Prints in Parijs 1900
Met de expositie Prints in Parijs biedt het Van Gogh Museum in Amsterdam dit voorjaar een expositie zonder werk van Vincent van Gogh. Van Gogh was zelf dol op affiches en verzamelde ze ook. Maar naast de grootste Van Gogh verzameling heeft het museum in Amsterdam ook een zeer respectabele collectie affiches en prenten. Dit wordt ook internationaal erkend en daarom werd het tijd om eens lekker uit te pakken en de muren vol te plakken. Net als in de periode 1890-1905 toen de straten van Parijs werden gekleurd met posters en de elite prints ging verzamelen. Prints in Parijs van elitair tot populair, geeft een goed tijdsbeeld én verklapt de geheimen achter de prentenverzameling van menige heer op stand.
Sneak preview
De eerste man caves
Tijdens de vorige eeuwwisseling, of zoals de Fransen het zo mooi zeggen het Fin de siècle, hing Parijs vol met prenten van moderne kunstenaars. Wie Franse affiches zegt, noemt in één adem: Toulouse Lautrec. Maar er zijn meer kunstenaars die hun sporen hebben verdiend met het ontwerpen van prenten. Naast affiches in de openbare ruimten om bijvoorbeeld theatervoorstellingen aan te kondigen, ontstond er ook een verzamelrage bij de elite. Daar waren het vooral de mannen die prenten gingen verzamelen. De echte ‘verslaafden’ hadden hun eigen man-cave, hun privé prentenkamer waar geen ruimte was voor pottenkijkers/vrouwen.
Decadent plaatjes kijken
Het van Gogh Museum laat beide rages zien in Prints in Parijs. Je maakt eerst kennis met het heilige der heilige. Hiervoor ben je te gast in drie privé vertrekken van die Parijse elite. De prenten voor de privé verzamelingen waren kleiner dan de affiches van de straat. Een A4 formaat was al een aardige prent. Voor kunstenaars die dit vakgebied beheersten was het ontwerpen van prenten een aardige bron van inkomsten én het was goed voor hun naamsbekendheid. Want van één ontwerp werden vaak meerdere kopieën gedrukt en verkocht. De mannelijke verzamelaars hielden hun plaatjes goed bij elkaar in speciaal daarvoor ontworpen mappen en zelfs hele prentenkabinetten. Omdat de prenten lichtgevoelig zijn, waren het vaak wat donkere ruimtes waarin de mannen hun collecties bekeken. Sigaartje er bij en een goed glas wijn of port.
Musée d’Orsay uit Parijs was gul voor het Van Gogh Museum. Ze leenden een uitbundig vormgegeven, metershoge bibliotheek-kast uit waarin François-Rupert Carabin, duidelijk een heer van stand, zijn exclusieve collectie prenten opborg.
Oh la la prints
Omdat de prenten door de particuliere verzamelaars in speciale kamers en kasten werden bewaard, voelden de kunstenaars zich vrijer om hun afbeeldingen meer prikkelende en duistere onderwerpen te geven.
Na de beslotenheid en de decadentie van de beau monde, de gegoede burgerij, in hun elite woningen is de openheid en de ruimte op de tweede etage een groot contrast. Hier voel ik licht en ruimte en krijg ik bijna de drang om te gaan dansen. Je wordt hier opgenomen in een echt visueel spektakel. Kleurrijke affiches versieren het straatbeeld, de bladenvrouw staat voor haar kiosk. Opgeschoten jongeren kijken nieuwgierig en wijzen lachend afbeeldingen die ze ontdekken.
Schilderijen waren niet betaalbaar voor de gewone man. Door de nieuwe en verbeterde druktechnieken werden er nu prenten in grote oplages gedrukt. Hierdoor zakten de prijzen en konden de man en vrouw in de straat zich soms ook een prent veroorloven. In het midden van de zaal staat een bank, ga eens even zitten en pak een programma. Laat je meevoeren in de wereld van muziek en dans. Menig programmaboekje werd in die dagen voorzien van een kleurrijke kaft, ontworpen door kunstenaars Deze boekjes die vaak voor 15 cent werden verkocht, waren populair bij de arbeiders. Net zoals wij nu posters aan de muur hangen, plakten zij programmaboekjes op.
Blikvanger in deze ruimte is zonder twijfel de grote wand vol geplakt met affiches. De grote, gestileerde letters en de prachtige afbeeldingen concurreerden allemaal om de gunst van het publiek. Zij verleiden de passant om het nachtleven in het duiken. De Moulin Rouge (1891) van Henri Toulouse Lautrec en Le Chat Noir (de zwarte kat (1896)) van Théophile-Alexandre Steinlen behoren tot de meest bekende werken op dit gebied. Hier zie je ook affiches van schilders als Edgar Degas, Jules Chéret en Pierre Bonnard.
De cirkel is rond
Zwierend over de straat en het plein in het Parijs van 1890-1905, ontdek je dat de cirkel zich weer sluit. De elite raakt ook in de ban van de kleurrijke straataffiches. Slimme kunstenaars bewerken hun affiches en verkleinen het formaat zodat ze ook thuis, ingelijst, opgehangen kunnen worden. De nieuwe prenten zijn niet meer exclusief voor de mannen in hun man cave, maar worden gebruikt als decoratie in de huiskamers van de familie. Jules Chéret weet als geen ander hoe met deze vraag om te gaan.
Je eigen digitale man cave
Eerlijk is eerlijk: ook het Van Gogh Museum heeft een eigen kamer met plaatjes.
Dit prentenkabinet vind je op de 3e etage. Hier geen ‘man only’ restrictie maar een ruimte voor mannen & vrouwen, jongens & meisjes die meer willen weten van de geschiedenis van prenten door de eeuwen heen. Tijdens Prints in Parijs kun je hier een originele litho-pers zien van meesterdrukker Auguste Clot (1858-1936).
Sinds de zomer van 2016 staat de gehele collectie Franse prenten van het Van Gogh Museum online. Via dit digitale prentenkabinet heb je op (bijna) elke gewenste locatie toegang tot de prenten. Wie wil kan zo zijn eigen digitale man or woman cave creëren.
Prints in Parijs 1900 van elitair tot populair is nog tot en met 11 juni 2017 te zien in het Van Gogh Museum in Amsterdam. Gratis voor houders van de Museum- of Rembrandtkaart.
Vanaf 27 maart 2017 is het Van Gogh Museum in Amsterdam dagelijks geopend van 9 tot 18.00 uur en op vrijdag zelfs tot 22.00 uur.
Ter gelegenheid van deze tentoonstelling is een mooie catalogus samengesteld op een bijzonder formaat (38 bij 25,3 cm). Dit 192 pagina tellende boek gooit hoge ogen om hèt standaard werk te worden van Parijse prenten uit het Fin de siècle. Er zijn vier taalversies: Nederlands, Engels, Frans en Duits. Iedereen die een catalogus aanschaft, krijgt een afdruk van de houtsnede ‘Luiheid’ (La paresse) van Félix Vallotton cadeau.
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst Gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Van Gogh Museum en de verschillende leengevers.