Architectuur & Interieur
2017 - De Stijl 100 jaar - deel 12
Als je aan De Stijl denkt, zie vaak als eerste de schilderijen van Mondriaan op je netvlies. Ook de architectuur en interieurs van deze stroming zijn wereldberoemd. Gerrit Rietveld, Theo van Doesburg , Cornelis van Eesteren en JJP Oud ontwierpen STIJLvolle interieurs, meubels en gebouwen. Maar waar baseerden zij hun ideeën op? Het Gemeentemuseum in Den Haag gaat terug naar de wortels van De Stijl. Die liggen verder weg dan verwacht. Samen wroeten in de expositie Architectuur en interieur, het verlangen naar Stijl. 150 Werken waaronder schetsen, maquettes, meubels en een kinderslaapkamer zijn voor je geselecteerd.
Sneak preview
“De vlakken waarmede wij, als ruimtekunstenaars, onze ontroeringen realiseeren, zal [de schilderkunst] kunnen ‘bezielen’ en tot een wezenlijk bestanddeel der ruimte maken”
uitspraak architect J.J.P. Oud (1916)
Twee expositie onder één dak
Op dit moment kun je in het Gemeentemuseum in Den Haag twee exposities zien in het kader van het jubeljaar van De Stijl. Na mijn bezoek aan De Ontdekking van Mondriaan heb ik even een koffiepauze genomen op het sfeervolle binnenplein. Daar sprak ik met een Zweedse gast over zijn bezoek aan dit museum. Hij had net de tentoonstelling Architectuur en Interieur bezocht. Zijn indruk: “Een gedegen overzicht van de beginperiode van De Stijl en de tijdsgeest waarin deze ideeën vorm kregen”. Oké, klinkt niet heel spannend, of juist wel? Na de koffie hebben we stuivertje gewisseld, hij ging naar Mondriaan ik naar Rietveld, van Doesburg en hun tijdgenoten. Tot en met 17 september 2017 kun je beide tentoonstellingen nog combineren. Daarna heb je nog één week voor de Ontdekking van Mondriaan.
Maquettes & Bouwschetsen
De expositie Architectuur en Interieur is een soort architectuur college waarbij je aan de hand van 150 geselecteerde stukken een rondreis maakt door de beginjaren van de Stijl. Ik ontdek bekende en voor mij nog onbekende bouwschetsen en modellen. Bekend zijn o.a. de ontwerpen van Theo Van Doesburg. Hier zie ik zijn Maquette van Maison d’ Artiste (1923). In Leiden zag ik dit bouwwerk op het plein bij het Gerecht tijdens het Pop-Up Openluchtmuseum de Lakenhal. Hier liggen zijn ontwerpen van de wand met galerij van de Grote Zaal in de Aubette, (1927) in Straatsburg. In het Kröller Müller Museum zag ik eerder de maquette in de tentoonstelling van Jean Arp. Juist het leggen en ontdekken van deze kruisverbanden maakt deze expositie tot een leuke ontdekkingsreis. Ik ben het wel met de Zweedse gast eens dat het technische gehalte van deze tentoonstelling wat aan de hoge kant is. Maar wie doorloopt, komt nog veel moois tegen!
Maison d‘Ariste
Van het ontwerp van Maison d’ Artiste (Parijs 1923) van Theo van Doesburg zijn alleen foto’s en schetsen bewaard gebleven. Voor dit jubeljaar is geïnvesteerd in het maken van een maquette op schaal. Hier zie je een mini-maquette, in Leiden zag ik een groter exemplaar (schaal 1:5) gebouwd door studenten van de Technische Universiteit van Delft o.l.v. professor Mick Eekhout.
Spelen met de zwaartekracht
De architecten en ontwerpers van De Stijl zoeken naar vernieuwing. Lichtinval is één van de nieuwe thema’s in de architectuur. Het spelen met de zwaartekracht is een tweede aspect. Het lijkt wel alsof de architecten de zwaartekracht negeren. Er ontstaan grote ramen en lichtpartijen. Tijdens de bouw van Maison de Bonneterie in Amsterdam keken de mensen hun ogen uit naar de enorme ramen in de gevel. Een bouwschets laat dat hier mooi zien.
STIJLvolle jongenskamer
Eén van de blikvangers voor mij in deze tentoonstelling is de nagebouwde jongenskamer van de zonen van industrieel Cor Bruynzeel. Hij adverteerde in De Stijl en nodige kunstenaars uit om zijn huis te decoreren. Vilmos Huszár tekende voor het ontwerp van de jongenskamer.
