Update
Het Afrika Museum in Berg en Dal is in november 2023 gesloten.
Een deel van de collectie én meer is nu te zien in het
Wereldmuseum in Leiden.
Carnaval in Afrika Museum
Wie Carnaval zegt, denkt in ons land direct aan Brabant en Limburg. Ook Gelderland, vooral het deel onder de grote rivieren, sluit zich jaarlijks enthousiast aan in de rij van feestvierders. In de tentoonstelling Carnaval Wereldwijd maak je kennis met allerlei voorbeelden, bevolkingsgroepen en specifieke aspecten van dit wereldwijde overgangsritueel. Je laat een seizoen achter je en er meldt zich weer een nieuw seizoen aan. Wat weet jij van praalwagens, de Pestdokter, Prins Carnaval, de duivel, de Raad van Elf, Vette Dinsdag, haringhappen, Wildemannen en het askruisje? Ontdek het allemaal en nog meer in Carnaval Wereldwijd in het Afrika Museum in Berg en Dal. Je kunt er nog t/m 26 maart 2017 naar toe.
sneak preview
Waar komt Carnaval vandaag?
Het Afrika Museum heeft een onderzoek gedaan onder 3000 medelanders naar het fenomeen carnaval. Wat is het, waar komt het vandaan, wat zijn de symbolen Uit het onderzoek blijkt dat bijna 20% van de ondervraagden niet weet dat er buiten ons land ook carnaval wordt gevierd. En dan hebben we het niet alleen over onze zuider- en oosterburen. Is carnaval een puur katholieke traditie? Wat zijn de overeenkomsten tussen Afrikaanse maskerdansers en het carnaval in New Orleans? En wat hebben de Oost-Europese Wildemannen met carnaval te maken? Aan de hand van kostuums, maskers, foto’s, video’s en persoonlijke verhalen kom je erachter dat er op de verschillen na een hoop overeenkomsten te vinden zijn.
De aftrap is voor Groesbeek
De wereldreis in de voetsporen van carnaval begint hier dichtbij huis. In de eerste zaal heten de feestvierders van Groesbeek je welkom. Blikvanger hier is de praalwagen die meereed in de Groesbeekse optocht. Uit de geluidsboxen klinkt de carnavalskraker ‘Mien waar is mijn feestneus? en ik maak kennis met het fenomeen Gilles van Binche. In het Waalse stadje Binche mogen de mannen uit deze stad zich op vette dinsdag uitdossen als Gille. De mannen dragen een feestelijke en kleurrijk bolvormig kostuum voorzien van een riem met koebellen. Voor hun gezicht een masker en op hun hoofd een forse hopen me struisvogelveren. In de hand een bundel van wilgentwijgen en een korf met (bloed)sinaasappels. Al stampend delen de Gilles sinaasappels uit, waarmee ze de lente aankondigen. De transformatie tot Gille is exclusief voorbehouden aan de mannelijke inwoners van Binche.
De pestdokter en het masker
Van Wallonië reis ik door naar Venetië. Het carnaval van deze Italiaanse stad behoort tot een van de beroemdste feesten ter wereld. De oorsprong ligt in de dertiende eeuw, ook al komen verschillende personages uit het Commedia dell’ Arte Theater (16e eeuw). Bekende figuren zijn de Harlekijn en de Pestdokter met zijn lange neus. Hoog boven je hoofd zie je enkele indrukwekkende kostuums. Ze zijn allemaal gemaakt én gedragen door de Franse carnavalsliefhebster en Annie Vidal. Ze werkt bijna een heel jaar aan één kostuum. Als thema’s kiest Vidal voor verwijzingen naar de seizoenen, de zee, de liefde en het fruit. Allemaal elementen die perfect afsluiten bij het klassieke thema’s van de seizoenen, vruchtbaarheid en de oogst.
In deze expositie ontdek je ook dat carnaval niet puur een katholiek traditie heeft. Het feest wordt door allerlei volkeren overal op de wereld gevierd. De gemeenschappelijke factor is het feit dat het een overgangsritueel is. Je sluit het ene seizoen af en het andere gaat beginnen. Na de Europese introductie volg je de roze pijl die je eerst naar een verkleeddoos leidt en later naar een nieuwe wereld.
