Red Stars over Russia
Met Red Stars over Russia wordt nog één week de Russsiche revolutie van 1917 herdacht in het Tate Modern in Londen. 2017 was een echt jubeljaar voor de herdenking van verschillende eeuwfeesten. 100 jaar De Stijl, de 100ste geboortedag van Charlotte Salomon én de 100-jarige herdenking van de Russische Revolutie. In het Tate Modern in Londen was dit laatste feit de aanleiding voor de tentoonstelling ‘Red Stars over Russia’, een revolutie in de visuele cultuur 1905-1955. Ontdek hier hoe Russische en Sovjet-kunstenaars hun unieke visuele identiteit hebben gecreëerd op basis van een nieuw wereld-ideaal. Nog t/tm 18 februari 2018 te zien! Last call…
sneak preview (met dank aan Tate Modern Londen)
De expositie laat drie verhaallijnen zien:
- de ontwikkeling van een nieuwe beeldtaal na de Revolutie in 1917;
- de deelname van de Sovjet Unie aan de Internationale kunst tentoonstelling in Parijs in 1937;
- en het leven van de gewone man tijdens de dertiger jaren in de Sovjet Unie.
Rusland verzamelaar David King
David King (1943-2016) was tijdens zijn leven een veelzijdig man: kunstenaar, historicus, ontwerper en gepassioneerd verzamelaar van bijna alles wat Russisch is. In 1970, David is dan 27 jaar, krijgt hij een opdracht van de Sunday Times. Hij moet naar de Sovjet Unie om foto’s te zoeken van de legendarische leider Trotski. Hij vindt ze niet, Hij ontdekt dat Trotski, net als veel andere historische figuren, uit de Sovjet geschiedenis zijn gewist. Voor King begint hier zijn queeste; hij wil de witte vlekken uit de Sovjet geschiedenis weer invullen. Hij begint documenten, posters en foto’s te verzamelen om de verloren stukjes weer in beeld te krijgen.
Naast een nieuwe beeldtaal, werd er ook een nieuw communicatiemiddel in gezet, de zogenaamde ‘agitprop’ treinen. Lange afstandstreinen werden voorzien van kleurrijke muurschilderingen en er werden speakers aan bevestigd. Aan boord werden films gedraaid en pamfletten gedrukte én uitgedeeld.
Kunst op straat en op de trein
Om een beter begrip te krijgen van de situatie in Rusland, gaat King nog een stapje verder terug in de tijd. Hij begint in 1917. De Bolsjewieken onder leiding van Lenin zetten het heersende regiem af. In deze periode strijden Lenin en kameraad Trotski zij-aan-zij in het Rode Leger. Ze vechten voor een klasseloze maatschappij, gelijke rechten voor allen. Al snel werd hen duidelijk dat het niet gemakkelijk was, om met een gebied dat zich uitstrekt van de Baltische Zee tot aan de Japanse Zee, goed te kunnen communiceren. De oplossing werd gevonden in het gebruik van beelden, zogenaamde visuals. Ze schilderden en/of plakten deze beelden onder andere op de lange-afstandstreinen.
Overzicht van zaal twee met daarin allerlei collectieve producties van o.a. tijdschriften, boeken en propaganda materiaal. In de vitrine ligt een tijdschrift over het 2e vijfjarenplan dat door de Nederlander Johan Huijts in 1932 is vertaald. Valentia Kulagina ontwierp de omslag van deze uitgave.
De toekomst is ons enige doel
Geïnspireerd door alle veranderingen overwegen kunstenaars hoe zij uit deze nieuwe situatie munt kunnen slaan. Ze hangen hun klassieke opleiding aan de wilgen en richten zich op een nieuwe stijl en op nieuwe communicatiemiddelen. Posters in plaats van schilderijen. Afbeeldingen van gewone burgers vervangen de klassieke portretten van de tsaren en hun families. Kunst voor de gewone man met daarin de werkende mannen en vrouwen als hoofdpersonen. De toekomst als enige doel.
Er worden tijdschriften ontwikkeld en boeken geschreven. In de tweede zaal staat het werk van drie kunstenaarsparen centraal: Sophie Lissitzky-Küpper & Ed Lissitsky, Varvara Stepanova & Aleksandr Rodchenko en Valentina Kulagina & Gustav Klutsis. Hun gezamenlijke arbeid staat symbool voor de collectiviteitsgedachte die ook onder kunstenaars heerst. Ze ontwerpen simpele vormen en gebruiken heldere kleuren. Zij geloven in deze eerlijke, nieuwe kunstvorm.
