Monroe via zijn camera met het publiek communiceert en speelt. In 1951 reist Halsman voor portretopdrachten voor het eerst terug naar Europa. Hij legt o.a. Winston Churchill, Henri Matisse, Brigitte Bardot Jean-Paul Sartre vast op de gevoelige plaat. Tijdens een fotosessie van Chagall bij Vallauris ontmoet hij Pablo Picasso. Terug in Amerika fotografeert hij in 1954 Monroe in zijn studie in New York. Tijdens deze sessie ontstaan de iconische foto’s van de ‘Femme Fatale’.
Serie spring-foto’s
Halsman’s motto is” mensen verbazen met zijn werk. Hij beschikt over een eigenschap dat de geportretteerde zich heel snel bij hem op zijn/haar gemak voelt. Hij heeft een grote dosis humor en probeert steeds nieuwe dingen uit. Door veel en vaak door de cameralens te kijken, ziet hij dat mensen een ‘foto houding’ aannemen of zich een specifieke foto-houding aanmeten. Hij is benieuwd hoe hij zijn modellen los kan krijgen van de psychologische druk van de camera en bedenkt de psychologische sprong. Zijn idee is dat wanneer mensen een sprong maken, zij los komen van het fotomoment en zich richten op een goede en veilige landing. Tijdens de sprong ontstaat er een totaal andere gezichtsuitdrukking bij die bewuste persoon. Dat vrije moment wil Halsman vastleggen. Na het officiële fotomoment voor LIFE vraagt hij zijn gasten of ze voor hem een sprong willen maken die hij dan vastlegt. Ruim 300 internationale beroemdheden hebben een sprong gemaakt voor Halsman’s camera. In 1959 publiceert hij zijn Jump Book. Deze serie is een van de vier thema’s van de expositie in Rotterdam.
Vogel op sigaar van Hitchcock
De successen van Halsman’s werk volgen elkaar in een snel tempo op. In totaal zal LIFE 101 edities uitgeven met een foto van hem op de omslag. Na de ontmoeting met President Kennedy en zijn kabinet is het de beurt aan cineast Alfred Hitchcock. Als deze in 1962 zijn beroemde film The Birds lanceert, portretteert Halsman hem voor LIFE met een vogel op het puntje van zijn sigaar.
In 1971 schrijft bij aan zijn Franse vriend, Jean Painlevé, dat hij voelt dat zijn gezondheid achteruit gaat. In 1979 organiseert het Internationale centrum voor fotografie in New York de tentoonstelling Halsman in Retrospectief. Op 25 juni van dat jaar overlijdt Halsman in zijn woonplaats New York.
Mr. Photoshop avant la lettre
In Halsman’s werk komen creatief inzicht, zijn perfecte beheersing van de techniek, gevoel voor ontwerp, oog voor detail èn humor samen. De vogel op de sigaar is zo’n voorbeeld, ook de atoomwolk van Dali is er een en het doodshoofd opgebouwd uit zeven naaktmodellen. En natuurlijk zijn werk samen met Dali over de snor van Dali en zijn unieke serie springfoto’s. Als je zijn foto’s nu ziet, ben je snel geneigd om te denken, dat is toch niet echt moeilijk. Als je goed kunt ‘photo-shoppen’, heb je dat binnen een paar uur voor elkaar. Maar in de tijd van Halsman bestond Photoshop nog niet.
Zuinig op gedachtegoed
Irene Halsman, zijn dochter, is met het Philippe Halsman Archief, intensief betrokken bij de instandhouding van het gedachtegoed van haar vader. Hiervoor werkt ze samen met het fotografie museum in Lausanne: Musée de l‘Elysée, Dit museum heeft als missie de kunst van fotografie bij een groter publiek onder de aandacht te brengen en de waardering van fotokunst te bevorderen. Dit doen ze onder andere door evenementen te organiseren, boeken te publiceren én innovatie tentoonstellingen te organiseren. Philippe Halsman, Verbaas mij! is hiervan en voorbeeld. Na Lausanne en Parijs is het nu de beurt aan de Kunsthal om zijn bezoekers te verbazen met het werk van Philippe Halsman.
Philippe Halsman, Verbaas mij! is nog tot en met 12 juni 2016 te zien de in de Kunsthal in Rotterdam.
Entree gratis met Museumkaart
Wordt vervolg!
Deel 2 in deze serie ‘Philippe Halsman @ Kunsthal’ volgt later deze week.
© tekst Wilma Lankhorst © foto’s Philippe Halsman met dank aan Philippe Halsman Archive (PHA)/Magnum Photos en Musée de l’Elysée in Lausanne