De kunstenaars van De Stijl koppelen kleur los van de constructie. Dit doen ze om een gebouw te bevrijden van het traditionele gesloten karakter. Volgens hen maakt kleur ‘open en vrij’. Mondriaan zegt over Architectuur en Interieur: “Ik herhaal: de woning moet niet langer beeldend gesloten, gescheiden zijn. De straat evenmin. Hoewel zij een verschillende functie hebben, moeten ze toch een eenheid vormen”.
Kopie atelier Mondriaan Parijs
Bezoek Mondriaan’s atelier
Mondriaan werkt zijn integrale ideeën uit in zijn atelier aan de Rue du Départ (nr 26) in Parijs. Net als in het Mondriaanhuis in Amersfoort, kun je hier een kopie van zijn woon- en werkruimte betreden. Het enige verschil is dat je in Den Haag Mondriaan niet door de vertrekken ziet lopen. Het blijft een bijzondere ervaring om door zijn ideeën te lopen.
Zeker als je net als ik even vijf minuten alleen bij ‘hem’ op bezoek bent.
l. De eerste Bruynzeel keuken van Piet Zwart & Cor Bruynzeel
Bruynzeel keuken
Piet Zwart en Cor Bruynzeel ontwerpen samen de modulaire Bruynzeel keuken. Zij nemen de taken van de vrouw als uitgangspunt. Dit leidt dit nieuwe inzichten. Zij denken daarnaast ook na én door over de standaardisering van het productieproces. Hiermee zijn ze voorlopers van de huidige Zweedse woonwinkelgigant.
Bij het betreden van de zaal met de pastelkleurige groene Bruynzeel keuken is het net of ik weer bij mijn schoonouders op bezoek ga.
Videobezoek aan Huis de Lange in Alkmaar (still)
Op visite in Huis de Lange
In een zijgang stap je zo maar in het interieur van Huis de Lange uit Alkmaar. In deze woning wonen Hans en Monique Leygraaf. Zij wonen anno 2017 in een huis dat honderd jaar geleden is ontworpen door architect Jan Wils. Deze bouwmeester heeft aan Van Doesburg gevraagd om een glas-in-lood-ontwerp te maken voor het trappenhuis. In de afgelopen twintig jaar heeft het echtpaar Leygraaf kosten nog moeite gespaard om hun huis terug te brengen in de originele stijl en kleurcombinaties.
De wortels
Tijdens het samenstellen van deze tentoonstelling werd duidelijk dat de wortels van de Stijl verder terug gaan dan wat we altijd dachten. Kunsthistorie koppelden het ontstaan van De Stijl vaak aan de periode rondom het begin van de Eerste Wereldoorlog. Maar onderzoek toonde aan dat de wortels dieper liggen en in de 19e eeuw zijn ontstaan. Eind 19e eeuw kwamen er nieuwe bouwmaterialen op de markt zoals beton en staal. Berlage ging hier in 1904 al mee aan het werk. De systeembouw zoals wij die nu kennen is toen ontstaan.
Architectuur en Interieur, het verlangen naar Stijl is nog tot en met 17 september 2017 te zien in het Gemeentemuseum in Den Haag.
Tot 24 september 2017 kun je ook nog terecht bij de ontdekking van Mondriaan.
© foto’s en tekst Wilma Lankhorst © gebruik van de beelden en video met dank aan het Gemeentemuseum Den Haag en de Collectie van Het Nieuwe Instituut.
2017 – 100 jaar De Stijl #mtdd
In 2017 vieren we het eeuwfeest van De Stijl. Iedere eerste woensdag van de maand publiceer ik een verhaal over mijn ontdekkingen in dit jubeljaar. In deze serie zijn de volgende verhalen eerder verschenen:
- Eeuwfeest van De Stijl in het Stedelijk Museum in Amsterdam
- Mondriaan tot Dutch Design (introductie op het jubeljaar)
- Peter Alma, van Stijl naar communisme in Museum Arnhem
- Ontdek het Mondriaanhuis in Amersfoort (zijn geboortehuis)
- Villa Mondriaan in Winterswijk. De jeugdjaren van Mondriaan
- Piet Mondriaan en Bart van der Leck in het Gemeentemuseum Den Haag
- Theo van Doesburg in Drachten (Museum Dr8888)
- Hans Arp, the poetry of forms (deel 1) in het Kröller Müller Museum
- Hans Arp, the poetry of forms (deel 2) in het Kröller Müller Museum
- De ontdekking van Mondriaan in het Gemeentemuseum Den Haag
- Wandeling in STIJL door Leiden