Wij, het collectief
Lenin waarschuwt voor focus op het individu. In de Sovjet Unie staat de groep, het collectief nu centraal. Het individu is hieraan ondergeschikt. Dit geldt ook voor de uitingen in de kunst. Het kunstwerk wordt in dit gedachtegoed niet gesigneerd door een individuele artiest. Ook hier gaat het om de collectiviteitsgedachte. In de expositie kom je daarom relatief weinig individuele vermeldingen tegen. Je ziet wel namen van kunstenaarsgroepen en daar staan dan vaak de namen van de deelnemers bij vermeld.
In de derde zaal krijg je een overzicht van de gebeurtenissen in de Sovjet unie tussen 1905 tot aan de dood van Stalin in 1955. Je ziet hier bijvoorbeeld de tsarina en haar gezin op de omslag van het tijdschrift Femina (1909), de bestorming van het Winterpaleis, 1 mei vieringen, Kameraad Lenin en Stalin met zijn vrouw en kinderen. Het eindigt hier met Stalin op zijn sterfbed.
Tussen deze beelden ontdek ik ook een abstract kunstwerkje van Ksenia Boguslavskaya (1892-1972) één van de zes vrouwelijke kunstenaars.
Het Parijse glorie gevoel
Nadat je je bewust bent van de tijdsgeest waarin we in deze tentoonstelling rondlopen, zijn er twee vleugels met contrasterende verhaallijnen. Rechts staat je in een deel van het grote paviljoen (Boris Iofan) waarmee de Sovjets de show stalen tijdens de Exposition Internationale des Arts et Techniques’ in Paris (1937). Daar overheerste het enorme beeld van Vera Muhkhina, de arbeider en de boeren vrouw uit de kolchozen, collectieve boerderijen. Beiden met een gestrekte arm en een opgeheven hoofd, vol vertrouwen over de hoopvolle toekomst die voor hen ligt. Natalia vertelt dat meer dan twee miljoen bezoekers de Russische deelname, bestaande uit zes paviljoens, hebben bezocht. Picasso is er ook met zijn Guernica, maar hij moet het afleggen tegen de Russen.
Het topstuk in het Russische paviljoen in Parijs was de grote muurschilderingen van Aleksandr Deineka. Dit werk is na de Wereldtentoonstelling vernietigd. Hier zie je enkele kleinere voorbeelden van zijn werk.
Weg gekraste gezichten
Het contrast van de deelname in Parijs kan niet groter zijn dan dat je hier ziet in de zaal met de gewone man, links van het overzicht. Hier liggen en hangen 60 foto’s. Dertig hiervan zijn foto’s die zijn gemaakt van gevangen, hun naam staat op de afbeelding en het jaartal waarin ze gevangen zijn genomen. Van de meesten van hen is in 1936-1937 de vrijheid ontnomen. Aan de wand hangen foto’s waarop hoofden zijn weg gekrast of doorkruist met een zwarte pen. Hier wordt de andere kant, de verschrikking, van het nieuwe Sovjet-regiem duidelijk. Ook de Gulag, de strafkampen, worden hier genoemd. Hier zie je ook de foto’s van wat eens de grootste vrienden van Lenin’s waren, Lev Kamenev en Grigorii Zinoviev. Beiden zijn geëxecuteerd op basis van valse aanklachten.
Twee affiches van Nina Vatolina: links Fascisme de grootste vijand van het volk en rechts 'Niet babbelen'.
De rode zaal met Moeder Rusland
In de laatste zaal ‘de oorlog en de thawn’ zijn de muren rood geverfd. Direct na de Duitse invasie op 22 juni 1941 mobiliseert Stalin zijn burgers. Hij is verrast door de Duitsers, maar schakelt snel. Hij beseft dat zijn afbeelding het volk niet zal mobiliseren. Maar afbeeldingen van een moeder of een arbeider zullen dat wel doen. Het symbolische beeld van het Moederland begint de afbeeldingen van de leider te vervangen. Hier hangen indringende zwart-wit foto’s van Viktor Koretsky (1909-1998). Hij was opgegroeid in de samenleving van de nieuwe beeldtaal. Net als Nina Vatolina (1915-2002) van haar hangen hier enkele iconische posters: Laat iedere eerlijke burger zich bij ons aansluiten (1951), Ik ga stemmen voor de Communistische kandidaten 1946), Don’t Chatter! Gossiping Borders on Treason (1941) en tot slot Fascisme, de grootste vijand van vrouwen. Voor deze laatste poster, vroeg ze haar buurvrouw als model.