Wildemannen en blauwe duivels
En verder gaat de reis, je komt nu in een donkeren ruimte en dat vraagt even tijd voor je ogen om te wennen aan het duister. Om je heen hoor je nu andere geluiden: voetstappen, hout gekletter. je loopt nu de wereld in van de Wildemannen. Fotograaf Friso Spoelstra heeft vele jaren allerlei Europese steden bezocht tijdens het carnaval. Een groot deel van zijn foto’s zijn gebundeld in het fotoboek ‘Devils & Angels’ (2014). Als je ogen gewend zijn aan de duisternis, ontdek je een hele serie Wildemannen van fotograaf Charles Fréger (1975). Wildemannen zijn half mens, half dier en ze verschijnen in de donkere dagen rond de jaarwisseling. Ze kondigen het nieuwe jaar aan (overgangsritueel) en versterken de vruchtbaarheid van de velden, dieren en de mensen. Iets verderop zie ik de Blauwe Duivels, die voor niets en niemand bang lijken ….En loop ik weer in Afrika, een paar stappen verder opeens in Noord- en vervolgens in Zuid-Amerika.
Welkom in Rio
De muziek gaat voor de stoet bonte feestvierders uit. De Samba parade van het carnaval in Rio is al in volle gang. Zoals je mag verwachten van het Zuid-Amerikaanse carnaval zijn de kostuums oogverblindend. Enerzijds omdat het een en al glitter, glammer en verenpracht is, anderzijds omdat het minimalisme in de lingerie zegeviert met strass & kant op draad.
Het prachtige Indianen kostuum dat je hier ziet, blijkt van een Belgische feestneus te zijn. Spoorwegbeambte Allain Taillard viert sinds enkele jaren carnaval met de Cacique de Ramos groep. Carnaval in Rio…met een Belg in de Samba optocht. Multi-cultureler kan het bijna niet.
Carnaval en vluchtelingen
Dat Carnaval ook een prima onderwerp is voor inburgering bewijst Maastricht. Deze stad heeft de primeur in ons land met de eerste Vluchtelingenprins. Op een video is een dol gelukkige Prins Ali I te zien. Hij bracht het van vluchteling tot Prins Carnaval. Speciaal voor vluchtelingen en andere nieuwkomers in de stad is een tijdelijke carnavalsvereniging opgericht onder de naam ‘Common Carnaval’. Tijdens het carnavalsfeest van 2016 kreeg Ali de speciale Prinsenmuts uitgereikt. Hij werd bijgestaan door een eigen Raad van 11, die bestond uit kunstenaars, jonge vluchtelingen en jonge Maastrichtenaren. Op de video in de tentoonstelling verwoord Prins Ali zijn gevoel: “ Ik ben zo blij, ik heb er geen woorden voor”.
Carnaval en kunst
Verrassend vind ik het deel waarin enkele kunstenaars zich hebben laten inspireren door het thema carnaval. Zo hangt hier een serie foto’s waarop je allerlei creaties van Wildemannen in Europa kunt zien. Iets verder op hangt een collage van wit leer in de vorm van een carnavalskostuum en daarnaast hangt een bijna lichtgevend schilderij van een Wildeman met een koeienhoofd en imposante horens. Naast alle vrolijkheid worden er in deze expositie ook kritische vragen gesteld zoals “Houden we vooroordelen niet in stand door ons als Arabier, Jood, Afrikaan of Chinees te verkleden?”. Door al deze aspecten te belichten is het eindresultaat een heel complete tentoonstelling. Alaaf!
Carnaval, wereldwijd is nog te zien t/m 26 maart 2017 in het Afrika Museum in Berg en Dal bij Nijmegen
© foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst Gebruik afbeeldingen met dank aan het Afrika Museum en alle deelnemers aan deze expositie.
Meer weten over carnaval in Oeteldonk (Den Bosch)? Lees dan hier verder.