Trotski op het witte doek
De Russische collectie van David King bestaat uit meer dan 250.000 voorwerpen. Natalia Sidlina en Matthew Gale, hebben met King in gedachten 250 stuks daaruit geselecteerd voor Red Stars over Russia. Deze tentoonstelling laat een revolutie zien in de visuele cultuur tussen 1905 en1955. Onder de 64 kunstenaars waarvan de naam wel bekend is, zijn er zes vrouwen. Drie daarvan hebben een relatie met een andere kunstenaar (zie apart kader: de vrouwelijke kunstenaars). In een kleine filmzaal zijn enkele fragmenten van zwart-wit films te zien met Trotski in de hoofdrol. En zo zijn we terug bij het begin van de queeste van King. Hij heeft zijn Trotski gevonden.
De vrouwelijke kunstenaars
In de nieuwe Sovjet Unie hadden/kregen mannen en vrouwen gelijke rechten. Dit in tegenstelling tot de situatie van vrouwen in de rest van Europa in die tijd. Mede om deze reden zie je in deze expositie relatief meer vrouwelijke kunstenaars dan elders in Europa in die dagen. Bedenk je ook dat de Russische Revolutie (1917) tijdens de Eerste Wereldoorlog plaats vond. De vrouwen in oorlogsgebieden namen toen de taken en grotendeels de werkzaamheden van hun mannen, die in de oorlogsgebieden waren, over. Van de 64 artiesten waarvan werk is te zien in Red Stars over Russia, zijn er zes vrouwen.
Nina Vatolina (1905-2002), beeldhouwer Vera Muhkhina (1889 –1953) Ksenia Boguslavskaya (1892-1972). Drie andere vrouwen hebben een relatie of zijn getrouwd met een kunstenaar die vaak in hetzelfde collectief werkt. Sophie Lissitzky-Küpper (1891-1978) en Ed Lissitsky (1890-1941) Varvara Stepanova (1894-1958) en Aleksandr Rodchenko (1891-1956) Valentina Kulagina (1902-1987) en Gustav Klutsis (1895-1938). Van de laatste weten we dat hij in 1936 wordt gearresteerd en later is geëxecuteerd. Na deze gebeurtenis wordt Valentina gezien als een vijand van het volk. Hierdoor verliest ze alle kansen op officieel werk.
Red Stars over Russia is nog t/m 18 februari 2018 te zien in het Tate Modern in Londen.
De basis collectie van het Tate Modern kun je gratis bekijken. Voor speciale tentoonstellingen, zoals deze twee, wordt een toeslag gevraagd. Bij de entree krijg je een kleine gratis gids waarin de zaalteksten staan en enkele afbeeldingen uit de tentoonstelling.
Tot en met 18 maart 2018 kun je in het British Museum (zaal 69a) een compacte maar leuke expositie zien over het fenomeen geld en waarde documeneten in het communistisch systeem Currency of Communism (gratis toegankelijk).
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan Tate Modern, de David King Collectie en alle bruikleengevers.
Wil je meer weten over Londen en de vele musea in de Engelse hoofdstad, lees dan hier verder. Om gemakkelijk en efficient door Londen te reizen, kan ik je de Oyster Card van harte aanbevelen. Je kunt deze OV-kaart vóór vertrek in Nederland al online bestellen.
Nu ook te zien in de Londense musea:
Living with Gods t/m 8 april 2018 in het British Museum
Reflections, van Eyck & the Pre-Rafaelieten t/m 2 april 2018 in de National Gallery.
The Ye-Exhibition, De Impressionisten in Londen t/m 7 mei 2018 in Tate Britain.
En als je eens heel wat anders wilt, kan ik je een street-art wandeling met Dave van Shoreditch Street-Art van harte aanbevelen.